Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı

Yaqub Mahmudov 80.Yıl Armağan Sayısı 

Cilt:6 / Sayı:5 

Umudlu/ ss 257-273 

Kış 2019 

 

 

268 

 

Tarixçi  C.Yücel  də  adı  çəkilən  əsərində  rusların  hədəf  olaraq  seçdikləri  ilk 

xanlığın  Gəncə  olduğunu  qeyd  edir.

36

 Həmçinin  müəllif  son  hökümdar  Cavad  xanın 

Gəncəni  qəhrəmancasına  müdafiə  edərkən  şəhid  olduğu,  şəhərin  2000  şəhid  və  18000 

əsir verərək təslim olduğu, həmçinin Gəncənin adının I Aleksandrın arvadının şərəfinə 

Yelizavetpol olaraq dəyişdirildiyi öz əksini tapmışdır.

37

 C. Gökçe həmin ildə Rusiyanın 

Gəncə  xanlığına  işğalçı  yürüşündən  ətraflə  şəkildə  bəhs  edir.  Müəllif  yazır:  “Gəncə 

xanı Cavad xan daxil olmaqla bir çoxları  ruslara qarşı çıxaraq canlarını fəda etdilər. 

Gəncə  xanlığı  ruslar  tərəfindən  işğal  edildi.”

38

 Ancaq  tarixçi  C.Gökçe  yanlış  olaraq 

əvvəl  Şirvanın,  sonra  isə  Şəkinin  ruslar  tərəfindən  1804-05  illərdə  tutulduğunu  qeyd 

edir. Eləcədə o, Sisianovun 1805-ci ildə Bakıya girməsindən bəhs edir. 

Tarixçi  M.S.Bilge  yazır  ki,  1803-cü  ilin  noyabrında  Gəncəni  mühasirəyə  alan 

Sisyanov 1804-cü il yanvarın 3-də, Gəncə xanı Cavad xan və oğlu Hüseyqulunun şəhid 

olmasından  sonra  Gəncə  işğal  edildi.  Ruslar  tərəfindən  talan  edilən  Gəncənin  adı 

dəyişdirilərək  çariçanın  şərəfinə  Yelizavetpol  adlandırıldı.

39

 Əvvəlki  illərdən  Qacarlar 

sülaləsinin  xanları  tərəfindən  idarə  edilən,  fəqət  1804-ci  ildə  ruslar  tərəfindən  işgal 

edilərək rus çarı I Aleksandrın arvadının şərəfinə  Yeizavetpol adlandırılan və rus hərbi 

idarəsi  qurulan  Gəncədə  xalq  Abbas  Mirzənin  komandanlığında  ruslara  qarşı  mühüm 

döyüşlərə qatıldılar.

40

 

Türkiyə tarixşünaslığıının nümayəndəsi A.Çeçen tədqiqat əsərində qeyd edir ki, 

Qafqazı  istila  etməyə  çalışan  Rusiya  Gəncə  və  Qarabağ  xanlıqlarında  daha  ciddi 

müqavimətlə  üzləşmişdi,  Gəncə  qalası  uzun  müddət  işğalçılara  müqavimət 

göstərmişdi.

41

 Göstərilir  ki,  çətin  və  qanlı  döyüşlərdən  sonra  Azərbaycanın  çar 

Rusiyasının  nəzarəti  altına  keçməsi  hüquqi  baxımdan  bir  ölkənin  müstəqilliyinə  zorla 

son  qoyularaq  həyata  keçiilən  hərbi  işğaldır.

42

Müəllifin  “ermənilər  ilə  gürcülərin 

ruslarla  müharibədən  çəkilməsi  Qafqaz  və  Azərbaycan  üçün  cəsarət  qırıcı  olmuşdur” 

tezisi  fikrimizcə  tənqidi  yanaşma  tələb  edir.  Çünki  çar  Rusiyasını  Qafqaza  məhz 

gürcülər dəvət etmişdilər və belə olan halda onların Rusiyaya qarşı hansısa müqavimət 

                                                             

36

Yücel,  Dış Türkler, 77-78. 

37

Yücel,  Dış Türkler, 78. 

38

Gökçe, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğunun Kafkasya siyaseti, 189-190. 

39

Bilg,  Osmanlı Devlet ve Kafkasya, 167. 

40

Vidadi Umudlu, Şimali Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən işğai olunması və müstəmləkəçilik 

əleyhinə mübarizə, Bakı: Elm 2004, 28-29. 

41

Anıl Çeçen,  Türk Devletleri, İstanbul: Togan Yayınçılık, 2014, 286. 

42

Çeçen, Türk Devletleri, 287. 

---