Xələfli A. A

 
§20. Geofiziki sahələrin qrafiki təsviri 
Çöl işlərində geofiziki müşahidələrin nəticələri xususi 
jurnallara , yaxud da maqnit lentinə yazılır. 
Geofiziki sahənin nəticələrinin yazılma forması ölçmə 
üsulundan asılıdır. Geofizikanın bütün üsullarında çöl jurnalında 
müşahidə məntəqəsinin nömrəsi, ölçülən (təyin olunan) qiymət və 
düzəliş üçün bəzi məlumatlar qeyd olunur (zaman, temperatur, hava 
məlumatı və s.). Həmin jurnalda tədqiqat aparılan ərazinin həm 
geoloji, həm də topoqrafik müşahidələrinin nəticələri qeyd edilir. 
Jurnalın birinci səhifəsində partiyanın rəhbərinin, baş geofizikin, 
operatorun adı, soyadı, partiyanın ünvanı, ərazinin adı mütləq qeyd 
edilməlidir. İşə başlamamışdan qabaq və işdən sonra müşahidənin 
downloaded from KitabYurdu.org

---

85 
başlanma və qurtarma tarixi qoyulur. Çöl jurnalı yazılıb qurtardıqdan 
sonra partiyanın kameral qrupuna təhvil verilir, onlar da müşa-
hidələrin nəticələrinin təhlilinə başlayırlar. Özləri yazan stansiyaların 
nəticələri lent üzərinə yazılır. Ləntlərin üzərinə iş görən idarənin 
möhürü vurulur. Bu möhürlərdə ərazinin, yaxud quyunun adı, 
tədqiqat aparılan cihazın adı, müşahidə üsulunun xususiyyətləri, 
yazıların dərəcələnmə qiyməti və yoxlanılması qeyd edilir. Lentlər 
sonra hərtərəfli təhlil üçün partiyanın kameral qrupuna təhvil verilir 
və xususi jurnalda qeydiyyatdan keçirilir. 
Müşahidələrdən alınan nəticələrdən istifadə edərək materialları 
qrafiki olaraq təsvir etməyə başlayırlar. Bütün geofiziki üsullarda 
fiziki sahələrin təsvir olunma üsulu eynidir və nəticə etibarı ilə 
kəsilişlərin qrafiklər və izoxətlər xəritəsinin qurulmasına gətirib 
çıxarır. 
1. Fiziki kəmiyyətlərin qiymətlərinin dəyişmə qrafiki müşahidə 
məntəqələri boyunca aşağıdakı ardıcıllıqla qurulur. Horizontal ox 
uzrə profilin (marşrutun) uzunluğu və onun üzərində planalmanın 
miqyasında müşahidə məntəqələri qeyd olunur. Şaquli ox üzərində 
müşahidə zamanı hər bir nöqtə üçün ölçülən fiziki sahənin qiymətləri 
qoyulur. Alınan nöqtələri ardıcıl olaraq birləşdirirlər. Bu alınan sxem 
qrafik adlanır. Şaquli miqyas geofiziki müşahidənin dəqiqliyindən 
asılı olaraq seçilir. Geofiziki anomalyanın olduğunu göstərmək üçün 
şaquli ox üzərində miqyas elə seçilir ki, orada anomaliyanın seçilmə 
effektini azaldan faktorlar zəif təsir etsin. Belə kiçik miqyaslı 
dəyişmənin seçilməsi onunla əlaqədardır ki, layların üst qatlarında 
süxurların fiziki xassəsi sabit deyil, belə etməklə əyrini sığallamış 
oluruq və anomaliyanın geoloji səbəbdən əmələ gəldiyini aşkar 
edirik. Belə qrafikin qurulması 28-cu şəkildə verilmişdir.
downloaded from KitabYurdu.org

---

86 
Şəkil
.28 
Fiziki sahənin 

T izoxət xəritəsi. 1; Kəsilişin müşahidə 
məntəqələri (yerə vurulan nömrəli payalar) 2; 

T -nin izoxətləri (mənfi, 
müsbət və sıfır qiymətlər) n.Tesla-larla. 
2. Qrafiklər xəritəsi açıq səthi olan ərazidə aparılan işlərdən alınan 
nəticələrdən istifadə etməklə qurulur. Xəritədə bütün marşrutun 
(profilin) müşahidə aparılan nöqteləri qeyd edilir. Hər bir profildə 
müşahidə məntəqəsi planalmanın miqyasında qeyd edilir. Hər bir 
nöqtənin qarşısında ölçülən fiziki sahənin qiyməti yazılır, sonra 
həmin nöqtələr bir-biri ilə birləşdirilir və hər bir profil üçün qrafik 
alınır.Burada da şaquli miqyas qrafiki qurulduğu kimi seçilir. 
Qrafiklər xəritəsi fiziki sahəni bütün ərazidə təsvir edir 
(səciyyələndirir). Misal. göstərək qrafiklər xəritəsinin qurulması şəkil 
29-da verilmişdir. Xəritədə anomaliya şimal-şərq istiqamətində açıq-
aydın ayrılır. Qrafiklər xəritəsi düzgün tərtib olunmuş sənəddir. 
Burada tam şəkildə dəlillər əks olunur. Bunun çatışmayan cəhəti 
ondan ibarətdir ki, bu üsul fiziki sahənin yalnız profil boyunca 
paylanmasını az çox düzgün təsvir edir ( izah edir), cünki profillər 
arasında olan məsafə müşahidə məntəqələri arasındakı məsafədən 5-
10 dəfə böyük olduğulndan mürəkkəb fiziki sahələr qeyd olunan 
downloaded from KitabYurdu.org

---

87 
yerlərdə sahənin paylanmasının qanunauyğunluğu aydın görünmür. 
3. Açıq (sahəli) ərazilərdə işlər aparıldıqda əlavə olaraq izoxət 
xəritəsi düzəldilir (şəkil 5). Bu xəritədə bütün müşahidə məntəqələri 
planalmanın miqyasında qeyd edilir. Hər nöqtənin yanında ölçülən 
fiziki sahənin qiyməti yazılır. Sonra eyni qiymətli nöqtələri qapalı 
xətlərlə birləşdirirlər. İzoxətlər arasındakı məsafə xətadan asılı olaraq 
seçilir. Birinci interval xətadan üç dəfə çox olmalıdır. Ölçmələrin 
qiyməti böyudukcə intervalın qiyməti də böyuməyə başlayır. Xəritə 
qurma 5-ci şəkildə verilib. İşin dəqiqliyi 7-yə bərabərdir. İzoxətti 
Zx7-dən az olmamaq dəqiqliyi ilə qurulmalıdır. 
Maqnit sahəsinin xəritəsində müsbət qiymətli ərazini göy rəngdə, 
mənfi qiymətli ərazini qırmızı rəngdə boyayırlar. Qiymətlərin 
böyuməsi ilə rənglər tündləşir. İzoxət xəritəsi açıq sahələrdə 
geofiziki sahənin paylanmasını təsvir edir. Qrafik xəritəsindən və 
izoxət xəritəsindən istifadə edərək geofiziki təhlil işi aparılır və 
sənaye əhəmiyyətli olan anomaliyaları ayırır və həmin rayonda dağ 
mədən işləri aparılmasının vacibliyini təsdiq edir. 
4.Geoloji-geofiziki kəsiliş ayrı-ayrı profillər üçün qu-
rulur. Kəsiliş boyunca nivelirləmə vasitəsi ilə yer səthinin 
relyefi çəkilir və xəritənin miqyasında müşahidə 
məntəqələri qeyd olunur. 
Kəsilişdə relyefin xəttindən aşağıda quyu şəkli çəkilir və quyu-
da rast gələn süxurların litoloji tərkibi göstərilir və geoloji kəsiliş 
qurulur. Relyefin xəttindən yuxarıda müxtəlif fiziki sahələrin 
ölçülməsindən alınan qiymətlərə əsasən geofiziki qrafiklər qurulur. 
Geofiziki qrafiklə geoloji kəsilişi müqayisə edərək fiziki 
parametrlərin anomal qiymətlərinin geoloji hədəfdən asılıığı dəqiq 
təyin edilir. Yuxarıda adları çəkilən üsullar geofiziki nəticələri qra-
fiki təsvir etmək üçün geofiziki axtarış işlərində geniş istifadə olunur. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

88