Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı

Yaqub Mahmudov 80.Yıl Armağan Sayısı 

Cilt:6 / Sayı:5 

Umudlu/ ss 257-273 

Kış 2019 

 

 

266 

 

Azərbaycan  xanlıqları  və  Dağıstana  hücuma  keçdi.  Gen.Qulyakov  ölkəni  soyub  taladı. 

İrəvan  xanı Məhəmməd Həsənin elçiləri Hüseyn  xan  və Əli  xan, Şirvan  xanı Mustafa 

xan,  Şəki  xanı  Səlim  xan  tərəfindən  İstanbula  göndərilən  elçilər  bölgədəki  vəziyyəti 

haqqında  Osmanlı  sarayına  məlumat  vermişdilər.

28

 İrəvan  xanlığı  ilə  bağlı  araşdırma 

aparan  H.  Oktay  türk  və  müslüman  ölkələri  olan  Qacar  İranı  ilə  Osmanlı  dövlətinin 

ruslara  qarşı  birləşmələrinin  əhəmiyyətindən  bəh  edərək  yazır:  “Bu  həm  bölgə 

baxımından,  həm  hər  iki  ölkənin  gələcəyi  baxımından  çox  önəmli  idi.  İrəvan  xanı  bu 

vəziyyəti görmüş və bir an öncə bölgədə bir ittifaqın qurulmasının vacibliyinə inanırdı. 

Fəqət  hər  iki  dövlətin  aralarındakı  tarixi  münaqişə  bu  təhlükəni  görmələrinə  mane 

olurdu.”

29

 

Tarixçi  M.  Sarayın  fikrincə  Azərbaycanda  Rusiya  işgalları  başlayınca  Osmanlı 

Dövlətindən ilk yardım istəyən xanlıqların başında Qarabağ xanlığı gəlməkdədir. Fəqət 

istədiyi  köməyi  ala  bilməyən  Qarabağ  xanı  İbrahim  Xəlil,  İranda  Qaçar  xanədan  rəisi 

Ağa Məhəmməd xana  yanaşmıştır. Buradan da yetərli dəstəyi görməyən Qarabağ xanı 

İbrahim  Xəlil,  Rusiya  nüfusunu  qəbul  edərək  vergi  vermək  məcburiyyətində 

qalmışdır.

30

Başbakanlıq  Osmnlı  Arxivinin  Xətti-Humayun  fondunda  saxlanılan  “Şuşa 

və  Qarabağ  xanı  İbrahim  Xəlil  xanin  Osmanlı  dövlətinin  xidmətində  olmaq  barəsində 

bölgədə  tək  qalması”  adlı  sənəd  Şuşa  və  Qarabağ  xanı  İbrahimxəlil  xanın  Ərzurum 

Valisi  Abdullah  Paşaya  1806-cı  ildə  göndərmiş  olduğu  farsca  məktubun  tərcüməsini 

özündə ehtiva edir. Məktubda, xan əvvəldən bəri Osmanlı dövlətinin xidmətində olduğu 

üçün  fəxr  etdiyini,  ancaq  Qubalı  Fətəli  xan,  Şəkili  Məhəmməd  Həsən  xan  və  İrəvanlı 

Məhəmməd xanın Rusiyaya itaət etdiklərini və bölgədə tək qaldığmı, kömək edilmədyi 

təqdirdə  özünün  də  Rusiya  ilə  sülh  bağlamaq  məcburiyyətində  qalacağından  bəhs 

olinur.

31

.  

Göründüyü  kimi  məktubda  Qarabağlı  İbrahim  xan  Rusiyaya  tərəf  üz 

çevirməsinin  əsas  səbəbimi,  onun  Qacar  və  Osmanlı  dövlətlərindən  lazımi  dəstəyi  ala 

bilməməsi ilə  izah edir. Digər tərəfdən Qarabağ xanı burada Qubalı Fətəli xanın, Şəkili 

Məhəmməd Həsən xanın, və İrəvanlı Məhəmməd xanın Rusiyaya itaət etməsindən bəhs 

edir.  Məlumat  üçün  bildirək  ki,  Qubalı  Fətəli  xan  artıq  1789-cu  ildə  vəfat  etmişdi  və 

                                                             

28

Bilge,  Osmanlı Çağınd Kafkasya(1454-1829), 303. 

29

Oktay  Hasan. 

Kafkaslarda  Rus  Yayılması  Karşısında  Osmanlı-Kaçar  Faktörünün  Harekete  Geçirilme 

Teşebbüsü (Agustos-Eylul 1811), Vakanüvis, 2 (2017): 379-392. 

30

 Saray, Azerbaycan Türkleri Tarihi, 19. 

31

 BOA, HAT, b.1392/55538. 

---