««xalqaro audit»

Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilik balansning yoxud operatsiyalar 
kategoriyasini moddiy xarakterga ega bo’lishi mumkin bo’lgan buzib ko’rsatishga 
moyilligidadir. Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilikni baholash auditor tomonidan 

---

102 
mijoz faoliyatining xususiyatlarini bilishi, uning tashkiliy tuzilishi hamda ushbu 
tavakkalchilik korxonani boshqarishning ta’riflarida asoslanadi. Auditning umumiy 
rejasini tuzish vaqtida auditor balansning moddalari hamda moliyaviy hisobotning 
ko’rsatkichlariga nisbatan mavjud bo’lgan ajratilmas tavakkalchilikni o’zining 
professional xususiyatlaridan foydalanib baholashi lozim. Ajratib bo’lmaydigan 
tavakkalchilikni baholash vaqtida auditor oldingi yillarning ma’lumotlaridan 
foydalanishi mumkin, bunda u mazkur tavakkalchilikning baholari tekshirilayotgan 
yil uchun ham haqqoniyligiga ishonch hosil qilishi lozim. 
Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilikka quyidagi omillar ta’sir ko’rsatishi 
mumkin: 
- murakkab hisoblashlarning oddiylariga qaraganda buzib ko’rsatilish ehtimoli 
ko’proq; 
- smetadagi taxminlardan kelib chiqadigan summalardan iborat bo’lgan schetlar 
nisbatan o’rnashgan haqiqatdagi ma’lumotlardan kattaroq bo’lgan darajasini tashkil 
qiladi; 
- texnologik yutuqlar har qanday aniq mahsulotni eskirganga chiqarishi hamda 
zahiralarni sezilarli darajada o’sib borishining sababi bqshlishi mumkin; 
- inqirozga uchragan, biznesda muvaffaqiyatsizlikka duch kelgan hamda etarli 
darajada aylanma kapitaliga ega bo’lmagan kompaniyaning rahbariyati moliyaviy 
hisobotni buzib ko’rsatilishiga yo’l qo’yadi. 
Nazorat tavakkalchilik – bu xo’jalik yurituvchi sub’ektda mavjud bo’lgan 
hamda doimiy ravishda qo’llaniladigan buxgalteriya hisobotining tizimlari hamda 
ichki nazorat tizimlari alohida yoki birgalikda olinganida muhim bo’lgan buzib 
ko’rsatishlarni o’z vaqtida aniqlash hamda to’g’rilashni amalga oshirmasligi va 
bunday buzilishlar paydo bo’lishiga to’sqinlik qilishining ehtimolidir. 
Nazorat tavakkalchilik buxgalteriya hisobi tizimining hamda xo’jalik 
yurituvchi sub’ektning ichki nazorat tizimining ishonchliligi darajasini ta’riflaydi. 
Auditor o’zining professional xususiyatlaridan foydalanib, audit jarayonida xo’jalik 
yurituvchi sub’ektning nazorat tizimining nazorat muhitini hamda nazoratni alohida 
vositalarini baholashi lozim. 

---

103 
Nazorat vositalari tavakkalchiligini baholash maqsadida auditor nazorat 
vositalarini testdan o’tkazishi lozim. 
Nazorat vositalarini testdan o’tkazish quyidagilardan iborat bo’ladi: 
- moliya-xo’jalik operatsiyalari o’tkazilishini aks ettiradigan hujjatlarni 
tekshirish hamda shu munosabat bilan nazorat vositalari to’g’ri xizmat ko’rsatganligi 
bo’yicha audit dalillarini olish; 
- nazorat vositalari xizmat ko’rsatishining audit dalillarini olish maqsadida 
buning bevosita hujjatli isbotlarini olish mumkin bo’lmagan holda so’rab chiqish 
hamda operatsiyalar rasmiylashtirilishi ustidan kuzatuv olib borilishi; 
- boshqa auditning natijalaridan nazorat vositalarini ishlash qobiliyati haqida 
ma’lumotlar olish maqsadida foydalanish; 
- nazorat tavakkalchilikni baholash vaqtida auditor oldingi yillarning 
ma’lumotlaridan foydalanishi mumkin bo’lgan. Biroq bunda u oldingi yilda tegishli 
nazorat tavakkalchilikni baholashlari, tekshirilayotgan yil uchun ham haqqoniy 
ekanligiga ishonishi kerak; 
- nazorat tavakkalchilikni baholashning natijalarini auditor auditning umumiy 
rejasida aks ettirishi lozim.