2.2.1- jadval
Rossiya Federatsiyasidagi asosiy byudjet tizimadagi ko’rsatkichlar.(млрд. рубл)
Ko’rsatkichlar
|
2009
|
2010
|
2011
|
2012
|
2013
|
2014
|
2015
|
Daromadlar,
jami
|
13 321,7
|
15 675,2
|
21218,1
|
23018,2
|
24084,9
|
26543,4
|
29514,5
|
YIM nisbatan %
|
34,3
|
34,7
|
38,9
|
38,0
|
36,6
|
36,2
|
36,2
|
jumladan:
|
|
|
|
|
|
|
|
Federal
byutjet
|
7 337,8
|
8 305,4
|
11367,7
|
12677,0
|
12395,4
|
13642,2
|
15223,7
|
RF davlat nobyutjet fondlarning byudjeti
|
3 506,4
|
4 814,5
|
6 162,6
|
7 168,2
|
7 768,0
|
8 434,7
|
9 269,9
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz daromadlar
|
1 373,6
|
2 034,8
|
3 593,4
|
3 723,0
|
4 363,4
|
4 867,4
|
5 401,0
|
RF sub’ektlarining konsolziyatsiyalashgan byujeti
|
5 924,2
|
6 534,1
|
7 641,0
|
7 923,8
|
8 562,9
|
9 201,0
|
9 995,6
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz daromadlar
|
4 438,1
|
5 136,9
|
6 009,3
|
6 618,2
|
7 326,1
|
8 033,8
|
8 889,8
|
Majburiy tibbiy sug’urtaning hududiy fondi
|
551,3
|
574,9
|
904,4
|
871,7
|
1 031,8
|
1 193,1
|
1 408,2
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz daromadlar
|
172,2
|
198,1
|
247,7
|
0,0
|
0,0
|
0,0
|
0,0
|
xarajatlar, jami
|
16 027,1
|
17 570,5
|
20357,6
|
22802,0
|
24949,2
|
26865,8
|
29280,5
|
YIM nisbati %
|
41,3
|
38,9
|
37,3
|
37,6
|
37,9
|
36,6
|
35,9
|
jumladan:
|
|
|
|
|
|
|
|
Federal byudjet
|
9 660,1
|
10 117,5
|
10925,6
|
12745,1
|
13387,3
|
14101,9
|
15316,0
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz xarajatlar
|
6 066,7
|
5 981,6
|
6 747,1
|
8 316,8
|
9 107,5
|
9 855,0
|
10 975,5
|
RF davlat nobyutjet fondlarning byudjeti
|
3 555,0
|
4 779,5
|
5 730,1
|
6 876,2
|
7 517,2
|
8 214,6
|
8 917,8
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz xarajatlarlar
|
3 425,6
|
4 670,9
|
5 420,8
|
5 985,5
|
6 466,4
|
7 002,5
|
7 490,6
|
RF sub’ektlarining konsolziyatsiyalashgan byujeti
|
6 253,5
|
6 634,1
|
7 676,1
|
7 931,5
|
8 686,1
|
9 283,8
|
10 021,4
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz xarajatlarlar
|
5 984,2
|
6 343,8
|
7 306,3
|
7 628,0
|
8 343,5
|
8 815,2
|
9 406,2
|
- jumladan byujetlararo transfertlarsiz xarajatlar
|
550,6
|
574,2
|
883,4
|
871,7
|
1 031,8
|
1 193,1
|
1 408,2
|
Defitsit
(-)profitsit
(+), jami
|
-2 705,4
|
-1 895,3
|
860,5
|
216,2
|
-864,3
|
-322,4
|
234,0
|
YIM nisbati%
|
-7,0
|
-4,2
|
1,6
|
0,4
|
-1,3
|
-0,4
|
0,3
|
Federal byudjetning daromadlar qismi 2012 yil ma’lumotlariga ko’ta 55,6% 55,1% ga qisqarib xarajatlar qismi esa 36,5% dan 37,5% ga o’sganinini yuqoridagi jadvaldan ko’rishimiz mumkin.
2015 yilga mo’ljallangan byudjet bashoratiga ko’ra byudjet daromadlari o’sayotganini 2012 yilda 16,2% bo’lgan bo’lsa 2015 yilga 18,3% misolida ko’rishimiz mumkin. Federatsiyaning nobyudjet fondlarning harajatlar qismi umumiy hisobda 2012 yilda 26,2%dan 2015 yilgacha 25,6% qisqarilishi bashorat qilinmoqda.
2.2.2 -jadval
Asosiy Federal byudjetining 2011-2015 yilgacha mo’ljallangan ko’rsatkichlar (млрд. рублей)
|
2011
yil
|
2012 yil
|
2013 yil
|
2014 yil
|
2015 yil (проект)
|
371-ФQ
|
amalda
|
371-ФQ
|
rejada
|
Дaromadlar, jami
|
11 367,7
|
12 677,0
|
12 705,9
|
12 395,4
|
14 091,8
|
13 642,2
|
15 223,7
|
YIM nisbati %
|
20,8
|
20,9
|
19,6
|
18,8
|
19,4
|
18,6
|
18,7
|
Xarajatlar, jami
|
10 925,6
|
12 745,1
|
13 730,6
|
13 387,3
|
14 582,9
|
14 101,9
|
15 316,0
|
YIM nisbati %
|
20,0
|
21,0
|
21,2
|
20,3
|
20,1
|
19,2
|
18,8
|
Defitsit(-)/ Profitsit(+)
|
+442,1
|
-68,1
|
-1 024,7
|
-991,9
|
-491,1
|
-459,7
|
-92,3
|
YIM nisbati %
|
0,8
|
-0,1
|
-1,6
|
-1,5
|
-0,7
|
-0,6
|
-0,1
|
Byudjet darmadlarqo’shilish dinamikasiga ko’ra 2008-2012 yillarda pasayish yuz bergan bo’lsa ya’ni: yalpi ichki maxsulotga nisbatan 22,5% 2008 yilda, 18,9% 2009 yilda, 2010 yilda 18,4% bo’lsa 2011-2012 yillarda o’sish ko’rsatkichlarini ko’rishimiz mumkin yani 20,8% dan 20,9%
2008 yildan 2012 yilgacha bo’lgan davrda neft va gazdan keluvchi daromadlar ham yalpi ichki mahsulot nisbatiga sezilarli tarzda pasaygan bo’lsa 2010 yilning 1 yanvaridagi boshlab joriy etilgan yagona soliq stavkalarini pasaytirish to’g’risidagi qonundan so’ng ushbu kursatkichlar o’zgara boshlagan.
Rossiya Federatsiyasining daromadlar dinamikas
(mlrd. rubl)
Ko’rsatkichlar
|
2008
yil
|
2009
yil
|
2010
yil
|
2011
yil
|
2012
yil
|
2013
yil
|
2014
yil
|
2015
yil
|
Daromadlar, jami
|
9275,9
|
7337,8
|
8305,4
|
11 367,7
|
12 677,0
|
12 395,4
|
13 642,2
|
15 223,7
|
YIM nisbati %
|
22,5
|
18,9
|
18,4
|
20,8
|
20,9
|
18,8
|
18,6
|
18,7
|
Jumlada:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нефтегазовые доходы
|
4389,4
|
2984,0
|
3830,7
|
5 641,8
|
6 383,3
|
5 632,0
|
6 075,1
|
6 913,3
|
YIM nisbati %
|
10,6
|
7,7
|
8,5
|
10,3
|
10,5
|
8,5
|
8,3
|
8,5
|
Ненефтегазовые доходы
|
4886,5
|
4353,8
|
4474,7
|
5 725,9
|
6 293,7
|
6 763,4
|
7 567,1
|
8 310,4
|
YIM nisbati %
|
11,9
|
11,2
|
9,9
|
10,5
|
10,4
|
10,3
|
10,3
|
10,2
|
Daromadning o‘sish sura’ti%
|
119,2
|
79,1
|
113,2
|
136,9
|
111,5
|
97,8
|
110,1
|
111,6
|
Jumlada:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нефтегазовые доходы
|
151,5
|
68,0
|
128,4
|
147,3
|
113,1
|
88,2
|
107,9
|
113,8
|
Ненефтегазовые доходы
|
100,1
|
89,1
|
102,8
|
128,0
|
109,9
|
107,5
|
111,9
|
109,8
|
Daromadning umumiy xajmi%
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
Jumlada:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нефтегазовые доходы
|
47,3
|
40,7
|
46,1
|
49,6
|
50,4
|
45,4
|
44,5
|
45,4
|
Ненефтегазовые доходыn Neft va gaz
|
52,7
|
59,3
|
53,9
|
50,4
|
49,6
|
54,6
|
55,5
|
54,6
|
Federal byudjetning xarajatlar qismi
Ko’rsatkichlar
|
2012
yil
|
2013 yil
|
2014 yil
|
2015 yil
|
O’sish wsur’ati:
|
mlrd. rublda
|
1 819,5
|
642,2
|
714,6
|
1 214,1
|
% (nominal qiymatda)
|
16,7
|
5,0
|
5,3
|
8,6
|
% (real qiymatda)
|
10,1
|
-0,4
|
0,3
|
3,4
|
2014-2015 yil byudjei rejalarga ko’ra xarajatlar qismi 2008-2010 yilgi moliyaviy inqiroz davridan farqli rezerv fond mablag’lari qismi ko’paytirish chora tadbirlari ishlab chiqilmoqda.
Zahiradagi fond mablag’larining o’sish bashorati
(mlrd. rubl)
Показатель
|
2012 yil
|
2013 yil
|
2014 yil
|
2015 yil
|
Yil boshidagi zaxira fondlari
|
811,5
|
2 657,7
|
3 301,6
|
4 439,2
|
YIM nisbati%
|
1,3
|
4,0
|
4,5
|
5,4
|
Valyuta bahosiga nisbati
|
-74,6
|
40,2
|
148,9
|
128,5
|
Zaxira fondlarining qo’shilishi
|
1 920,7
|
603,7
|
988,7
|
722,6
|
Yil yakunidagi zaxira fondlari
|
2 657,7
|
3 301,6
|
4 439,2
|
5 290,3
|
YiM nisbat%
|
4,4
|
5,0
|
6,0
|
6,5
|
2.3. MDH mamlakatlari byudjet siyosatining makroiqtisodiy barqarorlikka ta’siri xususiyatlari va muammolari
Rossiya Federatsiyasinig byudjet siyosatini eng muhim yo’nalishlari byudjet daromadlarini to’plash, byudjet majburiyatlarini bajarish,byudjet defitsiti va davlat qonunlarini nazorat qilish va boshqarish hisoblanadi. Byudjet siyosatining qanchalik samarali bo’lgani esa ko’rsatilgan yo’nalishlarda ijro etuvchi hokimiyat organlari faoliyatining natijaviyligi bilan baholanadi. Davlatning moliyaviy ahvoli real iqtisodiyotga katta ta’sir ko’rsatadi, shuning uchun ham asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar dinamikasi ham amalga oshirilayotgan byudjet siyosatining muvaffaqiyatlilik kriteriyalaridan biri bo’lishi mumkin.
Rossiya Federatsiyasinig byudjet siyosati samaradorligining kriteriyalari sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
-byudjet daromadlari, xususan soliqlarni yig’ib olish darajasi
-byudjet majburiyatlarining bajarilganlik darajasi
-byudjet defitsitining katta-kichikligi va davlat qarzining o’sish tezligi
-davlat byudjetiga xizmat qiluvchi moliyaviy resurslar hajmi
-byudjet defitsitini moliyalashtirish darajasi
- byudjet defitsitini moliyalashtirish uchun foydalaniluvchi valyuta zahirasining o’lchami
-YaIM dinamikasi
-ishsizlik darajasi
-byudjet haqidagi aktlarning teng huquqiy va qonuniy holda bajarilish darajasi
Byudjet siyosatining istiqbolli yo’nalishlari sifatida Rossiya Federatsiyasii tomonidan ishlab chiqilgan byudjet siyosatining asosiy yo’nalishlari quyidagilar:
-qabul qilingan soliq kodeksi asosida soliq islohotlarini amalga oshirish va shu asosda soliq yig’imlarini oshirish;
-qabul qilingan “Byudjet tizimi to’g’risida”gi qonun asosida byudjet islohotlarini amalga oshirish va Rossiya byudjet jarayonlarini tartibga solish;
- Rossiya Respublikasi byudjetlarining, uning subyektlarining, mahalliy byudjetlarning va byudjetdan tashqaridagi fondlarning to’liq masshtabda g’aznachilikka o’tishi;
-byudjet majburiyatlarining to’liq bajarilishi natijasida davlat xarajatlarining qisqarishi;
-davlat byudjeti defitsitining qisqarishi;
-byudjetlar o’rtasidagi munosabatlarning takomillashuvi;
Byudjet siyosatining asosini davlat ijtimoiy siyosatining va iqtisodiyotining strategikyo’nalishlari tashkil etadi. Aynan ular davlat tomonidan markazlashtirilgan moliyaviy resurslarning o’lchovlari va proporsiyalarini, budjet mablag’larini asosiy iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni hal qilish manfaatlari yo’lida foydalanish istiqbollarini belgilab beradi. Bozor sharoitida budjet siyosati-davlatning jamiyat ishlab chiqarishga ta’sirini,iqtisodiyot rivojlanishining asosiy yo’nalishlarini belgilab beruvchi asosiy richagdir.
Budjet siyosatini ishlab chiqishda uning samaradorligini ta’minlash uchun ma’lum talablarga rioya etishi zarur. Ulardan asosiysi-uni ishlab chiqishda mamlakat real iqtisodiy,moliyaviy,budjet tizimi holatini hisobga oluvchi ilmiy yo’nalishdir. Budjet siyosati samarali bo’lmasligi mumkin,qachonki u yaqin davrga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlarni aniq belgilab olmagan, o’z oldiga aniq maqsadlarni qo’ymagan va birinchi galda bajarilishi lozim bo’lgan masalalarni aniqlab olmagan bo’lsa. Bunda budjet siyosati o’z oldiga qo’ygan maqsadlar, chora-tadbirlar qabul qilinayotgan qarorlar bilan bog’liq, nafaqat davlat xarajatlarining umumiy qiymatini aniqlashga, balki davlatning bkelajakdagi moliyaviy holatini bilib berish imkoniyatini beruvchi mos hisob-kitoblarga asoslanishi kerak. Budjet siyosatining samaradorligi ko’pincha quyidagi ikki shartlarga rioya qilishga bog’liq bo’ladi: mamlakatdagi siyosiy barqarorlik va budjet sohasi xodimlarining professionallik darajasi.
Budjet siyosati ishlab chiqishda hokimiyatning qonunchilik va ijro organlari ishtirok etadi. Bunda turli mamlakatlarda hokimiyat darajalari va turli tarmoqlar vakolatlari turlicha bo’ladi, bu mamlakatning davlat tuzilishi xususiyatlari, tarixiy ana’nalari va boshqalarga bog’liq bo’ladi.
XULOSA
Amalga oshirilayotgan islohotlarda aholining turmush farovonligini va daromadlarini izchil oshirib borish ustuvor ahamiyatga ega bo’lmoqda. Ushbu sohadagi islohotlar 2013-yilda ham davom ettirilib, davlat budjetidan jami 1839,9 milliard so’m mablag’ ayni shu maqsadlar uchun ajratilishi rejalashtirilgan.
2012-yilda budjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar miqdorini bosqichma-bosqich ko’paytirish davom ettirilib, ish haqini inflyatsiya darajasidan yuqori bo’lgan miqdorda oshirish uchun davlat budjetidan 1,3 trillion so’m mablag’ ajratildi.2012-yining 1-yanvaridan boshlab yagona tariff setkasini qayta ko’rib chiqish va mehnatga haq to’lashning bazaviy darajasini birinchi razryad miqdorida belgilash amalga oshirildi.
Iqtisodiyotga sarflangan xarajatlar 2013-yilda 10,6 foizni tashkil etishi ko’zda tutilgan. 2012-yilga qaraganda, jami xarajatlarga nisbatan foizda kamayish ko’rsatilgan bo’lsada, ushbu sohaga qilingan nominal xarajatlar miqdori ortib borgan.
Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, sud organlari ta’minoti uchun saqlash xarajatlari jami xarajatlar tarkibida 2012-yilda 3,1 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2013-yilda bu xarajatlar 3,1 foiz miqdorida bo’lishi ko’zda tutilgan .Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlarining ta’minot xarajatlari 2013-yilda jami budjet xarajatlarining 1,1 foizini tashkil etayotgani kuzatilmoqda. Bu, o’z navbatida, davlat boshqaruvi tizimida mahalla institutining rolini oshirish, uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash bo’yicha amalga oshirilayotgan islohotlar bilan bevosita bog’liqdir.
O’zbekiston Respublikasi davlat budjeti xarajatlarining tarkibiy tahliliga asoslangan holda ta’kidlash joizki, aholi turmush farovonligini oshirishdagi yanada ijobiy maqsadlarga erishish maqsadida budjet sohasi xodimlari ish haqi, nafaqalar, stipendiyalar miqdorini izchil oshirib borish kabi ijtimoiy sohadagi tadbirlarni moliyalashtirish bilan birga, jahonda global miqyosda avj olib borayotgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitida mamlakatimizni barqaror iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim omili sifatida ichki talabni rag’batlantirishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar kompleksini joriy etishga alohida ahamiyat berilmoqda.
Mamlakatimizda kuzatilayotgan makroiqtisodiybarqarorlikning muhim belgilaridan biri davlat budjetinin g profitsit bilan bajarilayotgani hisoblanadi. Xususan, keyingi yillarda davlat budjeti taqchillik bilan rejalashtirilayotgan bo’lsada, soliqlar bo’yicha prognoz ko’rsatkichlarining ortig’i bilan bajarilishi hamda davlat budjeti xarajatlarining manzilli va maqsadli sarflanishining ta’minlanishi natijasida budjet profitsit bilan ijro etilmoqda.
Davlat budjeti 2009-yilda YaIM ga 0,2 foizlik profitsit bilan ijro etilgan bo’lsa, 2012-yilda ushbu ko’rsatkich YaIM ga nisbatan 0,4 foizni tashkil etgan. Bunda daromad tushumlari bo’yicha reja ko’rsatkichlari oshirib bajarilayotgani va shuningdek, budjet ijrosi g’aznachilik tizimining samarali faoliyati natijasida budjet mablag’larining maksimal darajada iqtisod qilinayotgani muhim o’rin egallaydi. 2012-yilda davlat budjeti ijrosining g’aznachilik tizimini bosqichma-bosqich joriy etish bo’yicha islohotlar davom ettirildi. Xususan, 2012-yilda barcha darajadagi hududiy g’azna hisobvaraqalari o’rniga yagona g’azna hisobvarag’i joriy etildi. Bu o’z navbatida, davlat moliyasi tizimidagi barqarorlikning ta’minlanishiga ta’sir etadigan asosiy omil bo’lib xizmat qilmoqda.
Jamlanma budjet daromadlarining asosiy parametrlari14
1-jadval
Asosiy budjet ko’rsatkichlari
|
2012 yil
|
2013 yil
|
2013 yilda jamiga nisbatan, foizda
|
Maqsadli fondlarsiz davlat budjeti daromadlari
|
20614,1
|
25104,9
|
69,4
|
Maqsadli jamg’armalar daromadlari
|
10499,8
|
13571,9
|
32,7
|
Moliya vazirligi huzuridagi Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg’armasi daromadlari
|
210,0
|
227,5
|
0,5
|
O’zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi daromadlari
|
4747,6
|
2618,5
|
6,3
|
Jami markazlashgan manbalar
|
36071,5
|
41522,8
|
100
|
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, jami markazlashgan jamg’armalar tarkibida maqsadli fondlarsiz davlat budjeti daromadlarining salmog’i 2013-yilda 69,4 foizni etishi mo’ljallanmoqda. Bu o’z navbatida davlat fiskal siyosatida maqsadli fondlarsiz davlat budjeti markaziy o’ringa ega ekanini tasdiqlaydi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarda budjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarning ahamiyati ham yuqori bo’lmoqda. Bu hol ularning daromadlari shakllanishi ko’lamida yaqqol namoyon bo’ladi. Xususan, maqsadli jamg’armalar daromadlari 2012-yilda 10499,8 milliard so’mga rejalashtirilgan bo’lsa, 2013-yilda bu ko’rsatkich 13571,9 milliard so’mni tashkil etishi ko’zda tutilgan. Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash Davlat dasturida belgilangan ustuvor vazifalarning samarali ijrosini ta’minlash maqsadida tashkil etilgan jamg’armaning daromadlari 2012-yilda 210 milliard so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2013-yil uchun bu jamg’armaning daromadlari 227,5 milliard so’mga rejalashtirilgan. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yirik va strategik ahamiyatga molik investitsiya loyihalarini moliyalashtirish, xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish bilan bog’liq islohotlarda Tiklanish va tarqqiyot jamg’armasining hissasi yuqori bo’lmoqda. Uning daromadlarining so’mdagi ekvivalenti 2013-yilda 2618,5 milliard so’mni tashkil etishi ko’zda tutilgan.
Agar maqsadli fondlarsiz davlat budjetining daromadlari 2012-yilda 20614,1 milliard so’mni tashkil etishi ko’zda tutilgan bo’lsa, 2013-yilda bu ko’rsatkich 25104,9 milliard so’mni tashkil etishi ko’zda tutilgan. Maqsadli fondlarsiz davlat budjeti daromadlarini shakllantirishda soliq tizimi alohida ahamiyat kasb etadi. Buni quyidagi jadval ma’lumotlaridan ko’rishimiz mumkin(2-jadval).
Maqsadli fondlarsiz davlat budjeti daromadlarining tarkibiy tahlilidan ko’rinadiki, bilvosita soliqlardan budjetga rejalashtirilgan tushum 2012-yilda 11187,8 milliard so’m bo’lsa, 2013-yilda 13039,4 milliard so’mni tashkil etishi rejalashtirilgan. Uning jami budjet daromadlaridagi salmog’i 51,9 foizni tashkil etishi ko’zda tutilgan. Bu holat shuni tasdiqlaydiki, davlat budjeti daromadlarini shakllantirishda bilvosita soliqlarning fiskal ahamiyati yuqori bo’lmoqda.
2-jadval
Maqsadli daromadlarsiz davlat budjeti daromadlari to’g’risida ma’lumot15
Asosiy budjet ko’rsatkichlari
|
2012 yil
|
2013 yil
|
2013 yilda jamiga nisbatan,foizda
|
Maqsadli fondlarsiz davlat budjeti daromadlari
|
20614,1
|
25104,9
|
100
|
Shu jumladan:
Bevosita soliqlar
|
5196,4
|
6853,1
|
27,3
|
Bilvosita soliqlar
|
11187,8
|
13039,4
|
51,9
|
Resurs soliqlari
|
2746,4
|
3755,5
|
14,9
|
Boshqa daromadlar
|
1483,5
|
1456,9
|
5,8
|
Davlat budjeti daromadlarining shakllanish samaradorligi va barqarorligi amalga oshirilishi ko’zda tutilgan xarajatlar ijrosining moddiy asosini tashkil etadi. Shuningdek, davlat budjeti xarajatlari davlat tomonidan olib borilayotgan islohotlarning tom ma’nodagi ifodasini o’zida aks ettiradi. Buni quyidagi jadval ma’lumotlaridan ko’rishimiz mumkin.
Maqsadli fondlarsiz davlat budjeti xarajatlari to’g’risida ma’lumot16
3-jadval
Ko’rsatkichlar
|
2012 yil
|
2013 yil
|
mlrd.
so’m
|
foizda
|
mlrd.
so’m
|
foizda
|
Davlat budjeti xarajatlari, milliard so’m
|
21571
|
100
|
26312
|
100
|
Ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash xarajatlari
|
12513
|
58
|
15573
|
59,2
|
Iqtisodiyot xarajatlari
|
2372
|
11,0
|
2791
|
10,6
|
Markazlashgan investitsiyalarni moliyalashtirish
|
1059
|
4,9
|
1300
|
4,9
|
Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, sud, organlari xarajatlari
|
629
|
2,9
|
825
|
3,1
|
Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlari
|
191
|
0,9
|
287
|
1,1
|
Vazirlar Mahkamasining zahira jamg’armasi
|
70
|
0,3
|
85
|
0,3
|
Boshqa xarajatlar
|
4735
|
21,2
|
5448
|
20,7
|
3-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, davlat budjeti xarajatlarida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash xarajatlarining salmog’i yuqori bo’lmoqda. Xususan, ushbu xarajatlar 2012 yilda 12513 milliard so’mga rejalashtirilib, jami budjet xarajatlarida 58 foizni tashkil etishi ko’zda tutilgan bo’lsa, 2013 yil uchun ushbu xarajatlar 15573 milliard so’m hajmida rejalashtirilgan va uning jami budjet xarajatlaridagi ulushi 59,2 foizni tashkil etishi ko’zda tutilgan. Demak, ushbu sohaga qilinayotgan xarajatlar, birinchidan nominal mazmunda va shuningdek, umumiy xarajatlar salmog’ida ham ortib bormoqda. Ushbu xarajatlarning tarkibi quyidagi diagrammada keltirilgan.
2013- yilda yurtimizda ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash xarajatlarining tarkibida 8984,6 milliard so’m hajmidagi mablag’lar ta’lim-tarbiya sohasiga sarflanishi rejalashtirilgan bo’lib, xarajatlarning asosiy qismini tashkil etgan. Qishloq joylarda yakka tartibdagi uy-joylar qurishni hamkorlikda moliyalashtirish uchun 374,7 milliard so’m miqdorida mablag’ sarflanishi ko’zda tutilgan(4-jadval).
2013-yilda ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash xarajatlarining tarkibi17
4-jadval
Oilalarga ijtimoiy nafaqalar
|
1839,9
|
Ijtimoiy ta’minot
|
197,3
|
Ilm-fan
|
173,1
|
Madaniyat va sport
|
279,1
|
Sog’liqni saqlash
|
3768,6
|
Qishloq joylarda uy-joylar qurishni hamkorlikda moliyalashtirish uchun kredit liniyalari
|
374,7
|
Ta’lim
|
8984,6
|
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
I.Ўзбекистон Республикаси Қонунлари
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Т.: Ўзбекистон, 2003 йил.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси. – Т.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси, 2005 йил.
Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг жамғариб бориладиган пенсия таъминоти тўғрисида” ги Қонуни. – Т.: “Ўзбекистон”, 2004 йил 2 декабрь.
Ўзбекистон Республикасининг “Давлат бюджетининг ғазначилик ижроси тўғрисида” ги Қонуни. – Т.: “Ўзбекистон”, 2004 йил 26 август.
Ўзбекистон Республикасининг “Бюджет тизими тўғрисида” ги Қонуни. – Т.: “Ўзбекистон”, 2000 йил 14 декабр.
II. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари ва Қарорлари
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Давлат мулки қўмитаси фаолиятини такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида” ги 2006 йил 26 апрелдаги ПҚ-335-сонли Қарори.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасининг 2006 йилги асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги 2005 йил 27 декабрдаги ПҚ-244-сонли Қарори.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада эркинлаштириш соҳасидаги устувор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" ги 2005 йил 14 июндаги ПФ-3618-сонли Фармони.
III. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Қарорлари
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасининг 2005 йилги Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги 2004 йил 28 декабрдаги 610-сонли Қарори.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ““Фуқароларнинг жамғариб бориладиган пенсия таъминоти тўғриси" даги Ўзбекистон Республикаси Қонунини амалга ошириш чора-тадбирлари ҳақида” 2004 йил 21 декабрдаги 595-сонли Қарори.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Давлат бошқаруви ҳудудий органлари тузилмасини такомиллаштириш тўғрисида” ги 2004 йил 5 январдаги 2-сонли Қарори.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Давлат мулкини давлат тасарруфидан чиқариш, хусусийлаштиришдан тушган маблағларни ҳисобга олиш, тақсимлаш ва улардан фойдаланишни назорат қилиш тартибини тасдиқлаш тўғрисида” ги 1998 йил 22 августдаги 362-сонли Қарори.
IV. Ўзбекистон Республикаси Президентининг асарлари
Каримов И.А. 2012 йил ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади Ўзбекистон Республикаси И.А.Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Ўзбекистоннинг ижтимоий иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси.//Халқ сўзи, 2012-йил 20-январ, № 14 (5434).
Каримов И.А. Мамлакатимизда деморактик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш консепсияси- Т.: Ўзбекистон, 2010.
Каримов И.А. Бизнинг йўлимиз - демократик ислоҳотларни чуқурлаштириш ва модернизатсия жараёнларини изчил давом эттириш йўлидир. Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конститутсиясининг 19 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси.// Халқ сўзи, 2011-йил 8-декабр.
Каримов И.А. „Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари“. - Т.: Ўзбекистон, 2009.
Каримов И.А. «Юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш - мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизатсия қилишнинг энг муҳим шарти» мавзусидаги халқаро конференсиянинг очилиш маросимидаги нутқи.// Халқ сўзи, 2012-йил 18-феврал.
Инсон манфаати, ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, ҳаётимизнинг янада эркин ва обод бўлишига эришиш - бизнинг бош мақсадимиздир. Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конститутсиясининг 20 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси - “Халқ сўзи” газетаси, 2012-йил 8-декабр.
Каримов И.А. Эришилган ютуқларни мустаҳкамлаб, янги марралар сари изчил ҳаракат қилишимиз лозим. “Тошкент оқшоми” газетаси, 29(10.586)-сони. 13 февраль, 2006 йил.
Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократиялаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. “Халқ сўзи” газетаси, 20 (3565)-сони. 29 январь, 2005 йил.
Каримов И. А. Ўзбекистон демократик тараққиётнинг янги босқичида. - Т.: Ўзбекистон, 2005 йил.
Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. – Т.: Ўзбекистон, 1998.
V. Дарсликлар ва ўқув қўлланмалар
Годин А.М., Максимова Н.С. Бюджетная система Российской Федерации. – М.: Дашков и К, 2006.
Лушин С.И., Слепов В.А. Государственные и муниципальные финансы. – М.: Экономист, 2006.
Поляк Г.Б. Финансы бюджетных организаций. – М.: "Вузовский учебник", 2006.
Миляков Н.В. Финансы: учебник. 2-е изд. – М.: ИНФРА-М, 2004.
Поляк Г.Б. Бюджетная система РФ. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003.
Бабич А.М., Павлова Л.Н. Государственные и муниципальные финансы. Учебник. – М.: Финансы, ЮНИТИ, 1999.
А. Бекмуродов А. ва бошқалар. Ўзбекистон иқтисодиётни либераллаштириш йилларида. 1,2,3,4,5-қисмлар. Академик С.С. Ғуломов таҳрири остида. – Т.: ТДИУ, 2006.
Гадоев Э.Ф., Қурбонов Х.А. Молия. – Т.: О`збекистон Ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамг`армаси нашриёти, 2005.
Набихўжаев А.А., Маҳмудов Б.М., Насретдинова Ш.С. Молиявий дастурлаш. – Т.: Молия, 2005.
Қурбонов Х.А., Бауетдинов М.Ж. Давлат молиясини бошқариш. – Т.: ТДИУ, 2005.
Хайдаров М.Т. Халкаро молия бозорлари тараққиёти глобаллашув жараёнида: Ўқув қўл. – Т.: Фан, 2003.
Шарифхўжаев М. Ўзбекистон Республикасида бюджет жараёни. – Т.: Қувасой, 2003.
Вахобов А., Срожиддинова З. Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими. – Т.: ТМИ, 2002.
Хайдаров Н. Молия. 1- қисм. Н.Хайдаров. – Т.: Академия, 2001.
VI. Илмий монографиялар, мақолалар ва бошқа асарлар:
Кудрин А.Л. Федеральный бюджет – важнейший инструмент реализации государственной политики. Журнал «Финансы». №1, 2005.
Абатуров В. Инфляция снижается, бюджет укрепляется. Журнал “Экономическое обозрение“, 2004 г. №2(54).
Жумаев Н., Бурханов У. Молиянинг долзарб муаммолари. – Т.: Янги аср авлоди, 2003.
Қурбонов Х.А. Бюджет қурилиши ва бюджетлараро муносабатларни ташкил қилиш тамойиллари. “Иқтисодиёт ва таълим журнали” журнали, 2003 й. 4-сони.
Қосимова Г. Ғазначилик тизимини ахборот билан таъминлаш. “Бозор, пул ва кредит” журнали, 2003 й. 6-сони.
Маклева Г.И. Бюджетный учет и отчетность в Российской Федерации и его совершенствование. Журнал “Финансы”. №2, 2002.
Павлов С. Финансово-экономическая политика Казахстана в условиях трансформации экономики. /Вестник КазГУ. Серия экономическая. Алматы. 1998, № 7.
Замков О. Бюджетный дефицит, Государственный долг и экономический рост. /Вестник МГУ. Сер. 6. Экономика. 1997. № 2.
VII. Докторлик ва номзодлик диссертациялар:
Бурханов У. Давлат бюджети тақчиллиги ва уни камайтириш йўллари. Номзодлик диссертацияси. Ўзбекистон Республикаси Банк-Молия Академияси. 2002 йил.
VIII. Илмий – амалий анжуманлар маърузалари тўплами:
Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида бюджет-солиқ тизимининг долзарб масалалари. Республика илмий-амалий анжумани материаллари. – Т.: ТДИУ, 2005 йил 14-15 декабр.
IX. Газета ва журналлар:
”Бозор, пул ва кредит” журнали.
“Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси” журнали.
Журнал “Экономическое обозрение“, №4(54) 2004, №7(70) 2005.
“Халқ сўзи” газетасининг 2005-2006 йил сонлари.
X. Виртуал кутубхона электрон дарсликлари ва ўқув қўлланмалари:
Қурбонов Х.А., Қосимбекова Т., Бауетдинов М.Ж. “Молия” электрон маърузалар матни. – Т.: ТДИУ, 2005.
Қурбонов Х.А. “Давлат бюджети” электрон маърузалар матни. – Т.: ТДИУ, 2005.
Жуманов О.М., Қурбонов Х.А., Бауетдинов М.Ж. "Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими" электрон маъруза матни.
XI. Маълумотномалар ва статистик тўпламлар
Ўзбекистоннинг йиллик статистик тўплами 2008. – Т., 2009.
Узбекистан в цифрах 2009. Статистический сборник. –Т.,2010.
Узбекистан в цифрах 2010. Статистический сборник. –Т.,2011.
Узбекистан в цифрах 2011. Статистический сборник. –Т.,2012.
Основные тенденции и показатели экономического и социального развития Республики Узбекистан за годы независимости (1990-2010 гг.) и прогноз на 2011-2015 гг. Стат. Сб.- Т.: Узбекистан, 2011.
Казахстан и СНГ в 2011 году.: Статистический ежегодник. Астана. 2012. – 233 с
Экономика стран Содружества Независимых Государств в 2001 году. //Вопросы статистики. 2001. №4. – с.61-66.
Содружество Независимых Государств в 2003 году: Статистический ежегодник. //Межгосударственный статистический комитет СНГ. – М., 2004. – 672 с.
Содружество Независимых Государств в 2004 году: Статистический ежегодник. //Межгосударственный статистический комитет СНГ. – М., 2005. – 659 с.
Российский статистический ежегодник. М., 2007
Мировая экономика: прогноз до 2020 года. Под. Ред, Дымкина А.А. – 2008 .
ХII. Интернет сайтлари:
http//www.soliq.uz (ЎзР Давлат солиқ қўмитаси сайти)
http//www.mf.uz (ЎзР Молия вазирлиги сайти)
http//www.budgetrf.ru (Россия Федерацияси бюджет тизими сайти)
http//www.stat.uz (ЎзР Давлат статистика қўмитаси сайти)
http://www.cisstat.com (МДҲ статистика қўмитаси сайти)
http//www.gks.ru(Россия Федерацияси статистика қўмитаси расмий сайти)
Интернет источники:
www.e-cis.info
www.bibliofond.ru
www.mixxreferat.ru
www.penzgtu.ru
www.studsell.com
Dostları ilə paylaş: |