Xirurgik kasalliklar

Korin aortasining surunkali okklyuziyalari 

Qorin  aortasining  surunkali  stenozlari  va  okklyuziyalari  oyoq  ishemiyasi 

manzarasi bilan o’tadigan og’ir kasalliklar hisoblanadi, ularni Lerish 1940 yilda 

yaxshi  tasvirlab bergan.  Terminal  qorin  aortasining  stenozlovchi  zararlanishlari 

tug’ma  va  orttirilgan  kasalliklarga  bog’liq,  bo’lishi  mumkin.  Aorta  qorin 

bo’limining gipoplaziyasi va atreziyasini tug’ma kasalliklarga kiritish mumkin. 

Etiologiya va patogenez. Qorin aortasining torayishi va to’liq obturatsiyasi 

yallig’lanishsiz  o’tadigan  va  yallig’lanish  bilan  o’tadigan  orttirilgan 

kasalliklardan kelib chiqishi mumkin. Yallig’lanishga aloqador bo’lmagan aorta 

kasalliklaridan  aterosklerozni  ko’rsatib  o’tish  mumkin.  Aortaning  intimal 

sarkoma, qorin bo’shlig’i va genitaliy o’smalaridan zararlanish imkoniyati juda 

kam bo’ladi. 

Aortaning yallig’lanish kasalliklari orasida uning stenozga uchrashiga zaxm 

arteriiti,  infektsion  arteriitlarning  boshqa  turlari,  shuningdek  nospetsifik  aortit 

sabab  bo’ladi  (V.S.  Smolenskiy,  1964).  So’nggi  yillarda  qorin  aortasi 

okklyuziyalarining birmuncha ko’p uchrashi isbotlab berildi. 

Tomirlarning obliteratsiyalovchi kasalliklari bo’lgan bemorlar orasida qorin 

aortasi  okklyuziyalari  1-3%  hollarda  uchraydi.  Lerish  sindromi  bo’lgan 

bemorlar  orasida  bu  patologiyaning  salmog’i  yanada  yuqori.  Qorin  aortasi 

okklyuzion  zararlanishlarining  asosiy  etiologik  omili  ateroskleroz  hisoblanib,  u 

50-100% ni tashkil etadi (B.V. Petrovskiy, M.D. Knyazev va b.). 

---

 

155 

Sovet  Ittifoqida  aorta  bifurkatsiyasi  rezektsiyasi  bilan  birga  alloprotezlash 

operatsiyasini birinchi marta 1960 yilda V.S. Savelev bajargan. 

O’zbekistonda qorin aortasi okklyuzion kasalliklari to’g’risidagi ta’limotga 

Sh.I. Karimov, U.O. Oripov, V.V. Voxidov katta xissa qo’shdilar. 

Qorin  aortasi  surunkali  okklyuziyalarining  klinik  manzarasi.  Qorin 

aortasining  terminal  bo’limidagi  okklyuziyaning  klinik  manzarasi  ko’pincha 

oyoqlardagi  ishemiyalardan  iborat.  Biroq,  okklyuziya  jarayonining  turli 

variantlari  va  darajalari,  ularning  qancha  joyni  egallagani,  aorta  distal  yoki 

proksimal  segmentlari  va  oyoq,  buyrak  va  vistseral  arteriyalarining  shunday 

zararlanishi  bilan  birga  uchrashi  kasallikning  kechishini  va  klinik  manzarasini 

keskin  o’zgartiradi  hamda  prognozni  og’irlashtiradi.  Bu  diagnostikaga,  taktika 

tanlashga  va  operatsion  aralashuv  hajm  iga  o’z  ta’sirini  ko’rsatadi,  Lerish 

sindromi  bilan  qorin  aortasi  okklyuziyasi  o’rtasida  aniq  chegara  bo’lishi 

zarurligini  talab  etadi.  Yuqorida  aytilganlardan  xulosa  qilib,  qorin  aortasi 

okklyuziyasining  zararlanish  darajasi  va  hajmiga  ko’ra  quyidagi  variantlarini 

farq qilish maqsadga muvofik: 

1.  Pastki  ichak  tutqich  arteriyasi  darajasigacha  bo’lgan  qorin  aortasi 

okklyuziyasi, unda antegrad qon oqimi saqlanib qolgan – past okklyuziya. 

2. Yuqori ichak tutqich arteriyasi darajasigacha tromb chetki ichak tutqich 

arteriyasi  darajasidan  yuqoriga  tarqalgan  qorin  aortasi  okklyuziyasi  –  o’rta 

okklyuziya. 

3.  Tromb  buyrak  arteriyalari  og’zigacha  tarqalgan  aorta  qorin  bo’limi 

okklyuziyasi – yuqori okklyuziya. 

4.  Tromb  buyrak  arteriyalari  og’zigacha  yoki  undan  yuqori  tarqalib, 

patalogik  jarayonga  antegrad  qon  oqimi  reduktsiyasi  yoki  u  yo’qligi  tufayli 

buyrak arteriyasi trombozi qo’shilib o’tadigan aorta qorin bo’limi okklyuziyasi – 

qorin aorta bo’limining yuqori okklyuziyasi vazorenal gipertenziya va surunkali 

abdominal ishemiya sindromi bilan. 

Qorin 

aortasining 

past  okklyuziyasida  oyoqlarda  qon 

aylanishi 

etishmovchiligining klinik manzarasi quyidagicha xarakterlanadi: yurishda oyoq 

---

 

156 

og’rishi,  100-200  m  yurilganda  oqsoqlanish.  Og’riq  oyoqning  xar  qanday 

bo’limida,  jumladan  distal  bo’limlarida  bo’lishi  mumkin.  Biroq  og’riq  ko’prok 

son va dumbalarda bo’lib, yurishda va jismoniy xarakatda paydo bo’ladi. 

Qorin  aortasi  yuqoriga  ko’tiriladigan  trombozi  jarayoniga  pastki  ichak 

tutqich  arteriyasi  tortilgan  o’rta  okklyuziyada  oyoq,  ishemiyasining  yuqorida 

tasvirlangan  ko’rinishi  og’irlashadi.  Bundan  tashqari,  o’nga  chanoq, 

organlaridagi  yo’g’on  ichak  terminal  bo’limi  ishemiyasining  klinik  manzarasi 

qo’shiladi.  Bu  patologiyada  sonlar  ichki  yuzasi,  chov,  jinsiy  organlar  terisida 

uvishib  qolish  sezgisi  ko’zatiladi.  Aksariyat  bemorlar  bel  soxasida  doimo 

og’irlik  yoki  og’riq  sezadilar,  shu  sababli  bel-dumgaza  radikulita  va 

deformatsiya  qiladigan  spondilyozdan  muvaffakiyatsiz  davolanadilar.  To’g’ri 

aniqlangan  diagnozgina  bu  og’riqlarning  xaqiqiy  tabiatini  aniqlashiga  imkon 

beradi.  Ishemik  sindromning  belgilaridan  biri  ichning  kabziyat  yoki  ich  ketishi 

ko’rinishida  buzilishidir,  og’irroq,  hollarda  ich  kelmay  va  siydik  ajralmay 

qoladi. Tez charchab qolish, yurish va xarakat vaqtida son va dumbalarda og’riq, 

paydo  bo’lishi  qorin  aortasining  o’rta  okklyuziyasi  deb  shubxa  qilishga  imkon 

beradigan  simptomdir.  Yangi  kollaterallar  vazifasi  buzilib,  kasallikning  yanada 

avj  olishi  ishemiya  zonasi  kengayishiga  olib  keladi  va  odatda  oyoq  distal 

bo’limlarining  qon  bilan  ta’minlanishi  yomonlashadi.  Bu  kasallik  klinik 

manzarasiga  ta’sir  ko’rsatadi.  Bu  qorin  aortasi  o’rta  okklyuziyasi  bor  bemor 

uchun  xos.  Ayrim  xollardagina  distal  bo’limlarda  ishemiya  proksimal 

yo’nalishda  ortib  borishi  mumkin.  Vizual  ko’zdan  kechirishda  amalda  hamma 

hollarda  boldir  va  son  muskullari  atrofiyasi  hamda  teri  qoplamlarining 

rangparligi  yoki  marmarsimonligini  payqash  mumkin.  Oyoq  panjasidagina 

emas, balki boldir, son va dumba soxasida teri xarorati pasayishi mumkin. Qorin 

aortasi  yuqori  okklyuziyalarning  doimiy  va  xarakterli  belgilaridan  biri  bu 

patologiya  uchun  patognomonik  bo’lgan  impotentsiya  hisoblanadi.  Uning 

etakchi  sababchisi  gorsimon  tanalardan  antegrad  qon  bilan  to’liqligining 

pasayishidir.  Jinsiy  ojizlik  qorin  aortasi  inter-  va  suprarenal  segmentlari 

zararlangan  qorin  aortasi  yuqori  okklyuziyasi  bo’lgan  bemorlarning  55  foizida 

---

 

157 

aniqlanadi. Oyoqlar, shok organlari va yo’g’on ichak ishemiyasi simptomlariga 

arterial  gipertenziya  simptomatikasi  qo’shilib  keladi.  Ko’pchilik  hollarda  ular 

buyraklar  qon  ta’minoti  bo’lishi  bilan  bog’liq.  Biroq  qator  hollarda  arterial 

gipertenziya  buyrak  arteriyalari  zararlanmay  o’tadigan  qorin  aortasining  pastki 

okklyuziyasi bo’lgan bemorlarda aniqladi. 

Ichak 

tutqich 

arteriyasidan 

pastdagi 

qorin 

aortasi 

okklyuziyasi 

bemorlarning 35 foizida, o’rta va yuqori okklyuziyalarda esa bu raqam 65 foizga 

etadi. Bu dalil shuni ko’rsatadiki, okklyuzion jarayon qorin aortasida proksimal 

tarqalganda  arterial  gipertenziyali  bemorlar  soni  ko’payadi.  Qorin  aortasi 

okklyuziyasiga  shubxa  tug’diradigan  simptomlardan  biri  oyoqning  hamma 

nuqtalarida pulsatsiyaning yo’qligi hisoblanadi.