««xalqaro audit»

Tashqi audit - xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va 
moliyaviy hisobotining haqiqiyligini ob’ektiv baholash maqsadida shartnoma asosida 
auditorlik kompaniyalari yoki yakka auditorlar tomonidan o’tkaziladi. Tashqi 
auditning asosiy xususiyatlaridan biri – bu mijoz korxonaga nisbatan hech qanday 
manfaati bo’lmagan, ya’ni uning mulkdori, ta’sischisi, boshlig’i yoki boshqa 
lavozimida ishlamaydigan, mustaqil, xolis auditor tomonidan o’tkazilishidadir. 
Agarda auditor tekshirayotgan korxonaning mulkdori, ta’sischisi, boshlig’i yoki 
boshqa lavozimida ishlaydigan shaxsi bo’lsa, u holda auditorlik faoliyati uchun 
berilgan litsenziya bekor qilinishi ham mumkin.
Tashqi audit korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatini baholash hamda uning 
moliyaviy hisobotini tasdiqlash uchun o’tkaziladi. Bundan tashqari tashqi audit 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning xarajatlarini minimallashtirish va foydani 
maksimallashtirish maqsadida ularning faoliyatini yaxshilash, hisob ishlarini tashkil 
qilish va qayta tashkil qilish, hisob oshlarini yuritish, soliqqa tortish bo’yicha takliflar 
beradi. 
Tashqi audit natijalari korxonaning buxgalteriya hisobi holati, ichki nazorat 
tizimi ahvoli, yillik moliyaviy hisoboti ishonchliligini tasdiqlovchi xulosada bayon 
qilinadi. Bundan tashqari, tashqi audit natijalari loyihalar, sxemalar, biznes-rejalar, 
ma’lumotnomalar ko’rinishida taqdim etilishi mumkin. 

---

11 
Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishining majburiy yoki majburiy emasligiga ko’ra 
2 ga bo’linadi: 
1. 
Majburiy audit; 
2. 
Tashabbuskorlik auditi.
Xalqaro amaliyotda auditning uchta turi alohida ajratib ko’rsatiladi: 
1. 
Operatsion audit; 
2. 
Mos keluvchanlik auditi; 
3. 
Moliyaviy hisobotlar auditi. 
Operatsion auditda barcha xo’jalik muomalalari va jarayonlari, ularning ish 
samaradorligiga va unumdorligiga bo’lgan ta’siri o’rganiladi. Operatsion auditda 
unumdorlik va samaradorlik ko’rsatkichlari, qimmatli qog’ozlar hamda moliyaviy 
tizimga rioya qilishning buxgalteriya tamoyillariga mos kelishi nuqtai nazaridan ham 
ko’rib chiqiladi. 
Mos keluvchanlik auditi – bu xildagi tekshirishda audlitning mamlakat 
miqyosidagi qonunlarga, shuningdek, barcha me’yoriy hujjatlarga mos kelishi yoki 
kelmaslik sabablari o’rganiladi. Masalan, korxona faoliyatini auditorlik tekshirishdan 
o’tkazishda uning korxona Nizomiga yoki mavjud yo’riqnomalarga mos bo’lishini 
tekshiruvdan o’tkazish. 
Moliyaviy hisobotlar auditi – bunday tekshiruv moliyaviy va buxgalteriya 
xodimlari tomonidan o’tkazilib, asosan korxonaning to’lov qobiliyati moliyaviy 
natijalar, sotish jarayonlarining hisobotlarda qanchalik darajada aks ettirilganligi 
tekshiriladi. 
Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishining davriyligiga ko’ra ikkiga bo’linadi: 
1. 
Dastlabki audit; 
2. 
Davriy audit. 
Dastlabki audit auditor yoki auditorlik tashkiloti tomonidan ushbu korxonani 
birinchi marta tekshirishni anglatadi. 
Davriy audit takroriy shartnomalar orqali bir korxona bitta auditor yoki 
auditorlik firmasi tomonidan amalga oshiriladi. Bu esa, albatta, mijozning malakali 

---

12 
auditor bilan uzoq muddatli hamkorlik qilishga bo’lgan qiziqishidan kelib chiqadi. 
Davriy audit dastlabki auditga nisbatan ancha ustundir.