Xalqaro statistik qiyosiy taqqoslashlar
Yüklə 123,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
_______________________________________________________________________________________
“O‘zbekiston statistika axborotnomasi” ilmiy-elektron jurnal 2023/1(15) 7 statmirror.uz ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida”gi farmoni, 2019-yil 9-apreldagi PQ-4273-son “Davlat boshqaruvining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash hamda mamlakatning statistika salohiyatini oshirish yuzasidan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori 2 hamda 2020-yil 3-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining milliy statistika tizimini yanada takomillashtirish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–4796-son qarori MHTni statistika amaliyotiga keng joriy qilishni yanada jadallashtirishda huquqiy asos bo‘lib xizmat qildi 3 . MAVZUGA OID ADABIYOTLAR TAHLILI MHT nazariy asoslarining vujudga kelishi hamda rivojlanishi ko‘p yillik tarixga ega bo‘lib, xalqaro miqyosda tan olingan birinchi MHT xalqaro standarti “MHT-1953” hisoblanadi. Ushbu qo‘llanma 1968, 1993 va 2008-yillarda yangilanib, takomillashtirilib borildi. “MHT-1968”ning ishlab chiqilishi milliy hisobchilikning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. Ushbu standart tamoyillari asosida BMT milliy hisoblar bo‘yicha yillik statistik to‘plam chop etishni yo‘lga qo‘ydi hamda ko‘pgina davlatlar “MHT- 1968”ni milliy statistika amaliyotiga joriy qilish ishlarini amalga oshirdilar. 1970-yilda Yevropa hamjamiyati MHTning yevropacha variantini ishlab chiqdi. Shu yo‘sinda xalqaro tashkilotlar va olimlarning tinimsiz izlanishlari natijasi “MHT-1993” xalqaro standarti ishlab chiqildi va BMT tomonidan qabul qilindi. Ushbu standartni ishlab chiqilishida R.Stoun, V.Leontev, P.Xilla, J.Xiks, Nansi Ragls, Robert Ayznerlarning qo‘shgan hissalari beqiyos. Mazkur standartda iqtisodiy statistikaning turli bo‘limlari o‘rtasidagi gormonizatsiyaga ham e’tibor qaratilgan. Bunda milliy hisoblardagi tashqi dunyo hisobi to‘lov balansi bilan muvofiq bo‘lishi ta’kidlangan. Shuningdek, “MHT-1993”da geologiya-qidiruv ishlariga xarajatlar, dasturiy ta’minot, badiiy va adabiy ishlanmalar asosiy kapitalning jamg‘arilishi sifatida talqin etilgan. Bundan tashqari ushbu standartda sof qiymatliklarni hisobga olish uslubiyoti ishlab chiqilgan. “MHT-2008” xalqaro standarti 2009- yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) Statistika komissiyasining 40-sessiyasida qabul qilingan bo‘lib, ushbu qo‘llanmada bir qator muhim iqtisodiy jarayonlarni statistik ko‘rsatkichlarda ifodalash uslubiyoti takomillashtirilgan. Ushbu standartda MHTning asosiy kotsepsiyalari saqlanib qolgan bo‘lib, iqtisodiyotning muhim aspektlarini o‘zida aks ettiruvchi YAIM va milliy daromadning muhim komponentlari bo‘yicha tariflar va tasniflar yangilandi. Ushbu o‘zgarishlar moliyaviy instrumentlar, markaziy bank faoliyati, ilmiy tadqiqotlarga xarajatlar, qurollanishga xarajatlar, moliyaviy va nomoliyaviy aktivlar tasnifi bilan operatsiyalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu standart “To‘lov balansi (6-tah)”, Iste’mol va ishlab chiqaruvchi narxlari indeksi bo‘yicha xalqaro qo‘llanma, Davlat moliyasi statistikasi xalqaro |