««xalqaro audit»

 
3.5. Ichki auditorlarning professional tashkilotlari 
Tashqi (mustaqil) auditorlar o’z faoliyatida ko’p jihatdan ichki audit 
natijalariga tayanadi. Umuman olganda ichki auditorlar o’zlari ishlaydigan 
korxonalar faoliyatini tekshiradi. Ammo, ular qoidaga ko’ra, korxona ma’muriyati 
(direktorlar kengashi) tarkibiga kiradilar. Bunday nazorat (o’z-o’zini nazorat qilish) 
shakli AQShda o’tgan, XX asrning 30 yillarida yuzaga kelib, keyinchalik G’arbiy 
Evropa va Yaponiyada tarqalgan.
Hozirgi vaqtga kelib, ko’p hollarda ichki auditorlarning funktsiyalari, hatto o’z 
kompaniyasi tarkibiy bo’linmalari buxgalteriya hisobotlarini tekshirish doirasidan 
ham chetga chiqadi. Ichki auditorlar korxonaning iqtisodiy siyosati va boshqaruv 
masalalarida ko’proq ishtirok etmoqdalar. Ichki auditorlar yuqori malakali 
mutaxassislar bo’lib, o’z maqomiga ko’ra katta vakolatlarga ega. Ularning 
majburiyatlari doirasiga ko’proq quyidagilar kiradi: 
operatsion audit –boshqaruv masalalari bo’yicha korxonaning turli tarkibiy 
bo’linmalariga maslahat berish kabi faoliyat (masalan, marketing ishlarini baholash, 
korxona tarkibiy tuzilmasini baholash va sh. k.); 
muvofiqlik auditi – ushbu korxona bo’linmalari faoliyati, uning ma’muriyati va 
zarur bo’lganda yuqori organlar tomonidan belgilangan yoki qonun hujjatlarida 
ko’rsatilgan qoidalarga muvofiqligini tekshirishdan iborat. Masalan, tuzilgan 
shartnomalarni yuridik talablar nuqtai nazaridan tekshirish va baholash, risklarni 
kamaytirish va h.k. 

---

31 
AQShda ichki auditorlarning professional tashkilotlari 1941 yilda tashkil 
topgan bo’lib, Ichki auditorlar instituti – IAI (IIA – Institute of Internal Auditors) deb 
nomlangan. U hech qancha vaqt o’tmasdan «Taraqqiyotga hamkorlik orqali 
erishiladi» degan shior bilan chiqqan. O’tgan asrning 70-yillarida institut o’zining 
xalqaro markazini Florida shtatiga ko’chirgan. Ushbu institut faoliyati quyidagilar 
negizida qurilgan: 
a) ichki auditorlarning umumkasbiy bilimlari; 
b) professionallikni uzluksiz rivojlantirish dasturi; 
v) iqtisodiy kodeks; 
g) professional me’yorlar; 
d) sertifikatsiyalash dasturi. 
Ichki auditorlarning bunday birlashishi ularning tarqoq kuchlarini o’z 
manfaatlarini himoya qilish maqsadida birlashtirish hamda malaka mahoratini yanada 
rivojlantirish va faoliyat samaradorligini oshirish zarurligidan kelib chiqqan. Institut 
ichki aditorlar faoliyatini muvofiqlashtiradi va tartibga solib turadi, umumta’lim 
faoliyatini ta’minlaydi va mazkur professional amaliyot me’yorlarini ishlab chiqadi. 
U o’z funktsiyalarini va ichki auditorlar xizmatlarini doimiy ravishda kengaytirib 
kelmoqda. 
Institut ichki auditorlarning professional olamida yuqori obro’ga ega. Uning 
dunyo bo’yicha 100 dan ortiq mamlakatlarda ishlaydigan a’zolari bor. Institutning 
AQShdagi bo’limlaridan tashqari Avstraliya, XXR, Hindiston, Isroil, Yaponiya, 
Malayziya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika Respublikasi, Angliya va Shimoliy 
Irlandiya kabi mamlakatlarda milliy institutlari mavjud.