Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı
Special Issue Dedicated to 80th Commemoration of Yaqub Mahmudov
Yüklə 481,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Special Issue Dedicated to 80th Commemoration of Yaqub Mahmudov
Vol.6 /Num.5 Umudlu/ pp 257-273 Winter 2019
269 hərəkatında iştirakından söhbət gedə bilməzdi. Ermənilərə gəldikdə isə bəhs olunan dövrdə onların bir güc olaraq göstərilməsi düzgün deyildir. Gəncəni qırğınlar törədərək işgal edən ruslar, ətrafdan, xüsusilə Osmanlı Dövləti ilə İrandan təsirli bir təzyiq olmadığını görüncə istila hərəkətinə davam etdi. 43 Tarixçi Nağı Keykurunun (Şeyxzamanlı) fikrincə ruslar ən çətin mübarizəni Gəncə xanlığı ilə edərək çoxlu itkilər vermişilər. Müəllif yazır: ”Şəhərə girən vəhşi rus əskərləri qarşılarına çıxan hər canlını qəddarcasına məhv edirdilər. Bu rus çarının onlara icazə verdiyi qələbə haqqıdır.” 44 Rusların Gəncə və Azərbaycan xalqına etdikləri vəhşət və hunharlıq unudulmayacaq qədər ağırdır. 45 Müəllif qeyd edir ki, “xalqımız heç bir zaman ruslara isınmamış, onlara həmişə nifrət və kin dolu nəzərlərlə baxmışdırlar. Özünə inanan kənd gəncləri fürsət düşdükcə rus idarəçi jandarmlarını öldürür, sonra da silahlarını alıb dağa çıxardılar”. 46 Müəllif yazır: ”Burası qətidir ki, o zamanlar Azərbaycanın hər tərəfində amansız bir istiqlql mübarizəsi vardı. Mübarizə hər sahədə özünü göstərirdi.” 47
Müəllif Cemalettin Taşkıranın fikrincə, Gəncə xanlığının süqutundan sonra digər bütün xanlıqlar bərabər olmayan güc tarazlığı və müxtəlif hiylə yolları ilə süqut etdilər. Qarabğlı İbrahim xan 1805-ci ilin mayında ruslar ilə anlaşmaq məcburiyyətində qaldı. 48
Gəncə xanlığının süqutu digər Azərbaycan xanlıqlarının Rusiya tərəfindən işğalını asanlaşdırdı. 49
akademik araşdırmanın müəllifi Muharrem Yıldız, böyük əksəriyyəti türk-oğuz boylarına mənsub olan Azərbaycan türklərindən, Gəncə xanlığının rus hakimiyyətini qəbul etməsindən sonra digər xanlıqların da zorla Rusiyanın tərkibinə daxil edilməsindən bəhs edir. Müəllifin fikrinə davam edərək yazır: “Xanlıqlar arasındakı ziddiyyətlərdən doğan bu böyük fəlakətin acı nəticələrini vaxt keçdikcə anlayan Azərbaycan türkləri yurdlarını, tarixin, taleyin ağrılı oyunlarından, rus zülmündən
43 Mirze Bala Mehmedzade, “Gence” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.4, İstanbul: TDV Yay., 1991, 762-766. 44 Naki Keykurun, Azerbaycan İstiklalMücadelesinden Hatıralar(1905-1920), Ankara: İlke Kitabevi Yayınları, 1998, 5. 45 Keykurun, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar(1905-1920), 7. 46 Keykurun, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar(1905-1920), 7. 47 Keykurun, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar(1905-1920), 8. 48 Cemalettin Taşkıran, Keçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Ankara:Genelkurmay Basımevi, 1995, 68. 49
(1801-1828 ),
74. |