Xələfli A. A

 
§ 41. Sərbəstdüşmə təcilinin normal qiyməti və onun yaratdığı
anomaliya haqda məlumat. 
Biz bilirik ki, Yer 
ö
z oxu 
ə
traf
ı
nda f
ı
rland
ı ğı
na 
g
ö
r
ə
q
ü
tbl
ə
rd
ə
n 
ç
ox az s
ı
x
ı
lma 
ə
msal
ı
na malik olan 


1300 ellipsoid formas
ı
ndad
ı
r. Bunun birba
ş
a 
Yerl
ə
ə
laq
ə
dar oldu
ğ
unu n
ə
z
ə
r
ə
alaraq ellipsoid 
ə
v
ə
zin
ə
, sferoid terminindan istifad
ə
olunmas
ı
q
ə
bul 
olunub. 
Yerin normal qravitasiya sahəsi elə nəzəri hesablanmış (fərz 
olunan) sahədir ki, Yer düzgün həndəsi formaya malik və sıxlığına 
görə bircinsli konsentrik layardan ibarət sferoiddir. Sferoidin səthi 
dəniz səviyəsi ilə eynidir. Sərbəstdüşmə təcilinin normal qiyməti 

0
bir çox alimlər tərəfindən dəniz səviyyəsində hesablanaraq təyin 
edilib. Kassinisin verdiyi formula 1930-çu ildə Stokholm 
Konqresində beynəlxalq formula kimi qəbul olunub. 

0
=9,78049(1+0,0052884Sin
2

-0,0000059 Sin
2 
2

)-1410
-5
ms
2
Burada 

müşahidə məntəqəsinin en dairəsidr. Keçmiş Sovetlər 
ölkəsində sərbəstdüşmə təcilinin normal qiyməti aşağıdakı formula 
ilə hesablanırdı. 

0
= 9,78030(1+ 0,005302 Sin
2

-0,000007 Sin
2 
2

)-14

10
-5
ms
2
. 
Belə ki, sərbəstdüşmə təcilinin normal qiyməti Yerin en dairəsindən, 
yəni müşahidə məntəqəsinin yerləşdyi en dairəsindən (

bucaqı) 
asılıdır. Sərbəstdüşmə təcilinin anomaliyası dedikdə ağırlıq 
downloaded from KitabYurdu.org

---

132 
qüvvəsinin təyin olunan qiymətinin riyazi hesablanmış normal qiy-
mətindən fərqlənməsidir. Hər halda ölçülən qiymətlə normal qiyməti 
müqayisə 
etməzdən 
əvvəl müşahidə məntəqəsinin dəniz 
səviyyəsindən olan hündürlüyünə görə düzəliş verilməlidir, çünki 
normal qiymət dəniz səviyyəsinə hesablanmışdır. Bundan başqa 
dəniz səviyyəsi ilə müşahidə məntəqəsi arasında yerləşən hər bir 
layın cazibə təsiri və Yer səthinin kələ-kötürlüyü mütləq nəzərə 
alınmalıdır.
Sərbəstdüşmə təcilinin anomaliyasını

g aşağıdakı formula 
ilə hesablayırlar: 

g=g
0
-

0
burada g
0 
= g +ölçülən müsbət düzəliş. 
Yüksəkliyə görə düzəliş (sərbəst havaya görə düzəliş) Faya 
düzəlişi adlanır və

g
1
=30861

10
-5
N, N dəniz səviyyəsindən 
müşahidə məntəqəsinə qədər olan hündürlükdür. 
Faya düzəlişi müsbət işarə ilə götürülür, çünki sferoidin 
səthindən hər bir metr hündürlükdə sərbəstdüşmə təcili 0,3

10
-5
ms
2
qədər azalır. 
Faya düzəlişini nəzərə almaqla hesablanılan anomaliyaya Faya ano-
maliyası deyilir. 

g= g
ölç
+

1
g
- 

0 
Bundan başqa ölçülən g-nin qiymətinə aralıqdakı layların düzəlişi də 
əlavə olunur. Belə ki, müşahidə məntəqəsi ilə sferoidin səthi arasında 
məsafə müxtəlif sıxlığa malik süxurlarla doludur. Bu laylar əlavə 
cazibə sahəsi yaradır, ona görə də ölçülən ağırlıq qüvvəsinə 
laylararası düzəliş vermək lazımdır. Bu düzəliş mənfi işarə ilə daxil 
olunur.

2
g
=-0,0419

10
-5

N 
Burada 

sıxlıq, N isə arada yerləşən layın qalınlığıdır. Əgər süxurun 
orta sıxlığını götürsək

2
g=0,1

10
-5
ms
2
, Faya düzəlişi ilə laylar arası 
düzəlişin cəminə Buqe düzəlişi deyilir. Buqe düzəlişini nəzərə alaraq, 
hesablanan 
anomaliyaya 
Buqe 
anomaliyası 
deyilir.

g=g
.ölç
+

1
g+

2
g-

0 
downloaded from KitabYurdu.org

---

133 
Əgər tədqiqat dağlıq ərazilərdə, yaxud dəqiq planalma işləri 
aparmaq üçündürsə, onda relyefə (Yer səthinin quruluşuna) görə 
duzəliş 

3g
verilməlidir. Hal-hazırda relyefə görə düzəliş əsasən 
hesablama maşınları ilə aparılır. 
Qravitasiya anomaliyasını hesablamaq üçün ümumi formula 
aşağıdakı kimidir. 

g=g
.ölç
+

1
g+

2
g+

3
g-

0