Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GƏNCƏ DAĠRƏ MƏHKƏMƏSĠ NƏZDĠNDƏ HƏRBĠ MƏHKƏMƏ YARADILMAS I HAQQINDA QƏRAR
- GƏNCƏ ƏKĠNÇĠLĠK VƏ DÖVLƏT ƏMLAKI ĠDARƏSĠ
- GƏNCƏ HƏRBĠ MƏKTƏBĠ
- GƏNCƏ XƏZĠNƏ PALATASI
- GƏNCƏ QƏZAS I
|
GƏNCƏ AKS ĠZ ĠDARƏS Ġ - Gəncə quberniyası və Zaqatala dairəsi üçün yaradılmış qurum. 1918 il o ktyabrın 8- də təsis olunmuşdur. Zaqafqaziya Aksiz İdarəsinin A zərbaycan əra zisində mövcud olan və sonra ləğv edilmiş 3,5, 7-c i və qismən 4 və 6-c ı aksiz da irə lərini əvə z edən idarə məntəqələrə, məntəqələr isə rayonlara bölün müşdü. Məntəqələrə nəzarət məntəqə müfəttişlərinə həvalə olun muşdu. GƏNCƏ DAĠRƏ MƏHKƏMƏSĠ NƏZDĠNDƏ HƏRBĠ MƏHKƏMƏ YARADILMAS I HAQQINDA QƏRAR - 1918 il dekabrın 5-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti tərəfindən qəbul edilmiş sənəd. Həmin qərara əsasən, Gəncə dairə məh kəməsi nəzdində hərb i məhkəmə yaradılmışdı. Tərkibinə sədr, iki ü zv, prokuror, prokuror müavini, katib, katibin iki kö məkçisi və dörd nəfər dəftərxana işçisi daxil idi.
yayılmasına və təkmilləşdirilməsinə, dövlət əmlakının qorunmasına, xəzinə və töycü rüsumlarının toplan masına, meşələrin mühafizəsinə rəhbərlik və nəzarət edən qurum. 1903 il mayın 1-də yaradılmışdı. Əkinçilik və dövlət əmlakı nazirliy inə tabe idi. 1918 ilin 2-c i yarısında idarə 1917 ilin sonu- 1918 ilin əvvəllə rində baş vermiş hadisələ rlə ə laqədar xüsusi mü lkiyyətdə olan ma likanələ rə və torpaqlara , e ləcə də dövlət ə mlakına dəy miş ziyanı müəyyənləşdirməyə, torpaq və meşə sahələrində qayda yaratmağa başlamışdı. Meşələrin amansızcasına qırılmasın ı dayandırmaq üçün ağac materiallarına və oduna kəndlər ü zrə məhdudiyyət qoyulmuşdu. 1919 ilin əvvəlində 1919-20 illər üçün yeni s metalar tərtib edilmişdi. Meşə təsərrüfatı məsələlərini tam həll etmə k üçün meşə sahələrin in qorunması, ağac materia llarının verilməsi qaydasının dəyişdirilməsi və s. haqqında qərarlar qəbul olunmuşdu. Torpaq və töycü sahəsində istər köçürülmüş rus kəndlilərinin, istərsə də yerli sakinlə rin tərk etdikləri torpaqların müəyyən edilməsinə dair tədbirlər görülü rdü. 1919 ildə xüsusi şəxslərin tərk etdikləri mülklərin və torpaqların qeydiyyatı həyata keçirilir, onlardan səmərəli istifadəyə dair tədbirlər işlənib hazırlan ırdı. İdarə xəzinə torpaqlarının gəlirliliyini artırmaq üçün xəzinə torpaqları, yerləri və otlaq larından istifadə haqqını qaldırmışdı. İstifadə haqqı torpaq sahələrinin gəlirliliyi nəzərə alın maq la müəyyənləşdirilmişdi. Meşə materiallarının da qiyməti qaldırılmışdı. Gəlirləri tam və düzgün hesablamaqdan ötrü hökumət 1920 il üçün xə zinə torpaqları və meşələrinin idarə olun masına dair ətraflı s meta tutmuşdu. Qarşıdakı aqrar islahatı düzgün aparmaq məqsədilə quberniyada torpaqlardan istifadəyə dair bir sıra cədvəl və siyahılar tərtib olun muş, aqrar islahata aidiyyəti o lan mü xtəlif təsərrüfat məsələləri barədə arayışlar toplan mışdı. GƏNCƏ HƏRBĠ MƏKTƏBĠ, Gəncə podpraporşiklər məktəbi - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə milli hərbi kadrlar hazırlayan təhsil müəssisəsi. 1918 ilin iyununda Gəncədə fəaliyyətə başlamışdı. Hə lə 1918 ilin əvvəllə rində Müsəlman korpusunun komandanlığ ı Bakıda hərbi məktəb açmağ ı plan laşdırmışdı. Korpusun komandiri general Ə.Şıxlinski və qərargah rə isi polkovnik Menşukov 1918 il fevralm 6-da Qa fqaz cəbhəsi qoşunlarmm Baş ko mandanma göndərdikləri raportda 1-c i müsəlman d iviziyasının nəzd ində Ba kıda hərbi mə ktəbin açılmasına ra zılıq verilməsini xahiş et mişdilər. Məktəbdə, əsasən, 18-25 yaşlı müsəlman lar, hə mç inin Cənubi Qafqa zda yaşayan ruslar təhsil ala bilərd ilə r. Hərb i məktəb 100 nəfə r yunker üçün nəzərdə tutulmuşdu. Məktəbin təşkilati işləri Tiflisdə aparıldıqdan sonra Bakıya köçürülməsi qərara alın mışdı. 1918 il martın 1-də poruçik Nəsirbəyov hərbi məktəbin (rusca arxiv sənədlərində "Musulmanskaya şkola podpraporşikov" adlanır) rəisi təyin ed ild i. Bakıda azərbaycanlılara qarşı 1918 il mart soyqırımlarından sonra hərbi mə ktəbin Ye lizavetpola (Gəncəyə) köçürülməsi qəra ra a lındı. 1918 il aprelin 2-də əvvəlcə Yelizavetpol dəmir yolu mə ktəbinin binasında, aprelin 9-da isə sənət məktəbin in binasında yerləşdirildi. A z sonra Gəncə hərb i məktəbi yenidən bağ- landı və onun zabitləri artıq polkovnik Maqalovun dəstəsində olan poruçik Nəsirbəyovun sərəncamına göndərild i. 1918 ilin apre lində Zaqafqaziya Ko missarlığı daşnak S.Şau myanın başçılıq etdiy i Ba kı Sovetinin qoşunlarına qarşı polkovnik Maqalovun rəhbərliyi a ltında Hacıqabula silahlı dəstə göndərmişdi. Dəstəyə Gəncə hərb i mə ktəbinin zab it heyəti də cəlb edilmişdi. Məktəbin müvəqqəti bağlanması barədə ə mrdə bildirilird i ki, kursantlar könüllülük əsasında sanitar kimi dəstəyə cəlb oluna bilərlər. A zərbaycanın müstəqilliy i e lan olunandan sonra mə ktəbin fəa liyyətinin bərpasına şərait yarandı. 1918 il iyunun əvvəlində türk hərbçilərin in yardımı və ya xından iştira kı ilə əsası Müsəlman korpusu tərəfindən qoyulmuş hərbi mə ktəb Gəncədə fəa liyyətə başladı. Mə ktəbə qəbul norması 100 nəfər olsa da, orada o xu maq istəyən azərbaycanlıların sayı xeyli ço x id i. Təlim p rosesinə Gəncədə o lan türk hərb i qüvvələrinin zabitləri cəlb edilmişdi. Gəncə hərbi məktəbinə albay (polkovnik) Atif bəy rəhbərlik edirdi. 1918 ilin oktyabrında Gəncə hərbi mə ktəbinin ilk bura xılışı o ldu. Bu, Azər- baycan ordusunun milli kadrlarla tə min edilməsində tarixi əhə miyyətli b ir hadisə idi. Gəncə hərbi məktəbin in bura xılış mə rasimində iştira k et mə k üçün Nəsib bəy Yusifbəyli, Əlağa Şıxlinski, Qa fqaz İslam Ordusunun qərargah rəisi Nazim bəy, Nuru paşanın atası Hacı Əh məd bəy və başqa rəsmi şəxslər Gəncəyə gəlmişdilər. 1918 il dekabrın 1-də Gəncə hərbi mə ktəbinin statusu dəyişdirild i və onun bazasında Praporşiklər mək təbi yaradıldı.
417
Süleymanov M., Azərbaycanda ilk milli hərbiyyə məktəbi, B., 2000.
Cü mhuriyyət Hökumətinin 1918 il 11 oktyabr tarixli qərarı ilə ləğv olun muş və həmin il o ktyabrın 21-də yarad ılmış Azərbaycan Xə zinə Palatasının tərkib inə da xil edilmişdir (ba x hə mç inin Azərbaycan Xəzinə Palatası). GƏNCƏ QƏZAS I - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə Gəncə quberniyasında inzibati-ərazi vahidi. Rusiya imperiyası Gəncə xanlığını işğal etdikdən (1804 il, yanvar) sonra xanlıq ləğv ed ild i, Yelizavetpol dairəsi yaradıldı. Dairə Gü rcüstan quberniyasının tərkibinə daxil edildi. 1840 il 10 aprel islahatı nəticəsində dairə qəzaya çevrild i. Yelizavetpol qəzası Gürcü-İmeret i quberniyasının tərkib inə verildi. Qə za Ye lizavetpol, Qaza x, Şə mşəddil və Ayrım məntəqələrinə bölündü. Yelizavetpol qəzasında qəza idarə sistemi təşkil olundu. 1846 il 14 dekabr tarixli in zibati-ərazi bölgüsündən sonra Yelizavetpol qəzası yeni yaradılmış Tiflis quberniyasının tərkib inə da xil ed ild i. Çar II Ale ksandrın 1867 il 9 de kabr tarixli fərmanı ilə Ye lizavetpol quberniyası yarad ıld ıqda, Yelizavetpol q ə zası Tiflis quberniyasından alınaraq onun tərkibinə verild i, yeni Qaza x qə zası təşkil ed ild i. Qa fqaz təqvimin in (1917) mə lu matına görə, qə zanın ə ra zisi 8726,0 k v.verst idi. Qəzada 214746 nə fər əhali yaşayırdı. Onla rın 191096 nəfəri yerli sakinlə r, 23650 nəfəri müvəqqəti yaşayanlar idi. Əhalinin 111610 nəfəri kişi, 103136 nəfəri qadın idi. Azərbaycanlılar (140 mindən çox) əha lin in 65,2%-n i təşkil edirdi. Çarizmin köçürmə siyasəti nəticəsində qəzada 12,3 min rus yaşayırdı. Qəza əhalisi kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq və ticarətlə məşğul o lurdu. Fevral inqilab ından (1917) sonra Xəlil bəy Xasmə mmədovun rəhbərliy i ilə icra iyyə ko mitəsi təşkil olundu. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra qəzada bolşeviklərin pozuculuq fəaliyyəti gücləndi. Cü mhuriyyət Höku mətin in Yelizavetpola köçməsinin qəzanın da həyatında böyük rolu oldu. Höku mətin 1918 il 30 iyul tarixli qərarı ilə Yelizavetpol Gəncə adlandırıld ıqdan sonra, qəza da, müvafiq olaraq, eyni adı aldı. Gəncə qəzasında sabitliyin yaradılması və iqtisadi in kişafın tə min edilməsi üçün tədbirlər görüldü. Bolşeviklər qəza əhalisinin əksər hissəsinin kəndlilərdən ibarət olduğunu nəzərə alaraq, kəndli hərə katının geniş- ləndirilməsinə çalışırdılar. Dövlət qəzan ın idarəçiliyin i təkmilləşdirmə k məqsədilə Gəncə qəzasını iki yerə bölməy i qərara ald ı. Parla ment 1920 il aprelin 22-də Gəncə qəzasına da xil o lan 34 kənd ic ması əsasında Şamxo r qə za-
418
419
420
sının yaradılması haqqında qanun qəbul etdi. Lakin q ısa müddətdən sonra Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti süqut etdi və Gəncə qəzası da sovetləşdirildi. 1929 ildə Azərbaycan SSR-də həyata keçirilən rayonlaşdırma za manı Gəncə qəzası ləğv olundu.
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Gəncə (tarixi oçerk), B., 1994; Süleymanov M ., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998; Бабаев Э., Из истории Гянджинского ханства, Б., 2003.
Zaqafqaziya d iyarın ın idarəsin in dəyişdirilməsi haqqında 1867 il 9 dekabr tarixli çar fərman ı əsasında Yelizavetpol quberniyası yaradılmışdı. Bakı quberniyasından Şuşa və Nuxa qəzaları, Tiflis quberniyasından Yelizavetpol qəzası, İrəvan quberniyasından ləğv edilmiş Ordubad qəzasının b ir hissəsi onun tərkibinə daxil edildi, yeni Qazax və Zəngəzur qəzaları yaradıldı. 1873 ildə Yelizavetpol quberniyası tərkibində Ərəş, Cəbrayıl və Cavanşir qəzaları təşkil olundu. Sonralar Cəbrayıl qəzasına Azə rbaycana qarşı işğalçılıq müharibəsində iştirak etmiş rus zabiti P.M.Karyaginin adı verild i. Qafqa z təqviminin (1917) mə lu mat ına görə Ye lizavetpol quberniyasında 4 ş əhər (Go rus, Ye lizavetpol, Nu xa, Şuşa) və 8 qəza (Ərəş, Cavanşir, Yelizavetpol, Zəngəzur, Qazax, Karyagin, Nu xa, Şuşa) var idi. Yelizavetpol quberniyasının ərazisi 38922,43 kv. verst idi. Quberniyada 1275,131 nəfər əhali yaşayırdı, onların 1213,626 nəfəri yerli sakinlə r, 61505 nəfər müvəqqəti yaşayanlar idi. Əhalin in 676377 nəfəri kişi, 598754 nəfəri qadın idi. 156,044 nəfər (12,24%) şəhərlərdə, 1119,087 nəfər (87,76%) qəza larda yaşayırdı. Əhalinin etnik tərkibi belə idi: a zərbaycanlılar 783065 nəfə r (61,41%), ruslar 36957 (2,90%) və s. Yelizavetpol quberniyasında quberniya idarə sistemi mövcud idi Quberniyanı hərbi qubernator, 1872 ilin martından isə qubernator idarə edird i. Xan ların, bəylə rin, ağala rın əlində 440,7 min, kəndlilə rin əlində 124,3 min desyatin torpaq vardı. Əhali mü xtəlif kənd təsərrüfatı sahələri (taxılçılıq ipəkçilik, ü zü mçülü k, heyvandarlıq və s.), sənətkarlıq sənaye fəaliyyəti və ticarətlə məşğul olurdu. Quberniyada dağ-mədən və əlvan metallurg iya s ənayesi müəssiselər (Ye lizavetpol və Zəngəzu r qəzala rı) yerləşird i. İpəkç iliy in əsas mərkə zi (Nu xa qə zası) də burada id i. A zərbaycan pa mbığın ın xeyli h issəsi Ye lizavetpol quberniyasının pambıqtəmizlə mə zavodlarında e mal ed ilird i. Üzü mçülü k və şərabçılıq in kişaf et mişdi. Birinci dünya müharibəsi (1914 18) quberniyanın iqtisadiyyatına ağır zərbə vurmuşdu. Fevral inqilabından (1917) sonra Yelizavetpolda və digər qəza şəhərlərində ictimai təşkilatların icra iyyə ko mitələri yaradılmış, quberniya və onun qəzalarına Müvəqqəti höku-
zamanda, qəza şəhərlərində (Şuşa, Nuxa, Karyagin və b. də sovetlər təşkil edilmişdi. Sovetlərdə bolşeviklərin nüfu zu zəif idi. Yelizavetpol quberniyası Azərbaycan milli azadlıq hərəkatında mühü m yer tuturdu. 1905-07 illər inqilab dövründən genişlənən milli-siyasi təşkilatlan ma davam ed irdi. Milli azadlıq hərəkatının görkəmli xadimləri Nəsib bəy Yusifbəyli, Xə lil bəy Xasməmmədov, Xudadat bəy Rəfibəyli, Həsən bəy Ağayev və b. böyük iş aparırdılar Nəsib bəy Yusifbəyli 1917 ilin mart ında Türk ədəmi-mərk əziyyət partiyasının əsasını qoymuşdu. Milli a zadlıq hərə katına qarşı mübarizədə ermən i-daşnak və bolşevik siyasi partiya və təşkilatları b irləşərək, eyni mövqedən mübarizə aparırdılar. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra 421
Bakıda sovet hakimiyyətinin elan ed ilməsi milli azadlıq hərəkatının gedişində Yelizavetpol quberniyasının mövqeyini daha da möhkəmləndird i. 5 (18) noyabrda Yelizavetpolda keçirilən Qafqaz
müsəlmanların ın hərbi
qurultayı azərbaycanlılardan ibarət hərbi hissələr yaradılması haqqında qərar ç ıxa rdı. Knyaz Maqalov başda olmaqla, müs əlman süvari polku yaradıld ı. Cənubi Qafqazda Zaqafqaziya ko missarlığı təşkil edildikdən sonra Ye lizavetpol quberniyasında hakimiyyət milli şuralara keçdi. Milli hərb i hissələrin silahla təmin edilməsi üçün 1918 ilin yanvarında Qafqaz cəbhəsindən qayıdan rus qoşunları Şamxor stansiyasında tərksilah edildi. Apreldə Zaqafqaziya Demok ratik Federativ Respııblik asının yaranması elan edild ikdə, Ye lizavetpol quberniyası onun tərkibinə da xil oldu. Mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin yaradılması ilə quberniya onun əsasını təşkil etdi və Azərbaycan torpaqlarının bütünlüklə azad edilməsinin mərkəzinə çevrildi. İyunun 16-da Azərbaycan Milli Şurası və Höku məti Yelizavetpola (Gəncəyə) köçdü. Azərbaycana hərbi yardım üçün dəvət olunmuş türk qoşunları da mayın axırı - iyunun əvvəllərində burada toplanmağa başladı. İyunun 17-də Gəncədə Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə 2-c i höku mət kabinəsi təşkil ed ild i. Hö ku mətin 30 iyul tarixli qərarı ilə Ye lizavetpolun tarixi adı - Gəncə bərpa edildi. Bundan sonra quberniya da Gəncə quberniyası adlandırıld ı. Gəncə şəhəri 1918 il iyunun 17-dən sentyabrın 17-dək o lan dövrdə dövlətin paytaxtı o ldu. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin in zibati-ərazi bölgüsündə mühü m yer tutan Gəncə quberniyası, keç miş Ye lizavetpol quberniyasına yeni ə lavə edilmiş əra zilər hesabına xeyli genişləndirilmişdi. Bakı və Zaqatala quberniyalarının ərazisi istisna olmaq la, qalan 10 qəza (Qazax, Gəncə, Nu xa, Ərəş, Cavanşir, Şərur-Dərələyəz, Naxçıvan, Zəngəzur, Cəbrayıl, Şuşa) və 1 dairə (Göyçə) Gəncə ətrafında birləş mişdi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti erməni separatizmi və a zərbaycanlıla ra qarşı soyqırımı ş ərait ində ölkəni daha səmərəli idarə et mə k üçün müvafiq vasitələrdən istifadə ed ird i. 1919 il yanvarın 13-də Qarabağ general-qubernatorluğu, fevralın 28-də isə Cənub-qərbi Azərbaycan general-qubernatorluğıı yaradılmışdı. Gəncə quberniyasını qubernator idarə edirdi.
422
Höku mətin 1919 il 30 ma rt tarixli qəra rı ilə Gəncə qubernatoru İbrahim ağa Vək ilova general-mayor, kö məkç isi Hüseynqulu xan Xoysk iyə isə polkovnik rütbəsi verilmişdi. İ.Və kilov Azə rbaycan ordusu Baş qərargahı Baş idarəsinin topoqrafiya şöbəsinin rəisi təyin olunduğuna görə, 6 may tarixli qərarla Xudadat bəy Rəfibəyli Gəncə qubernatoru təyin edilmişdi. Quberniyada quberniya idarəsi yaradılmışdı. Quberniya ida rəsinə vitse-qubernator, müşavirlər, quberniya t ibb müfəttişi, quberniya mühəndisi, memarı, yerölçən i daxil idi. Quberniya idarəsi geniş miqyaslı məsələlərlə məşğul olurdu: kəndlərdə vəzifəli şə xslə rin seçilməsi və pay torpaqlarının sənaye müəssisələri və tikililər üçün ayrılması haqqında kənd ic mala rının qərarların ı təsdiqləyir, in zibati-polis idarə ləri mə murlarının vəzifə c inayətləri haqqında işlərə , kassasiya şikayətlərinə və kənd məhkə mə lərinin qərarlarına və s. ba xırdı. İdarə ay rı-ayrı struktur hissələrindən ibarət idi: katiblik bölməsi, 1-ci bölmə (müşavir Mikayıl bəy İsrafilbəyov), 2-ci bölmə (müşavir Aleksandr Konstantinoviç Boqatko), zemstvo bölməsi (Georg i Yefimoviç Çernyayevski), həkim, baytar, tikinti (mühəndis Vasili Yakovleviç Aqunakov) bölmələri. Cü mhuriyyət Hö ku məti Gəncə quberniyasının sosial-iqtisadi və mədəni inkişafına diqqətlə yanaşırdı. Erməni- daşnak quldur birləşmələrinin azərbaycanlılara qarşı soyqırımı və deportasiya siyasəti nəticəsində İrəvan quberniyası qəzala rından qaçqın düşmüş azərbaycanlılar daha çox Gəncədə və onun ətrafında yerləşdirilmişdi. Onların ərzaqla tə min olunması və sağlamlıq larının qorunması üçün tədbirlər görü lmüşdü. Lakin düşmən qüvvələr bütün vasitələrdən istifadə edərək, quberniyada siyasi sabitliyi pozmağa cəhd göstərirdi. Bu sahədə xüsusilə fə rqlənən bolşeviklər, quberniyanın xüsusiyyətini nəzərə alaraq, burada kəndli hərəkatın ın genişləndirilməsinə çalışırd ılar. Hələ 1917 ilin dekabrında Qovlar stansiyasında bolşevik Müseyib Əliyevin evində S.Şau myan və H.Sultanovun iştirakı ilə gizli müşavirə keçirilmişdi. 1918 ilin yanvarında Bakı ko mitəsinin göstərişi ilə Məşədi Əzizbəyov də Gəncəyə gəlmiş, buradakı vəziyyət haqqında "Hümmət"in iclasında çıxış etmişdi. Cü mhuriyyət dövründə də bu pozuculuq işləri davam etdirilird i. 1919 ilin yazında Gəncədə F.Əliyevin başçılığ ı ilə Rusiya Ko mmun ist (bolşeviklər) Partiyasının gizli da irə ko mitəsi təşkil olun muşdu. Gəncə quberniyasında fəhlə və kəndlilər Höku mətə qarşı çıxış lara təhrik edilird i. 1919 ilin yanvarında Gəncə quberniyası dəmiryolçula rının tətili baş vermişdi. Qat ır Mə mmədin rəhbərlik etdiy i və Cü mhuriyyət Höku mət inə qarşı çevrilmiş qaçaq hərəkatı təhlükə li şəkil a lmışdı. 1920 il aprelin 28-də Ba kıda Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku mətinin süqutu və Azərbaycan Sovet Sosialist Respublika ının qurulmasının e lan edilməsi Gəncə quberniyasında vəziyyətə təsir göstərdi. Elə həmin gün F.Əliyevin s ədrliyi ilə Azə rbaycan Kommunist (bolşeviklər) Pa rtiyası Gəncə Da irə Ko mitəsi Quberniya İnqilab Ko mitəsini yaratdı və hakimiyyətin təhvil verilməsi haqqında Gəncə qubernatoruna ultimatu m verd i. Ult imatu m qəbul olundu. Aprelin 29-da hakimiyyətin Quberniya İnqilab Ko mitəsinə verilməsi
423
haqqında akt imzalandı. Mayın 1-də 11 -ci Qırmızı ordu hissələri Gəncəyə daxil o ldu. Lakin Gəncə quberniyasında sovet hakimiyyəti güclü müqavimət hərəkat ı ilə ü zləşdi. Gəncədə, Qarabağda və digər bölgələrdə sovet bolşevik işğalına qarşı üsyanlar baş verdi (bax Gəncə üsyanı (1920)). 11-ci ordu hissələri bu üsyanları amansızlıqla yatırdı, sovet hakimiyyəti bərpa olundu. Gəncə quberniyası ləğv edildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar). c.1-2, B„ 1998; Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Azərbaycanda sosialist inqilabının qələbəsi uğrunda bolşeviklərin mübarizəsi. Sənədlər və materiallar. 1917-1918-ci illər, B, 1960; Gəncə (tarixi oçerk), B., 1994; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998.
İki il sonra belə bir seminariya Bakıda da fəaliyyətə başlamışdı. 1918 ildə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətinin sorğusuna cavabında xalq maarifi nazirliy i bildirirdi ki, Cü mhuriyyət hakimiyyəti yaranana qədər Azərbaycanda yeganə olaraq Gəncə şəhərində müəllimlə r seminariyası fəa liyyət göstərmişdir. Cü mhuriyyət Höku məti hə min müə llimlə r seminariyasını milliləşdirmişdi. Xalq maarifi nazirliy inin 1919 il üçün məlu matında nazirlik sistemində üç müəllimlər seminariyasının - Gəncə və Qazaxda kişi, Bakıda isə qadın seminariyaların ın olduğu bild irilirdi. Gəncə müəllimlə r seminariyasında azərbaycanlılarla yanaşı, Daşkənd və Sə mə rqənd şəhərlərindən gəlmiş özbək gəncləri də təhsil a lırdı. Yusif Mə mmədəliyev, Mikayıl Rzaquluzadə, Əh məd Cavad Gəncə seminariyasında dərs demiş, Hə mid Araslı, Mir Cə lal və b. görkə mli ziyalılar bu se minariyanı b itirmişlər. Se minariya 1927 ildə qız seminariyası ilə birləşdirilmiş və Gəncə pedaqoji te xn iku mu ad landırılmışdı. Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001.
Cə miyyət idarə heyəti və ü mu mi ic las tərəfindən idarə olunurdu. Niza mna məyə görə, idarə heyəti sədr, onun müavini, xə zinədar, kat ib və cə miyyət üzv ləri sırasından ümu mi ic lasda bir il müddətinə seçilən 3 üzvdən ibarət idi. Cə miyyətin 4 nəfər ö mürlük-fə xri ü zvü vardı. Niza mna mədə cə miyyətin kasıb müsəlman uşaqlarının Rusiya və onun hüdudları xaricindəki orta və a li təhsil müəssisələrinə da xil olub o xu ma larına, habelə xəstəxana və başqa səhiyyə ocaqlarında müalicə olunanlara yardım etmək məqsədilə yaradıld ığı göstərilird i. Cə miyyətin vəsaiti üzv lük haqlarından, habelə şəhər sakinlərinin köçürdüyü ianələrdən, cə miyyətin təşəbbüsü və iştirakı ilə keçirilən tamaşalardan, konsert və rəqs gecələrindən və s.-dən əldə edilən gəlirlərdən ibarət idi. Xeyriyyə məqsədi ilə keçirilən hər b ir konsert və ya digər tədbir üçün əvvəlcədən Gəncə qubernatorundan icazə alın ma lı idi. Cə miyyət şəhərdəki ikisinifli müsəlman mək-
424
təbinin şagirdlərinə, Qarabağ və Zəngəzurda erməni-daşnaklar tərəfindən soyqırıma mə ruz qalmış türk-müsəlman əhaliyə yardım məqsədilə tamaşalar və konsertlər təşkil edirdi. Cə miyyət Novruz bayra mında Gəncənin 18 məhəlləsində ehtiyacı olan 2163 nəfərə 5292 manatlıq, Mövlud bayramında isə 2748 nəfərə 5496 manatlıq miqdarında yardım göstərmişdi. Cəmiyyət Gəncədə əhalin in kasıb təbəqələri üçün xüsusi ərzaq mağazası açmışdı. Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|