ATIPIK PNEVMONIYaLAR
Atipik pnevmoniyaning klinikasida umumiy toksik sindromlar ustunlik
qiladi, bronx-o’pka-plevral sindromi ikkinchi orinda turadi. Atipik pnevmoniya
uchun epidemiologik tarqalish (bolalar bog′chasi, maktablar), shuningdek oilaviy
uchrash xarakterlidir.
Mikoplazmali pnevmoniya
Mycoplasma pneumonia mikrorganizmlarning alohida turiga mansub, kichik
o’lchamli (150-200nm), RNK va DNKdan tuzilgan. Qo’zg′atuvchi hujayrasiz
muhitda ko’payishi mumkin, b-gemolizin toksin ajratadi.
Miko’plazmalar, viruslar, bakteriyalar o’rtasitda oraliq holatni egallaydi.
70˚S temperaturada lipofil holda yillar davomida saqlanadi.
Epidemiologiyasi. Kasallik manbai respirator mikoplazma bilan kasallangan odam
va tashuvchi hisoblanadi. O’tish yo’li - havo tomchi, transplasentar.
Patogenezi. Miko’plazma havo-tomchi yo′li orqali tushganda tomoq orqa
devori shilliqini, traxeya, bronxlarni zararlaydi. Asosiy o’zgarishlar alveolyar
epiteliyda bo´ladi, u yerda chaqiruvchi ko’payadi, hujayra giperplaziyasi va
o’zgarishini chaqiradi. Alveolyar makrofaglar va neytrofillar fagositozni chaqiradi
va bu jarayon alveolyar hujayralarning o’zgarishiga, hujayra ichi suyuqligi
ekssudasiyasiga olib keladi.
Klinik xususiyati: Klinik manzarasi chaqiruvchining virulentligi, uning
ko’payish tezligi, bemorning yoshi, organizmning reaktivligi, yo′ldosh virusli yoki
bakterial infeksiyalarning bor yogligiga bog’liq. Inkubasion davri 1 haftadan 3
haftagacha davom etadi (ko’pincha 12-14 kun). Kasallikning ilk ko′rinishi uchun
kam ifodalangan umumiy intoksikasiya belgilari xos (bosh og’rishi, quvvatsizik,
tana qaroratining bir oz ko’tarilishi). Keyinchalik tomoqdagi va qorindagi ogriq
qosqiladi. Kasallik uchun qiynoqli quruq yo’tal, faringit belgilari xarakterlidir.
Intoksikasiya belgilari birinchi haftaning oxiri, ikkinchi haftaning boshlarida
namoyon bo´ladi. hansirash kam hollarda kuzatiladi. Terisida 50% qo’llarda qizil
yoki binafsha rangli dog′li, kam hollarda vezikulali, papulali toshmalar paydo
bo´ladi. Shunga o’xshash toshmalar shilliq qavatlarda ham paydo bo’ladi. Birinchi
haftaning oxirida va ikkinchi haftaning boshida intoksikasiya belgilari kuchayadi.
Bir yoshgacha bo’lgan bolalarda kasallik simptomsiz kechishi mumkin.
Perkussiyada mozaiklik aniqlanadi. Fizikal ma'lumotlar kam ifodalangan: dagal
yoki sustlashgan nafas fonida nam xirillashlar; ko’krak yoshidagi bolalarda
bronxiolit klinikasi kuzatilishi mumkin.
Gematologik o’zgarishlar - normositoz, leykositoz, formulaning chapga
siljishi
bilan
kechuvchi
neytrofilez,
eozinofiliyaga
moyillik,
anemiya,
gipertrombositoz, EChT ortishi o’pkadan tashqari belgilari: qayd qilish, qorindagi
qattiq og’riq, appendikulyar sindrom -50% ; gepatomegaliya -30%; gemorragik
sindrom (teridagi gemorragiyalar, burundan qon ketishi) - 20%; kam qo’llarda
155
meningeal sindrom. Kasallikning monoton tarzda kechadi. quruq yo’tal,
subfebrillitet 2,5 haftadan 2,5 oygacha davom etishi mumkin. Katta yoshdagi
bolalarda miko’plazmali pnevmoniya ko’pincha surunkali bronx-o’pka kasalliklari
rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Rentgenografiyada: O’pkaning aniq chegarasiz nogomogen infiltrasiyasi.
Ko’pincha "bulut"simon, "tutun" simon infiltrasiyalar paydo bo´ladi. O’pka surati
kuchaygan, ko’p hollarda jarayon bir tomonlama va o’pkaning pastki qismida
kuzatiladi. Bronx-tomir suratining kuchayganligi bemor tuzalgandan keyin ham
uzoq vaqt saqlanib qoladi.
Paraklinik belgilari: Deyarli o’zgarishlar bo’lmaydi. Ba'zan EChT ortishi,
monositoz
bo’lishiga mumkin. Chaqaloqlarda mikoplazmali infeksiya
generallashgan xarakterga ega, o’pka parenximasini zararlaydi. Yuqori nafas
yo′llari va bronxlar zararsiz bo’lib qoladi, qozgatuvchi gematogen yo’l bilan kiradi
va o’pka to’qimasida joylashadi. Bunday chaqaloqlarning onasida akusherlik
anamnezida urogenital miko’plazma bilan kasallanganlik aniqlanadi. Bolalar
kam vazn bilan tuqiladi, terisi oqimtir, sariq tusda bo´ladi. Pnevmoniya hayotining
birinchi soatlaridan boshlanadi. Haftaning oxirida - meningoensefalit rivojlanadi.
Statistika ma'lumotlariga kora, bunday bolalar olgan chaqaloqlarning 10 - 30 %ni
tashkil etadi.
Patologik anatomiyasi. Kasallikning erta bosqichlarida faringit, follikulalar
gipertrofiyasi, peribronxial perivaskulyar shishlar aniqlanadi. Keyinchalik
alveolalar orasidagi to’siq kengayadi, limfogistiositar infiltrasiya kuzatiladi.
Alveolalarda seroz ekssudat aniqlanadi. Patologik o’zgarishlar jigar va buyrakda
ham kuzatiladi.
Diagnostikasi. Burun shilliq qavatidan olingan flyuoressensiyali zardobda
qo’zgatuvchini topishga asoslangan. serologik reaksiyalar (RSK - complement
bog’lovchi antitelalar titrining o′shishiga). Balhamdagi miko’plazmani aniqlash
maxsus usuli ham qo’llaniladi.
Davolash prinsiplari: Etiotrop davosi makrolidlar guruhiga mansub antibakterial
preparatlarni buyurish: eritromisin sutkasiga 30-50 mg/kg; linkomisin sutkasiga
10-20 mg/kg; oleandomisin: 3 yoshgacha bolalarga -0,02 g/kg, 3-6 yoshdagilarga
-0,25-0,5 g/kg, 6-14 yoshdagilarga - 0,5-1,0 g/kg, 14 yoshdan kattalarga -1,0-1,5
g/kg sutkasiga, sutkalik dozasini 4-5 qabulga bo’linadi. Davo kursi 7-10 kun. 8
yoshdan katta bolalarga oksitetrasiklin buyuriladi, vibramisin, doksisillin. 8-12
yoshda birinchi kuni sutkada 4 mg/kg, keyinchalik 2mg/kg. 12 yoshdan kattalarga
0,2 g birinchi kuni va keyinchalik 0,1 g beriladi. Davo kursi 7-10 kun.
Xlamidiyali pnevmoniya
Chaqiruvchisi Chlamydia trachomatis - hujayra ichi paraziti ko’pincha
bakteriyalarga yaqin. Tarkibida RNK va DNK saqlaydi, ular ikkiga bo’linib
ko’payadi, antibiotiklarga sezuvchan. Ularning ikkita turi bor:
Chlamydia psitaccii
Chlamydia trachomatis.
Ko’pincha o’pkaning o′rta va pastki qismlari zararlanadi. Chaqiruvchi alveolalarda
seroz shish chaqiradi va boshqa bo’limlarga o’tadi.
156
Epidemiologiyasi. Kasallikning kechishida aniq mavsumiylik yo′q. Ornitoz
pnevmoniya chaqiruvchisi - Chlamydia psitacci, kasallik manbai qushlar (kaptar,
popugay, o′rdak, tovuqlar).
Xlamidioz - asosan chaqaloqlarning patologiyasi bo’lib, unga intranatal zararlanish
xos, bola asosan onaning tuqruq yo′li orqali zararlanadi. Kattalarda jinsiy yol bilan
otadigan infeksiya turiga kiradi. Chaqiruvchisi Chlamydia trachomatis.
Chaqaloqlarda o’tish yoli havo-tomchi, aspirasion yol hisoblanadi. O’pkaning
pastki va o′rta qismlari zararlanadi. qo′zgatuvchi himoya bareridan alveolagacha
yetib boradi, seroz shishni chaqiradi, o’pkaning boshqa sohalariga tarqaladi.
Klinikasi. Inkubasion davri - 10 kun. Kasallik boshida umum intoksikasion
sindrom belgilari kuzatiladi: lanjlik, bezgak (tana xarorati 39°S dan ortiq), qattiq
bosh Oqrishi, bradikardiya, yurak tonlarining bo’g’iqlashishi, mushaklardagi og′riq
va angina. Oradan 1-3 kun otgach nafas a'zolari shikastlanishi belgilari paydo
bo´ladi: quruq yotal, biqindagi va ko’krak qafasidagi ogriq. O’pka tovushining
lokal to’mtoqlashishi, mayda pufakchali nam xirillashlar. Lekin bu belgilar
intoksikasiyaning kuchayishiga olib kelmaydi.Kasallik klinikasi grippga oxshaydi.
Uzoq vaqt davom etadi. Yuqori tana qarorati 2 haftagacha kuzatiladi, astenizasiya
belgilari 2-3 oygacha saqlanadi.
Oqibati yaxshi tugaydi.Chaqaloqlar xlamidioz bilan zararlanganda 1-2 hafta
oxirida bir tomonlama kon'yunktivit paydo bo´ladi. Jarayon sekin kechadi va 1-2
haftadan song kozdan shilliq-yiring ajraladi. Shu davrda pnevmoniya ham
boshlanishi mumkin. Pnevmoniya hansirash va ko’kyo’talsimon yotal bilan
kechadi, ammo tana xarorati ko′tarilmaydi va intoksikasiya belgilari kuzatilmaydi.
Diagnostikasi balham va kozdagi ajralmani mikrosko’piyasiga, shuningdek 2-3-
haftada maxsus antitanalar titrining ortishiga asoslangan. Patologik anatomiyasi.
Tomirlar ishemiyasi, seroz shish, fibroz ekssudasiya aniqlanadi. Bu o’zgarish
butun o’pkani egallaydi, o’pka olchami kattalashgan jigar qattiqligidek
bo´ladi.Rentgenogrammada: Ikki tomonlama mayda ochoqlar. Ornitoz uchun
o’pka suratining kuchayganligi va deformasiyasi xarakterlidir. Paraklinik belgilar:
Umumiy qon tahlilida: EChT ortishi, leyko’peniya, limfositoz, ba'zan eozinofiliya.
Immunogrammasida immunoglobulin G oshadi.
Davosi: Asosan antibakterial dorilar buyurtiriladi Biseptol - 8-10 mg/kg sutkada 2
marta. Kursi 10-20 kun. Eritromisin - 30-50 mg/kg sutkada. Chaqoloqlarga kuniga
2 marta. Kursi 15-20 kun. Klaforan - 50-100 mg/kg sutkada. Chaqaloqlarga
sutkasiga 2 marta, tana vazni 50 kg bo’lganlarga sutkasiga 3-4 marta, parenteral.
Kursi 10-15 kun. Fortum - 2-oygacha 25-60 mg/kg sutkada 2 marta. Kursi 7-10
kun. Seftriakson (longasef) 20-80 mg/kg sutkada parenteral 10-15 kun.
Roksitromisin (rumid) kattalar uchun 0,15 g sutkada 2 mahal 10-15 kun. Tarivid
- kattalar uchun 0,2-0,8 g sutkada 2 marta. Davo kursi 7-14 kun.
Legionellezli pnevmoniya
Legionellez - bu o’tkir yuqumli kasallik bo’lib, legionellalar chaqiradi.
Qo’zgatuvchisi. Legionell turiga mansub, 9 ta turi mavjud: L. pneumophilla, L.
bozemanii, L. miedadei, L. dumoffii, L. longbeache, L. gonmanii va boshqalar. Bu
157
gramm manfiy tayoqcha, o’tkir uchli, kengligi 0,3-0,4 mkm va uzunligi 2-4 mkm,
xipchini bor. Tashqi muhitda uzoq saqlanadi (1 yilgacha), sun'iy oziqaviy muhitda
yaxshi osadi. Mikrob antigen va toksik komponentlar toplamidan iborat.
Epidemiologiyasi. qo′zgatuvchini tabiiy rezervi tuproq hisoblanadi. Legionellez
hamma joyda tarqalgan kuz-yoz mavsumida epidemik holat, mavsumga bog’liq
bo’lmagan holda sporadik holatda uchraydi. Qurilish ishlarida ishlash,
immunodepressant dorilardan foydalanish chaqiruvchi omil hisoblanadi.
Zararlanish aerogen yo’l bilan o’tadi. Zararlangan suvdan o’tish holatlari ham qayd
qilingan. Odamdan odamga o’tmaydi.
Patogenezi. Qo′zgatuvchi yuqori nafas yollari orqali ichkariga tushadi, alveola,
bronxiolalarni zararlaydi, o’pka parenximasi infiltrasiyasiga olib keladi.
Makrofaglar, neytrofilli leykositlar bakteriyalarni parchalaydi va endotoksin
ajratadi. Buning natijasida parenxima nekrozi, alveolyar fibroz, atelektaz, o’pka
emfizemasi rivojlanadi. Bakteriya disseminasiyasi, uning endotoksini, yurak qon
tomiri, oshqozon ichak traktida, buyrakda, MNSda o’zgarishlarga olib keladi,
DVS- sindrom rivojlanishi mumkin.
Klinikasi. Legionellezning 3 turi ajratiladi: o’tkir pnevmoniya, o’tkir alveolit,
o’tkir bronxit. O’tkir pnevmoniya o’tkir boshlanishi, bezgak 39-40°Sgacha, qusish,
ichi suyuq kelishi; qaltirash, mialgiya, kuchli bosh og’rishi - umuminfeksion
sindrom bilan xarakterlanadi. O’pkaning yalliglanishi azobli yo'tal, ko’krak
qafasidagi og'riq bilan xarakterlanadi. Yo′tal keyinchalik nam bo´ladi, shilliq
"guruchli" balham. MNSning zararlanishi (deliriya, alahsirash, bosh aylanishi)
kuzatiladi..O’tkir alveolit o’tkir pnevmoniya kabi boshlanadi, grippni eslatadi.
Ammo keyinchalik hansirash rivojlanadi, o’pka ustida krepitasiyalovchi
xirillashlar eshitiladi. Choziluvchan Xammen-Rich turida fibroz alveolit
kuzatiladi. O’tkir bronxit kam uchraydi.R-gramma. Massiv infiltrativ soyalar
yuqori intensivlikda kuzatiladi.
Paraklinikasi. Umumiy qon tahlilida - neytrofilli leykositoz (10-15*109/l),
limfopeniya, EChT 60 mm/soatgacha ortadi. Peshob umumiy tahlilida -
proteinuriya, eritrosituriya, sillindruriya. Giponatriemiya - 130 mmol/ldan kam.
Gepatit belgilari yog, lekin jigar funksiyasi buzilishi kuzatiladi (bilirubin miqdori
va transaminaza aktivligi normaga nisbatan 2 marotaba ko’p bo’ladi,
gipoalbuminemiya).
Diagnostikasi bemor qon zardobida maxsus antitelalarni aniqlashga asoslangan,
bronxial yuvindilari, balhamda, plevral suyuqlikda bakteriyalarning topilishi,
olganlarning a'zolaridan olingan materiallarda bakteriyalarning topilishiga
asoslangan. Antitanachalar titrining 4 marta oshishi tashqis qoyishga asos bo´ladi.
Davosi. Eritromisinni yoshga oid dozada buyurish samaralidir. Shuningdek,
tetrasiklin
va
levomisetin.
Dezintoksikasion,
simptomatik
terapiya,
immunokorreksiyalovchi terapiya buyuriladi.
Pnevmosistli
pnevmoniya
(PKP)qo’zgatuvchisi.
Pneumocystis
carinii,
soddalilarga oxshash, lekin ularni zamburuglar guruhiga kiritadilar.P. carinii -
pulmonotrop mikrob, odam o’pkasi va turli xil hayvonlar alveolalarida ko’payadi.
Mikrobning hayot sikli quyidagi bosqichlardan iborat: sistalar - aylana yoki oval
158
diametri 5-8 mkm uch qavatli qobiq bilan oralgan, unda 8 ta sporozoidlar bor;
sistaning yorilishi - va sporozoidlarni chiqishi; sporozoidlarni trofozoidlarga va
sista oldiga aylanishi, keyinchalik yetuk sistaga aylanadi. hayot sikli
alveolalarning ichida yuz beradi trofozoidlar ko’p sonli osimtaga ega, alveolyar
hujayralarning yuzaki membranasiga o′xshaydi.
Epidemiologiyasi. Ko’pgina odamlar P. carinii bilan erta bolalikda infisirlanadilar,
P. carinii antigeni qar qaysi odamda bo’ladi. Immunodeprecsiya fonida
(medikamentoz, ximioterapiya, organlarni ko′chirib otkazilganda, stresslarda). P.
carinii infeksiyasi interstisial pnevmoniyaning og’ir shaklida namoyon bo’ladi.
Klinikasi. Pnevmosistli pnevmoniyaning eng ko’p uchraydigan belgilari
quyidagilar: quruq yo′tal (80%), hansirash (70%), bezgak (38%dan yuqori).
Auskultasiyada xirillashlar kam; ko’krak qafasida og’riq, balham ajralishi
kuzatiladi. Klinik belgilari fizikal ma'lumotlar bilan nomutanosibdir.
R-grammasi. Birinchi belgisi - bronxlar suratining kuchayishi. Keyinchalik
o’pkaning ikki tomonida o′choqli va qo′shilgan soyalar aniqlanadi.Paraklinik
ma'lumotlari. Umumiy qon tahlilida - neytrofilli leykositoz, eozinofiliya, anemiya,
EChT ortishi kuzatiladi. P. Carinii ko’pikli balhamda aniqlanishi diagnostik
ahamiyatga ega.
Davosi. Pnevmosistli pnevmoniyaning quyidagi davo kurs sxemasi mavjud:
trimetoprim - sulfametoksazol (TMP-SMZ) va pentamidin, bir necha alternativ
sxema (dapson, diftormetilornitin, trimeksat/leykovorin). Birgalikdagi terapiya
pentamidin va TMP-SMZ ahamiyatli emas. Ikkala asosiy dorilarning nojoya ta'siri
ko’p emas. TMP-SMZning antibakterial faolligi, xamrox bakterial infeksiyalarda
ta'siri yuqori bo´ladi. Pentamidin - tanlov dori vositasi. Davosi qancha erta
boshlansa, oqibati yaxshi tugaydi.
Sitomegalovirusli infeksiya (SMVI
Q’ozgatuvchisi - Cytomegalovirus hominis Herpesviridae oilasiga mansub,
virion diametri 180 nm, tarkibida DNK bor. Virus uchun past virulentlik
xarakterlidir.
Epidemiologiyasi. Infeksiya manbai va rezervuari - odam. Virus qonda servikal va
vaginal ajralmalarda, spermada, ko’krak sutida, solakda, peshobda, najasda, yosh
suyuqligida aniqlanadi. Zararlanish transplasentar yol (o’tkir yo’ki surunkali
SMVIning homiladorlarda xurujida; yo′ldosh barer funksiyasining buzilishida);
maishiy, fekal-oral, aerogen, ko’krak suti; yatrogen (qon va uning komponentlari
quyilganda, organlarni ko′chirib o′tkazilganda) orqali o′tadi.
Patogenezi. qonga birlamchi tushgan SMV leykositlarga (limfosit, monosit)
reprodusirlanadi yoki limfoid organlarga persistirlanadi. Immunologik
yetishmovchilik rivojlanganda virus qondan turli xil organ va tOqimalarga
tarqaladi. Zararlangan organlarda turli o’zgarishlar kuzatiladi, bu esa kasallik
klinikasini belgalaydi.
Klinika. Orttirilgan SMVI pnevmoniya ko′rinishida kechadi. Tugma SMVI
generallashgan xarakterga ega. O’pkadan tashqari zararlanish- ensefalitlar,
gepatitlar, ko′z zararlanishi (xorioretinit, katarakta, ko′z nervi atrofiyasi ),
buyrakdagi o’zgarishlar kuzatiladi. SMVIda klinik rentgenologik ma'lumotlari
159
xlamidiyali, pnevmosistli pnevmoniyadan kam farqlanadi. Asosiy belgilari -
taxipnoe, dispnoe, xurujsimon yo′tal, gipoksiya belgilari. Rentgenda giperaerasiya,
ikki tomonlama diffuzli o’zgarishlar aniqlanadi.
Paraklinik ma'lumotlari. Retikulositoz bilan kechuvchi progressivlanuvchi
anemiya, gemorragik sindrom, trombositopeniya, sariqlik.
Patologik anatomiyasi. SMVI morfologik manzarasi ikki komponentdan iborat:
hujayraning sitomegalik metamorfozi va organlarning limfogistiositar infiltrasiyasi
kuzatiladi. Immunodefisit qanchalik rivojlangan bo’lsa, sitomegalik hujayralar
shunchalik ko’p bo’ladi va limfogistiositar infiltrasiya kam bo’ladi..
Diagnostikasi. Solak va peshobda SMVni aniqlash eng sodda usuldir. Boshqa
usullar: immunofermentli usul va radioimmunli, immunobloting kam ahamiyatli va
qimmatbaho.
Spesifik davolash quyidagi preparatlarni qollashdan iborat:
1. Nukleozidlar analoglari (virusli DNKni bloklaydi). Bu- sitorabin (sutkalik
dozasi - 100 mg/kv.m 2 qabulga). Davo kursi 4-10kun.
2. Zoviraks (asiklovir). Bu preparat virusdagi DNKni bloklaydi, lekin DNKni
o’zini bloklamaydi. Dozasi 2 yoshgacha bolalar uchun - 2,5 mg/ kg, og’ir
infeksiyada v/v tomchilab yo’ki 0,2 g 5 marta sutkada yuboriladi.
3. Immun almashinuv terapiya maqsadida yuqori titrlangan gammaglobulin
qollaniladi.
plasentar
gamma-globulin
yuqori
dozada,
shuningdek,
immunoglobulinlar - pentaglobin, sandoglobulin tavsiya etiladi.
BRONXIAL ASTMA
Bronxial astma (BA) - nafas yo′llarining surunkali yalliglanish kasalligi
bo’lib quyidagi belgilar bilan namoyon bo’ladi: nafas yollarining to′liq yoki
qisman qayta obstruksiyasi, bronx silliq mushaklarining spazmi, shilliq qavat
shishi, shilliq osti qavatining yalliglanish hujayralari bilan infiltrasiyasi, shilliq
gipersekresiyasi, bazal membrananing qalinlashishi; maxsus trigger omillar
ta'sirida yuzaga keluvchi va asosan kechqurin yo’ki ertalab paydo bo’luvchi yo′tal
epizodlari, hushtaksimon xirillashlar, hansirash, ko’krak qafasida siqilish hissi;
nafas yo′llari giperreaktivligi.
Tarqalishi. Bolalik davrida bronxial astma eng ko’p tarqalgan surunkali
kasalliklardan
biri
hisoblanadi.
qaytalanuvchi
bronx-o’pka
patologiyasi
strukturasida astma 50-60%ni tashkil qiladi.
Epidemiologik ma'lumotlar, ISAAC (bolalarda astma va allergiyani halqaro
organish muassasasi) ma'lumotlariga asosan BA bilan 5-20% bolalar kasallangan.
Ko’p qo’llarda tashqis kasallik boshlangandan, 2-6 yil keyin qo’yiladi, bu kasallik
Oqibatini yomonlashtiradi.
Bronxial astma etiologiyasida ikki guruh omillari farqlanadi: antigen va
noantigen. Antigen omillarga ekzogen allergenlar kiradi, ular orasida noinfeksion
allergenlar muhim rol oynaydi.-"maishiy" allergenlar (chang, epidermal, hashorat
va qurt-qumursqalar, akvariumdagi baliqlarning ovqati)
-gul changi allergenlari
-ovqat allerganlari
-dorilardan, jumladan gamma globulin va oqsil dorilari.
160
Bolalarda noinfeksion sensibilizasiya shakllanishining aniq qonuniyatlari mavjud.
Erta yoshda ovqat allergiyasining allergodermatoz shakli ko’p uchraydi. Ba'zi
kasallarda erta ovqatlanish sensibilizasiyasida nishon-organi - hazm qilish trakti va
nafas olish tizimi hisoblanadi. Epidermal sensibilizasiyaning qosqilishi (hayvonlar
juni, par yostiq va boshqalar) ko’pincha respirator allergozlar bilan bir vaqtda
boshlanadi, bu bosqichda respirator allergoz rinofaringit, laringotraxeit va
respirator allergiyaning "kichik" shakllari bilan yuzaga chiqadi. Respirator
allergik kasalliklarga ba'zida infeksion kasallik deb xato tashqis qoyiladi, bu oz
navbatida ko’p dorilar ishlatilishi va medikamentoz allergiyaning rivojlanishiga
olib keladi. Ko’pgina bolalarda bronxial astmaning tarqoq tipik klinikasi uy
changiga sensibilizasiyaning qo′shilishidan keyin yuzaga keladi va shakllanishi
bola hayotining 2-5 yoshiga to’g’ri keladi. Bolalarda o′simlik gullariga
sensibilizasiya katta yoshda shakllanadi, epidermis va uy changi allergenlariga
sensibilizasiya 2-5 yoshlarda ham kuzatilishi mumkin.
Bakteriya, viruslarning astma etiologiyasida sensibilizasiya rolini o′ynashi
ko’p tekshiruvchilar tomonidan inkor qilinmoqda, biriq pubertat yoshda va
kattalarda infeksion sensibilizasiyaning qosqilishi mumkin.
Noantigen omillar. BA xurujiga ko’p fizik omillar (sovuq qotish,
insolyasiya, qizib ketish va boshqalar), meteorologik sharoit (shamol, atmosfera
bosimi va temperaturaning tushishi), psixogen omillar (qorquv, qaygurish,
qo’zgalish), jismoniy zoriqish sabab bo’ladi.
Bolalarda bronxial astmaning erta rivojlanishiga homilaning homilaichi
sensibilizasiyasi, turli ta'sirlar natijasida yuzaga kelgan, fetoplasentar barerning
yuqori otkazuvchanligi sabab bo’ladi. Kasbiy zararli odatlar, aktiv va passiv
chekuvchilar ham ta'sir qiladi.
Postnatal sensibilizasiya omillari orasida antigen ekspozisiya bola hayotining
birinchi ikki yilligida muhim ahamiyatga ega.
Bolalarda bronxial astmaning erta rivojlanishida patologik kechgan
homiladorlik oqibatida MNSning perinatal zararlanishi,
homilaning anti va intranatal gipoksiyasi, tugruq jaroqatlari sabab bo’ladi.
Bronxial astma rivojlanishiga moyillik tu?gdiruvchi omillar:
Irsiyat:
1. Agar bolaning ota-onasida atopiya bo’lmasa bolada kasllik rivojlanish xavfi 0-
20% ni tashkil qiladi
2. Agar atopiya belgilari faqat otasida bo’lsa atopik belgilar bolada 33%, astma esa
25% da rivojlanadi.
3. Agar atopiya belgilari faqat onasida bo’lsa u holda atopiya 48% sibslarda, astma
esa 38% bolalarda namoyon bo’ladi
4. Agar atopiya belgilari otasida va onasida bo’lsa, u xolda atopiya va bronxial
astma rivojlanish xavfi 60-100%ni tashkil qiladi.
Sog´lom odam organizmining immun sistemasi e'tiborga olmaydigan atrof
muxitdagi allergenlarga bo’lgan gipersezuvchanlik irsiyat orqali o′tadi. Atopik
kasalliklarga irsiy moyillik bo’lgan xollarda BA erta yoshda boshlanadi va og’ir
kechadi.Kichik yoshdagi bolalarda BA ning eng ko’p uchraydigan sababchisi
161
organizmga kuchli sensibillovchi ta'sir korsatuvchi o’tkir respirator virusli
infeksiya bo’lib, u nafas yollari zararlangan shilliq qavatlarining turli xil
aeroallergenlarga otkazuvchanligini oshiradi, viruslarning antigen xususiyatlari
esa infeksion jarayon davomida makroorganizmning immunologik qayta
qurilishini chaqiradi. Kichik yoshdagi bolalarda ko’p vaqtgacha BA o’rniga
"Obstruktiv sindromli O′RVI", "qaytalanuvchi obstruktiv bronxit" tashqisi
qo’yiladi va norasional davo belgilanadi. Ko’p yillar otgach bolaga tipik bronxial
astma tashqisi qo’yiladi.
Patogenezi. Patogenezi bo’yicha BA ikki variantga ajratiladi: immunopatologik va
noimmun. Immunopatologik shakli orasida bolalarda Gell va Coombs
klassifikasiyasida I tip bo’yicha amalga oshuvchi atopik BA asosiy rolni o′ynaydi.
Bu variantning asosiy sababi ko’pincha noinfeksion allergenlar hisoblanadi. Kam
qo’llarda etiologiyasida noinfeksion allergenlar bilan bir qatorda infeksion omillar
xam rol o′ynovchi kasallikning immunokompleks varianti uchraydi (Gell va
Coombs klassifikasiyasida III tip). Individual patogenezda BAning korsatilgan
immunopatologik shakllari
birga kelishi
mumkin.Bronxial astmaning
noimmunologik mexanizmi asosida genetik determinlangan yoki BAning
immunopatologik shakli fonida orttirilgan bronxlarning nospesifik giperreaktivligi
yotadi. Bronxlar reaktivligi ortishida muxim omillardan biri o’tkir va surunkali
bronx-o’pka kasalliklari hisoblanadi. Infeksiyaning provosirlovchi ta'siri
mexanizmi turlicha, lekin ularning bari asosida quyidagilar yotadi: nishon-
organlar epitelial bareri otkazuvchanligining ortishi, spesifik allergenlar patologik
ta'siriga
qarshiligining
pasayishi,
nishon-organlar
hujayra
membranasi
reseptorlarining infeksion agentlar bilan qo’zgalishi. Bronxial astma xuruji
patogenezida erta yoshdagi bolalarda anatomo-fiziologik xususiyatlarga asosan
(bronxial daraxt yorugining torligi, mushak qavatining kuchsiz rivojlanganligi, qon
va limfa tomirlarining yaxshi rivojlanganligi) bronxospazm yetakchi mexanizm
bolaolmaydi. Birinchi o´rinda bronx shilliq qavatining yalliglanishi turadi, shish va
shilliq gipersekresiyasi, S.G.Zvyaginseva (1958 y) tushunchasi bo’yicha bu yoshda
oziga xos klinik manzaraga xurujlarning katta davomiyligiga asoslangan "?hol
astma" kiradi. Bunda o’pkada ko’p miqdorda nam xirillashlar eshitiladi, 5-10
kungacha, ba'zida uzoq muddat saqlanadi. Kasallikni bunday kechishi - astmatik
bronxit
korinishida
kechishi,
ba'zida,
o’pkaning infeksion-yalliglanish
kasalliklarini giperdiagnostikasiga sabab bo’ladi va bu yoshda bronxial astmaning
gipodiagnostikasiga sabab bo’ladi. hozirgi kunda BA erta yoshda ham uchrashi
ko’rsatilgan.
Klassifikasiyasi. Klinik belgilarga kўra BAning og′irlik darajasi
klassifikasiyasi (kunduzgi simptomlar soni bir kunda, haftada, tungi simptomlar
soni haftada, beta2 adrenomimetiklarni
Qo’llanilishi, PSV yo’ki OFV1ni qiymati PSVning sutkalik o’zgarishi) bog’liq.
1-pog’ona: intermittirlovchi BA:
Simptomlarhaftada 1 marta paydo bo’ladi.
qisqa qaytalanish.
Tungi simptomlar oyida 2 marta paydo bo’ladi.
162
OFV1 yoki PSV 80% bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan
PSV yoki OFV1ni kўrsatgichi<20%.
2-pog’ona: yengil persistirlovchi BA
Simptomlar haftada 1 marta paydo bo’ladi, ba'zida kunida 1 marta.
qaytalanishi jismoniy faolligiga, uyquga ta'sir qiladi.
Tungi simptomlar oyida 2 marta paydo bo’ladi.
OFV1 yo’ki bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan PSV 80%
PSV yoki OFV1ni ko’rsatgichi<20-30%.
3-pog’ona: o’rta og’irlikdagi persistirlovchi BA
Simptomlar xar kuni paydo bo’ladi.
qaytalanishi jismoniy faolligiga, uyquga ta'sir qiladi.
Tungi simptomlar haftada 2 marta paydo bo’ladi.
qisqa ta'sirga ega ingalyasion β2 agonistlarni har kuni qabul qilish;
OFV1 yoki bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan PSV 60% dan 80% gacha.
PSV yoki OFV1ni ko’rsatgichi >30%.
4-pog’ona: og’ir persistirlovchi BA
Simptomlar xar kuni paydo bo’ladi.
qaytalanish ko’payadi.
Tungi simptomlar kuchayadi.
Jismoniy faollik chegaralanadi.
OFV1 yoki bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan PSV >60%
PSV yoki OFV1ni ko’rsatgichi >30%
Bunday tasnif bolaga boshlang’ich davo buyurtirishda muhim ahamiyatga ega.
Dostları ilə paylaş: |