Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı
Yüklə 481,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaqub Mahmudov 80.Yıl Armağan Sayısı Cilt:6 / Sayı:5 Umudlu/ ss 257-273 Kış 2019
|
Ключевые слова: Царская Россия, Северный Азербайджан, оккупация,
Турецкие историки Получено: 30/11/2019 Принято: 26/12/2019 Yaqub Mahmudov 80.Yıl Armağan Sayısı Cilt:6 / Sayı:5 Umudlu/ ss 257-273 Kış 2019
260 Giriş ХVIII yüzillikdə və XIХ yüzilliyin əvvəllərində Оsmаnlı dövləti ilə Аzərbаycаn аrаsındа münаsibətlər heç də həmişə eyni səviyyədə olmаmış, konkret dövrdə özünəməхsus хüsusiyyətlər dаşımışdır. XIX yüzilliyin əvvəllərində Оsmаnlı- Аzərbаycаn münаsibətlərinin səciyyəvi хüsusiyyəti bundаn ibаrət idi ki, Оsmаnlı imperiyаsı Rusiyаnın Аzərbаycаnı zəbt etməsi ilə bаrışmаq istəmir, lаkin hərbi qüdrəti zəiflədiyi üçün bu işğаlа reаl müqаvimət göstərə bilmirdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda mövcud olan siyasi vəziyyət, bütün Qafqazın, o cümlədən Şimalı Azərbaycanın car Rusiyası tərəfindən işğalı, bu dövrlə məşğul olan türk tarixcilərinin əsərlərində kifayət qədər geniş şəkildə əks olunmuşdur.Türk dünyasının bir hissəsi olan Azərbaycanın tədqiq olunan dövrdəki çox mürəkkəb tarixinin araşdırılmasına rəğbət və qardaşlıq duyğusu ilə yanaşan Türkiyə tarixçiləriproblemin obyektiv şəkildə araşdırılaraq türk oxucularına çatdırılmasında mühüm töhvələrini vermişlər. Türkiyə tarixşünaslığında bəhs olunan problemə bu və ya digər dərəcədə Mehmet Saray, Müfit Sadık Bilge, Nedim İpek, Cemal Gökçe, Naki Keykurun (Şeyhzamanlı), Abdullah Saydam, Anıl Çeçen, Mustafa Budak və başqa müəlliflərin əsərlərində toxunulmuşdur. Bu kitablarda İranın siyasi hakimiyyəti, Qafqazın türk xalqları üzərində hiss ediləcək qədər ağır və davamlı olmuş İran idarəsi, eyni zamanda XIX əsrin əvvəllərindən başlanmış Rusiya işğalı problemləri araşdırılmışdır. Mövzunun mənbə bazası kifayət qədər zəngindir. Başbakanlıq Osmanlı Arxivlərində (BOA) hivz olunan sənədlər də bu mövzuya tam işıq salır. Arxivin əksər fondlarında işğalın gedişi,Osmanlı Dövlətinin həmin hadisələrə münasibətini əks etdirən qiymətli sənədlər saxlanmaqla bu baxımdan Hatti-Humayun (HH), Cevdeti-Hariciye (CH), Cevdeti-Dahiliye (CD) fondları xüsusi olaraq qeyd olunmalıdır.Bu sənədlərdə başlıca olaraq Osmanlı Dövlətinin bölgədə nüfuz uğrunda apardığı mübarizə ilə yanaşı Azərbaycan xanlıqları arasındakı əlaqələr, rus işğalına məruz qalan ərazilərlə Osmanlı dövlətinin münasibətləri, rusların təzyiqləri ilə ermənilərin həyata keçirdikləri qarət və talanlar öz əksini tapmışdır.Sənədlərdən bəlli olur ki, Rusiyanın bu bölgəni özünün təsir dairəsinə salması ilə Azərbaycan uğrunda Rusiya, İran və Osmanlı dövlətləri arasında nüfuz mübarizəsi başlayır. Həmin vaxtı Azərbaycan xanlıqlarının Osmanlı dövlətindən olan yardım xahişlərinin çoxalması, Osmanlı Dövlətinin siyasətinin isə “xanlıqların öz |