Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
GƏNCƏ MÜSƏLMAN MĠLLĠ KOMĠTƏS Ġ
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GƏNCƏ ġƏHƏR POLĠS ĠDARƏSĠ
- GƏNCƏ ġƏHƏRĠNĠN ADININ BƏRPAS I BARƏ DƏ QƏRAR
- "Gəncə üsyanı millətimizin şərəf və namusunun yenidən qəsbi-etibar qazandığı bir dastandır"
- GÖMRÜK XĠDMƏTĠNĠN YARADILMAS I HAQQINDA QƏRAR
|
GƏNCƏ MÜSƏLMAN MĠLLĠ KOMĠTƏS Ġ - qeyri-höku mət ictimai təşkilatı. Fevral inqilab ından (1917) sonra Azərbaycanın Ba kı və digər şəhərləri ilə yanaşı, Gəncədə də Müsəlman Milli Ko mitəsi yaradılmışdı. Ölkədə haki- miyyətsizlik və anarxiyanın hökm sürdüyü 1917-18 illərdə (A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku məti Gəncəyə köçənə qədər) başqa yerlərdə olduğu kimi, Gəncədə də azərbaycanlıların vəziyyəti və onların müdafiəsi ilə əlaqədar bütün məsələ lər b ilavasitə bu ko mitə tərəfindən həll ed ilirdi. Gəncə Müsəlman Milli Ko mitəsinə Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq edirdi. Ələkbər bəy Rəfibəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov, Həsən bəy Ağayev, Aslan bəy Səfikürdski, Məmmədbağır Şeyxzamanlı və b. Milli Ko mitənin ü zvləri idilər. Ko mitənin silahlı mühafizə dəstələri yarad ılmışdı. Qaçaq Qəmbər, Sarı Ələkbər kimi nüfuzlu qaçaqlar Ko mitəni müdafiə ed ird ilər. 1918 ilin birinci yarısında erməni-daşnaklarının xalqımıza qarşı soyqırımların ın qarşısını almaq üçün Gəncədəki Müsəlman Milli Ko mitəsi xüsusi fəallıq göstərmişdi. Məhz Gəncə Müsəlman Milli Ko mitəsinin səyləri nəticəsində şəhərdə və qəzada ermənilərin törətdiklə ri qırğınla rın qarşısı alın mışdı. On lar hətta şama xılıların da kö məy inə getmişdilə r. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku məti 1918 il iyunun 16-da Gəncəyə köçdükdən sonra, iyunun 27-də Gəncə Milli Ko mitəsinin sərəncamındakı bütün ərzaq ehtiyatının ərzaq nazirliyinə təhvil verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Höku mətin 1918 il 7 iyul tarixli digər qərarı ilə daxili işlər, maliyyə və ərzaq nazirliklərinə Gəncə Müsəlman Milli Ko mitəsini ləğv et mə k, onun əmla kın ı aşkarla maq və qəbul et mə k üçün xüsusi ləğvetmə ko missiyası yarat maq. Hö ku mətin həmin gün qəbul etdiyi digər qərarında isə daxili işlər nazirliyinə tapşırılırdı ki, A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əra zisində dövlət hakimiyyət orqanları yaradıldıqca, hə min əra zilə rdəki milli ko mitələ ri ləğv etsin.
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
əməliyyatlar, soyqırımları, hərc-mərclik və anarxiya dövründə fəaliyyətini dayandırmışdı. 1918 il iyunun 22-də Azə rbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku məti Gəncə şəhər başçısının müav ininə şəhər ö zünü- idarəsini çağırmaq və dərhal ö z işinə başlamaq barədə tapşırıq verdi. La kin son illə rin hadisələri nəticəsində şəhər təsərrüfatının tənəzzülə uğra ması, ölkədəki maliyyə böhranı, şəhərdə çoxsaylı qaçqınla rın olması və epide miyala r şəhər idarəsinin fəaliyyətini əngəlləyird i. Buna görə də Gəncə şəhər özünüidarəsinə kömə k məqsədilə hökumət dəfə lərlə xə zinədən vəsait ayırma lı olmuşdu. 1919 il yanvarın 25-də Azərbaycan Parlamenti səpmə yatalaq epidemiyası ilə mübarizə üçün Gəncə şəhər özünü- idarəsinə 450 min manat fa izsiz borc ayrılması ba rədə qərar qəbul etdi. Hoyabrın 1-də Gəncə sakinlə rinə tibbi yardım üçün daha 50 min manat ayrıld ı. Noyabrın 5-də isə səpmə yatalaq xəstəliyinə tutulmuş qaçqınlara tibbi yardımdan ötrü yenidən vəsait ayrılmışdı. Ya xın laşan aclıq la mübarizə məqsədilə 1919 il may ın 25-də Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Pa rla menti təkcə ta xıl və digər zəruri ə rzaq məhsulları alın masına 1 milyon manat məbləğ ində faizsiz borc verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Azərbaycan şəhərlərinin maliyyə vəziyyətini ya xşılaşdırmaq üçün 1919 il iyulun 27-də " Gət irilən və aparılan yüklərdən şəhərlərin xeyrinə pud hesabı ilə rüsumlar toplamaq haqqında müvəqqəti qaydalar" barədə qanun qəbul olundu. Dekabrın 10-da isə hökumət Gəncə şəhər özünüidarəsinə bu qanunda nəzərdə tutulan şərtlərlə 1921 il yanvarın 1-dək, yəni 1919 il 27 iyul tarixli qanunun qüvvədə olduğu vaxtadək, şəhərin xeyrinə rüsumlar topla mağa ica zə verd i. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i şəhər dumasına seçkilər və deputatların saxlan ılması xərc ləri üçün də vəsait ayırmışdı. Hö ku mətin şəhərə kömə k üçün xə zinədən dəfələrlə xeyli vəsait ayırmasına baxmayaraq, Gəncə şəhər özünüidarəsi o zamankı mürəkkəb tarixi şəraitdə fəal və səmərəli fəaliyyət göstərə bilmird i. Şəhər ö zünüidarəsinin fəaliyyətinə Gəncə qubernatoru və daxili işlər na ziri nə zarət edirdilər.
il apre lin 27-də Xüsusi Zaqafqaziya Ko mitəsi tərəfindən ləğv edilmiş Gəncə şəhər polis idarəsi Azərbay- can Xalq Cü mhuriyyəti dövründə bərpa olundu. Hö ku mətin 1918 il 23 iyun tarixli qərarına əsasən, iyulun 2-də Yelizavetpol (Gəncə) quberniyası üzrə polis ə məkdaşlarının müvəqqəti maaşları müəyyən edildi. Qə za polisinə da xili işlər na ziri tərəfindən təyin olunan qəza rə isi başçılıq edirdi. Gəncə qəzası 4 polis məntəqəsinə bölünmüşdü. Bu məntəqələrə pristavlar başçılıq edirdilər. On ların tabeliy indəki polis nəza rətçiləri asayişin, təhlükəsizliyin tə min olun ması və abadlıq işləri üçün məsuliyyət daşıyır, müvafiq yu xarı hakimiyyət orqanların ın göstərişlərini yerinə yetirird ilə r. Pristavları qubernator, qalan polis işçilərini isə qəza rəisi təyin və azad edirdi.
tarixi adların bərpa olun ması barədə qəbul etdiy i qərarlardan biri. 1804 il yanvarın 3-də rus qoşunları Gəncəni işğal etdikdən sonra şəhərin adı dəyişdirilərək rus çarı I Aleksandrın arvadı Yelizavetanın adı ilə Yelizavetpol adlandırılmışdı.
425
Azərbaycan Cümhuriyyəti Höku mətinin 1918 il 30 iyul tarixli qərarı ilə ədalətsizlik ləğv olunaraq Gəncə şəhərinin adı bərpa edilmişdi. GƏNCƏ ÜS YANI (1920) - sovet işğalına qarşı 1920 il may ın 26-31-də Gəncədə baş vermiş xalq üsyanı. Üsyan Azərbaycanın işğal edilməsinə, onun dövlət müstəqilliyinə son qoyulmasına qarşı xalq ın ən kütləvi və mütəşəkkil müqaviməti id i. "Gəncə üsyanı millətimizin şərəf və namusunun yenidən qəsbi-etibar qazandığı bir dastandır" (Ceyhun Hacıbəyli). Üsyanın təşkilatçıları və istiqamətverici qüvvəsi Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ordusunun zabitləri idi. Mayın 23-də üsyan başçılarının sonuncu müşavirəsi keçirildi. Müşavirədə A zərbaycan ordusunun təchizat rəisi general Məhə mməd Mirzə Qacar, 1 -c i piyada diviziyasının ko mandiri general-mayor Cavad bəy Şıxlinski, süvari diviziyasının ko mandiri Teymur bəy Novruzov, 3-cü Şəki süvari alay ının ko mandiri polkovnik Cahangir bəy Kazımbəyov və başqaları iştira k edirdilər. Üsyanın təşkilində başlıca olaraq, A zərbaycan ordusunun 1-ci piyada diviziyası, 3-cü Gəncə alay ının şəhərdə olan bölmələri, 3-cü Şəki süvari alayın ın təlim ko mandası, bir topçu batareyası, diviziya qərargahına tabe olan ko mendant bölməsin in şəxsi heyəti iştirak ed ird i. Qaçaq Qəmbər, Sarı Ələkbər, qaçaq Qasım Kolaxani, qaçaq Mikayıl və başqaları da öz silahlıları ilə b irlikdə Gəncə üsyanında iştirak edirdilər. Şəhər əhalisindən qoşuları könüllülərlə b irlikdə üsyançıların sayı 10 mindən artıq idi. Üsyan ərəfəsində şəhərin daxilində və ətrafında 11-ci Qrrmızı ordunun 20-ci atıcı d iviziyasının hissələri mövqe tutmuşdu. Diviziyanın 178-ci və 180-ci atıcı alayları şəhərin ermən i məhəlləsində, 3-cü briqadanın rabitə taboru və ko mendant bölməsi isə şəhərin azərbaycanlılar yaşayan məhə lləsində idi. 40-cı süvari briqadası Zurnabad kəndinin ətrafında dayanmışdı. Mayın 25-də Taman süvari briqadasının 2-c i a layı da Gəncəyə gətirildi. Üsyan 1920 il mayın 25-dən 26-na keçən gecə başladı. Üsyançılar q ısa müddətdə şəhərin mühü m obyektlərini, azərbaycanlılar məhəlləsindəki q ırmızı qoşun hiss ələrini nə zarət altına götürdülər. Hərbi anbar, şəhər həbsxanası, dəmir yolu stansiyası, fövqəladə ko missarlığın b inası da ələ keçirildi. Üsyanın başlama tarixin in seçilməsi də təsadüfi deyildi. Mayın 28-də Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin elan olun masının 2 ili tama m olurdu. Hə min gün Gəncə üsyanının rəhbərləri və şəhər ictima iyyəti dairə məh kə məsinin binasına toplaşıb, Azərbaycanın istiqlaliyyətinin elan olun masının iki illiyin i qeyd etdilər. 11-ci Qırmızı ordu ko mandanlığ ı üsyanın yatırılması üçün təcili tədbirlər gördü. Üsyan başlanan kimi 179-cu alay və 20-ci div iziyanın süvari briqadası dərhal Gəncəyə gətirildi. Mayın 28-də 18-ci süvari d iviziyası da Zaqatala bölgəsindən gətirilərə k, Gəncə ətrafında yerləşdirildi. May ın 29-da kifayət qədər möhkə mləndirilmiş q ırmızı qüvvələrin üsyançılar üzə rinə hücu mu uğursuzluqla başa çatdı. Bir neçə istiqa mətdən həyata keçirilən hücumda bolşevik qüvvələri qarşıya qoyduqları vəzifəni yerinə yetirə bilmədilər. Əksinə, üsyançıların əks- hücumları bolşevik qüvvələrini ağır vəziyyətə saldı. Belə olduqda 11-ci Qırmızı ordu ko mandanlığ ı Gəncəyə əlavə qüvvələr gətirməyi qəra rlaşdırdı. 20-c i d iviziyanın Gürcüstan s ərhədində olan 2-ci briqadası, Bakıdakı zirehli avtodivizion Gəncəyə göndərildi. Mayın 30-da növbəti döyüşlər başlamazdan əvvəl 11-ci Qırmızı ordunun Gəncədə 5 piyada alay ı, 6 süvari alayı, 7 ə lahiddə hissə və dəstələri, 57 ədəd topu və 2 zirehli avtomobili var idi. Bu qüvvələrin ço xu şəhərin şima lında yerləşdirild i və mayın 31-də əsas hücum buradan başladı. Hücu mun bütün istiqamətlərdən gücləndirilməsi, ço xlu sayda topların və zirehli avtomob illərin işə salın ması şəhərdə son dərəcə böyük dağıntılara səbəb oldu. Yaln ız bundan sonra vətənin azadlığ ı uğrunda ölüm-dirim mübarizəsinə girən üsyançıların müqavimətini qırmaq mü mkün oldu. Onlara dəhşətli divan tutuldu. Şəhəri tərk etmək imkanları olmayan üsyançılar, habelə dinc əhali mühasirəyə alınaraq kütləvi şəkildə güllələndilər. Üsyan yatırıldıqdan sonra Azərbaycan ordusunun 12 generalı, 27 polkovnik və podpolkovniki, 46 kapitan, ştabskapitan, poruçik və podporuçiki, 146 p raporşik və podpraporşiki, 267 d igər hərbi qulluqçusu bolşeviklər tərə findən güllə ləndi. Gəncə ermən ilə ri və silah lı daşnak dəstələri üsyançılara d ivan tutulmasında bolşeviklərə növbəti dəfə xid mət göstərdilər.
Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998; İbişov F., Azərbaycan kəndində sosial-siyasi proseslər (1920- 1930). B., 1996.
müəssisəsi (bax Gəncə hərbi məktəbi). "GƏNCLƏR YURDU" - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti elan o lunduqdan (1918, 28 may) sonra nəşrə başlayan ictima i-siyasi jurna l; "Müsavat" partiyasının nəzdində yarad ılmış " Gənc lər cə miyyəti"nin orqanı. 1918 ilin iyunundan noyabrın 15-dək (əvvəlcə həftəlik, sonra isə ayda 2 dəfə) Bakıda Azərbaycan dilində nəşr olunmuş, cəmi 35 nömrəsi çıxmışdır. Redaktorları T.F.Hacızadə və Mirzəbala Məmmədzadə id ilər. Jurnalda gənc ədəbi qüvvələrin milli istiqlalın, müstəqilliy in qorun masına çağırış ruhlu şeirləri, ictimai həyatın mü xtəlif məsələləri, xüsusilə gəncliy in problemləri ilə bağlı yazıları çap edilird i. 426
Ağasadıq Ağəli
oğlu (15.3.1897, Şamaxı - 5.12.1988, Bakı) - teatr xad imi, aktyor. Azə rbaycan xalq a rtisti (1940). 1910-12 illərdə Bakıda Hüseyn Ərəblinskinin rəhbərlik etdiyi həvəskar dram dərnəyində, sonralar "Nicat", "Səfa‖ cəmiyyətlərinin, Zülfüqar və Üzey ir Hacıbəyli qar- daşlarının teatr truppası-dəstələrində çıxış etmiş, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Nəriman Nərimanovun, Üzeyir Hacıbəylin in əsərlərində yaddaqalan surətlər yaratmışdır. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə (1918-20) Ağasadıq Gəraybəyli Ba kıda və onun ətraf rayonlarında, A zərbaycanın digər ərazilərində həyata keçirilən bir sıra mədəni-maarif tədbirlərin in iştirakçısı olmuş, eyni zamanda türk dram teatrının repertuarındakı əsərlərdə çıxış etmiş, xeyriyyə ta maşaları göstərmişdir. Aprel işğalından (1920) sonra Azad Tənqid-Təbliğ Teatrının, sonralar isə Azərbaycan Dra m Teatrının a ktyoru olmuş, unudulma z s əhnə obrazla rı yarat mışdır. Əd.: Rəhimli 1, A ğasadıq Gəraybəyli, B., 1979.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə xa lq səhiyyə naziri. Kiyev Universitetinin tibb fa kültəsini bitirmiş (1897), Kiyevdə professor Çernovun uşaq klin ikasında ord inator (1897-1905), A leksandr xəstəxanasının yolu xucu xəstəliklər uşaq klinik şöbəsinin müdiri (1902-05) işlə mişdir. 1905 ildə Bakıya köçmüş, neft sənayeçiləri qurultayı şurasının Qaraşəhərdəki xəstəxanasının uşaq şöbəsinin müdiri (1905-14), 1914 ildən isə uşaq xəstəxanasının direktoru və baş həkimi o lmuşdur (bu xəstəxana 1922 ildən Pediatriya İnstitutuna, sonralar isə Ana və Uşaqları Mühafizə İnstitutuna çevrilmişdi). Gindes uşaq sümük vərəmi evinin - Zuğulbadakı sanatoriyasının təşkilatçısı və baş həkimi olmuşdur (1913-30). Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə Fətəli xan Xoyskinin 3-cü Höku mət kabinəsində xalq səhiyyə naziri işləmişdir. Slavyan-rus cəmiyyətinin ü zvü id i. Gindes Bayıldakı uşaq xəstəxanasının təşkilatçısı və baş həkimi olmuş (1932-45), 1941 ildə dissertasiya müdafiə etmədən tibb elmləri doktoru, professor təsdiq edilmişdir. Azə rbaycan Dövlət Hə kimlə ri Tə kmilləşdirmə İnstitutunda uşaq xəstəlikləri kafedrasının professoru (1945-52) olmuşdur. Qafqazda ilk uşaq məsləhətxanası, süd məhsulları ("Süd damcısı") mətbəxi (fəhlə rayonları o lan Bayılda və Sabunçuda filia lı var id i) təşkil et mişdir. O, Ba kıda ilk dəfə mə ktəb şagirdləri üçün uşaq yay düşərgələri təşkil etmiş (1906), fəh lə uşaqları üçün körpələr evi açmışdır. Bakıda Gindesi "Uşaq allahı" adlandırırdılar. 150-dən art ıq əsərin müə llifid ir. Gindesə Azərbaycanın əmə kdar hə kimi adı verilmişdir. GORANĠ Əsgər ağa, Adıgözəlov Əsgər ağa Haqverdi ağa oğlu (3.6.1857, Yelizavetpol quberniyası, Goran k.- ma rt, 1910, Gəncə) - ya zıçı, ictima i xadim, maa rifçi, teatr xad imi. Ta rixç i M irzə Adıgözə l bəyin nəvəsidir. 1874 ildə Ba kı realnı məktəbin i qızıl medalla bitirmişdir. 1873 ildə məktəbdə Həsən bəy Zərdabinin təşəbbüsü, Nəcəf bəy Vəzirovun rəhbərliy i ilə hazırlan mış Mirzə Fətəli A xundzadənin "Mərdi-xəsis" ("Hac ı Qa ra") ko mediyasının ilk ta maşasında baş rolda oynamışdır. Təhsilini Moskvada Petrovski-Razu movski kənd təsərrüfatı və meşəçilik a kade miyasında davam etdirmişdir. Tələbəlik illərində siyasi fəa liyyətə başlamış, a zərbaycanlı gənclərin yaratdıq ları "İmdadiyyə" cəmiyyətinin fəal üzv lərindən olmuşdur. "Əkinçi"nin redaksiyası ilə sıx ə laqə yarat mış, orijinal məqa lələ r yazmış və A zərbaycanda kəndli təsərrüfatla rın ın dirçəld ilməsinə kö mə k edən materialları rus dilindən tərcü mə edib, nəşr olun maq üçün qəzetə göndərmişdir. Həsən bəy Zərdabi ilə müntəzə m mə ktublaşır, gələcəkdə xalq maarifini in kişaf etdirmək üçün nəzərdə tutduğu tədbirləri onunla mü zakirə edird i. 1878 ildə akademiyanı torpaqşünas ixtisası üzrə bitirsə də, Qafqazda aqrar münasibətlərdə hərc-mərclik hökm sürdüyündən ixtisası üzrə işləməmişdir. Ədliyyə orqanlarında fəaliyyət göstərmiş, Kutaisi və Tiflis dairə məhkə mələ rində pro kuror müavini vəzifəsində ça lış mış, Su xu mi, Gəncə və Cəbray ılda mühü m əd liyyə xid mət ləri icra et mişdir. 1905 ildə Gəncə şəhər bələdiyyə idarəsinin sədri və zifəsinə seçilmiş, beş illik fəaliyyəti ərzində iki oğlan, bir qız məktəbi, bir ü mu mi, bir sarılıq xəstəxanası açmış, şəhərdə abadlıq işləri aparmış, Nizami Gəncəvinin məqbərəsini tə mir etdirmişdir.
427
Go rani bədii yaradıc ılıqla müntəzə m məşğul olmuşdur. O, Ağa Məhə mməd şah Qacarın Cənubi Qa fqaza hücum- larını təsvir edən "Qara yel" tarixi ro manının, " Hənək, hənək, axırı dəyənək" pyesi və "Qocalıqda yorğalıq" vodevilin in, A.S.Puşkin və M.Y.Lermontovdan tərcümələrin müəllifid ir. Go rani öz həmfikirləri və müasirləri kimi A zərbaycanda milli azadlıq hərəkatının yüksəlişində mühü m rol oynamışdır. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin qurulması ilə nəticələnən milli azadlıq hərəkatın ın tarixi Go ranin in mənsub olduğu ziyalı nəslinin maarifçilik fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır.
Əsərləri: Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı müntəxəbatı (XIX - XX əsrlər), 3 cilddə, c.l (tərtib edənlər: Xeyrulla M əmmədov, Ağahüseyn Həsənov), B., 2001; Pyeslər (tərtib edəni Dilarə M əmmədova), B., 1984. Əd.: Qasımzadə F., XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, B., 1974; Tarverdiyeva G., Əsgər ağa Gorani, B., 1977; Zeynalov A., "Kəşkül" qəzetində ədəbiyyat, B., 1978.
qaçaqmalçılıqdan qoru maq məqsədilə yaradılmış sərhəd mühafizə və yo xlanış quru mları. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in 1918 il 12 iyul tarixli qərarı ilə Qazax qəzasının Salah lı və Şıxlı kəndlərində, Poylu dəmir yol stansiyasında sərhədi qaçaqmalç ılıqla ərzaq keçirilməsindən qorumaq məqsədilə gömrük postları yaradılmışdı. Parla mentin 1918 il 18 avqust tarixli qanununa əsasən, qaçaqmalç ılıq la mübarizə, A zərbaycan Xa lq Cü mhuriy- yətinin əra zisin i qeyri-qanuni tica rətdən qorumaq məqsədilə A zərbaycanın sərhədlərində 99 post yaradılmışdı və bunlarda 992 mu zdlu keşikç i vardı. Zabit ko manda heyəti olan postlar quberniyalar üzrə sərhəd mühafizəsi rəislərin in tabeliyində birləşirdilər. Sə rhəd mühafizəsinin təşkilinə rəhbərlik et mə k və onun işini gö mrük idarəsi ilə uzlaşdırmaq üçün ma liyyə nazirliyin in dəftərxanasında xüsusi sərhəd mühafizəsi şöbəsi yaradılmışdı. 1919 ilin mayında Zaqatala mahalın ın Qabaqçöl və Mazımçay kəndlə rində, Gəncə quberniyası Qa za x qəzasının Şıxlı və Sa lahlı kəndlərində gömrük postları vardı. 1919 il iyulun 10-da Azə rbaycan Parla menti Ağstafa gömrü kxanasından keçən nəqliyyat vasitələrini və sərnişinlə ri yo xla maq məqsədilə Qa za x qə zasının Poylu də mir yol stansiyasında və Ça xmaqlı kəndində də ön gömrük postlarının yaradılması haq- qında qanunlar qəbul etdi. 1919 il sentyabrın 29-da Cü mhuriyyət Höku məti Qızılağac gömrü k postunun fəaliyyətinin bərpası barədə qərar qəbul etdi. Pa rla mentin və Höku mətin qanun və qərarlarına əsasən, sərhəd mühafizə və yo xlanış məntəqələrinin sayı artırılmaqda id i. Aprel işğalı (1920) bu sahədə də işlərin başa çatdırılmasına imkan vermədi. GÖMRÜK XĠDMƏTĠNĠN YARADILMAS I HAQQINDA QƏRAR - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti gö mrük sisteminin fəa liyyətə başlamasını tə min edən sənəd. 1918 il avqustun 10-da Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i tərəfindən qəbul edilmişdi. Qərara əsasən, ilk va xt lar ən ço x ehtiyac duyulan yerlərdə və zəruri sayda işçilə r götürülməklə, gömrükxanalar yaradılırd ı. Gö mrü kxanalar yarad ılarkən müvafiq təşkilati strukturlar da formalaşdırılırdı.
bolşevik-daşnak quldur dəstələrindən təşkil edilmiş Qafqaz Qırmızı Ordusu hiss ələri arasında baş vermiş döyüş (1918, iyun). Döyüş türk və Azərbaycan hərbi hissələrindən təşkil edilmiş Qafqaz İslam Ordusunun bolşevik və daşnak silahlı qüvvələri ilə ilk ciddi döyüşü idi. İyunun sonunda döyüş Qaraməryəmin azad edilməsi ilə başa çatdı (bax Qaraməryəm döyüşü). GÖYÇAY QƏZASI - Bakı quberniyası tərkibində in zibati-ərazi vahidi. Göyçay qəzası Zaqafqaziya və Qafqaz diyarının idarəçiliyində dəyişikliklər haqqında 1867 il 9 dekab r tarixli çar fərman ı əsasında yaradılmışdı. Göyçay qəzasının mə rkə zi Göyçay yaşayış məntəqəsi idi. Qə za idarə sistemi mövcud idi. Qafqaz təqviminin (1917) mə lu matına görə, Göyçay qəzasının sahəsi 4676,58 k v.verst idi. Qə za əhalisinin (134,098 nəfə r) 127650 nəfə ri yerli sakinlə r, 6448 nəfəri müvəqqəti yaşayanlar idi. Əhalinin 112,6min nəfərin i azərbaycanlılar, 17,2 minini ermənilər, 3,3 min ini ruslar təşkil edirdi. Qəza əhalisinin 73891 nəfəri kişi, 60207 nəfəri qadın id i. Əhali kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu. Kustar sənaye sahələri (xalçaçılıq, ipəkçilik və s.) inkişaf etmişdi. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra Bakıda hakimiyyəti ələ keçirən daşnak-bolşevik güruhundan ibarət olan Bakı Soveti bütün Azərbaycan ərazisində möh kəmlən məyə çalışırdı. Buna görə də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin yaran ması və onun 1918 il iyunun ortalarında Gəncəyə köçməsi daşnak S.Şau myanın başçılıq etdiy i Bakı Xalq Ko missarları Sovetini narahat edirdi. Odur ki, S.Şau myan Sovet Rusiyasına arxa lanaraq, Cü mhuriyyət Höku mətini aradan qaldırmaq üçün Gəncəyə hücuma keç məyi qəra ra a ldı. Türk-A zərbaycan hərbi qüvvələrindən ibarət olan Qafqa z İsla m Ordusu ilə Bakı Xa lq Ko missarları Sovetinin hərbi qüvvələri arasında həlledici döyüşlər Göyçay qəzası ərazisində baş verdi. İlk döyüş iyunun 16- 18-də Göyçaydan 20 verst ş ərqdə yerləşən Qara məryə m kəndi ya xınlığında oldu. La kin burada üstünlük düşmənin əlinə keçdi. Vəziyyəti belə görən Nuru paşa, Əlağa Şıxlinski və 5-ci d iviziyanın ko mandiri Göyçaya yola düşdü. Qələbə üçün ciddi tədbirlə r görüldü. İyunun 27-30-da Göyçay və Qara məryə m ətra fındakı döyüşlərdə daşnak-Sovet ordu hiss ələri məğ lubiyyətə uğradıldı (ba x Qaraməryə m döyüşü). Bu qələbə cəbhədə
428
429
Qafqaz İslam Ordusunun xeyrinə dönüş yaratdı. İyulun 10-da Kürdəmir, 14-də isə Kərrar stansiyası düşməndən azad olundu. Göyçay qəzası azad edildikdən sonra burada dinc quruculuq işlərinə başlandı. Azərbaycan Parlamenti 1919 il noyabrın 3-də Göyçay şəhərində realnı məktəb açmaq üçün qanun qəbul etdi. Bu məqsədlə müvafiq maliyyə vəsaiti ayrıldı. 1920 il martın 4-də Göyçay şəhərinin seldən qorunması üçün qanun layihəsi hazırlandı. Lakin A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin süqutu nəzərdə tutulan bütün bu tədbirləri həyata keçirməyə imkan verməd i. Göyçay qəzası 1929 ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının rayonlaşdırılması ilə əlaqədar o laraq ləğv olundu.
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998.
Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|