Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı

Special Issue  Dedicated to  80th Commemoration of Yaqub Mahmudov    

Vol.6 /Num.5 

Umudlu/ pp 257-273 

Winter 2019 

 

265 

 

Buna  baxmayaraq  tarixçi  M.S.Bilge,  çar  I  Aleksandr  tərəfindən  kral  ailəsinin 

Tiflisdən  çıxarılaraq  Rusiyaya  sürgün  olunduğunu,  XII  Georginin  oğullarının  həbs 

edildiyini  qeyd  edir.  Daha  sonra  kraliça  Məryəmi  həbs  etmək  əmri  alan  gen.İvan 

Lazarev  12  aprel  1803-ci  ildə  zorla  yataq  otağına  girdiyi  kraliça  tərəfindən  öldürüldü. 

Kraliça  Məryəm  1803-ci  ilin  oktyabrında  ailəsi  ilə  birlikdə  Rusiyaya  sürgün  edildi.

21

 

1804-cü ildə Meqrel taxtına keçən V.Levanın Osmanlı tabiyatından çıxaraq Rusiyadan 

himayə istəməsi üzərinə Meqrel 1804-cü ildə əyalət olaraq Rusiyaya ilhaq edildi. 1805-

ci ildə Anakliya qalası da işğal olundu.

22

 1804-cü ildə İmereti kralı Napolyona müraciət 

edərək  himayə  istəmiş  və  1811-ci  ildə  bu  müracət  təkrar  edilmişdi.  Bundan  başqa 

gürcülər, bir müddət sonra Rusiya himayəsini qəbul etmənin ağır xəta olduğunu anlamış 

və Rusiyaya qarşı qiyam və üsyan qaldırmışdılar.

23

 

Xristian  faktorundan  danışılarkən  qeyd  olunmalıdır  ki,  o  dövrdə  həm 

Azərbaycan xanlıqlarında, həm də Osmanlı torpaqlarında ermənilərin təşkilatlandığı yer 

kilsə  təşkilatı  idi. Ruslar da bu təşkilatdan və  erməni ruhanilərindən  istifadə  edəcəklər. 

Buna görə də, ermənilərin müqəddəs manastırlarından biri olan möhtərəmlərindən olan 

Ücmüəzzini  Osmanlı  nüfuz  dairəsindən  xilas  etmək  və  özlərinin  yayılmacı  siyasətinin 

bir  vasitəsinə  çevirmək  yoluna  qədəm  qoymuşlardır.  Ümumiyyətlə  rusların  yayılmacı 

siyasətində  xristian  elementlərindən  istifadə  etdiyi  məlum  bir  həqiqətdir.

24

General 

Sisianov İrəvan xanı Məhəmməd xana məktub göndərərək Üçmüəzzin katalikosu olaraq 

Danilin  tanınmasını,  Rusiyaya  tabe  olmasını  və  vergi  ödəməsini,  İrəvan  qalasında  bir 

rus qarnizonu yerləşdirməsini tələb etdi. Məhəmməd xan bütün təklifləri rədd etdi.

25

 

C.Gökçe  adı  çəkilən  kitabında  qeyd  edir  ki,  Cənubi  Qafqazın  işğalı  planına 

uyğun  hərəkət  edən  rus  hakim  dairələri  1802-ci  ildə  Gen.Sisianovu  Qafqazın  baş 

hakimliyinə gətirdilər. Sisyanov ilk olaraq osetinləri itaət altın aldı. 1803-cü ilin qışında 

General  Qulyakovun  rəhbərliyi  ilə  rus  qoşunlarının  Zaqatala  yürüşündən  bəhs  edən 

müəllif,  yürüş  nəticəsində  bölgənin  çapıb  talandığını  və  viran  qoyulduğunu  qeyd 

edir.

26

Sisyanovun  əmri  ilə  rus  birlikləri  1803-cü  ildə  Azərbaycan  xanlıqları  və 

Dağıstana  hücuma  keçdilər.  Qulyakov  ölkəni  talan  və  viran  etdi.

27

 Tarixçi  M.S.Bilge 

yazır ki,  Qafqazın  Baş  hakimi Sisyanovun  əmri  ilə rus qoşunları 1803-cü  ilin  yazında 

                                                             

21

Bilge,  Osmanlı Çağınd Kafkasya (1454-1829), 301. 

22

Müfit Sadık Bilge,  Osmanlı Devlet ve Kafkasya, İstanbul: Eren Yayınçılık, 2006, 167. 

23

İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya, İstanbul: İstanbul Matbası,1958, 402. 

24

Arslan, Kutsal Ermeni Papalığı Eçmiyadzin Kilisesi’nde Stratejik Savaşlar, 27.  

25

Vidadi  Umudoğlu,    “Kuzey  Azerbaycan’ın  Çar  Rusiyası  Tarafından  İşğali  ve  Sömürgeçilige  karşı 

Mücadele(1801-1828)”, Türk  Dünyası Araştırmaları, sy.124, (Şubat 2000): 74. 

26

Gökçe, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğunun Kafkasya siyaseti, 189-190. 

27

Bilge, Osmanlı Devlet ve Kafkasya, 167. 

---