Xvi fəSİl azərbaycan sovet rejiMİ ŞƏRAİTİNDƏ

bürosunun  plenumunda yenidən müzakirə olundu (40, s. 125-

126). Plenum RK(b)P MK-nın rəyini nəzərə alaraq Dağlıq Qara-

bağın Azəraycan SSR-in tərkibində saxlanılması qərarını qəbul etdi, 

paytaxtı  Şuşa  şəhəri olmaqla geniş vilayət muxtariyyəti verilməsi 

bəndi salında  (41, s. 176). Bu məsələdə Stalinin, Çiçerinin, Or-

conikidzenin və Kirovun həlledici rolu olmuşdu. Lakin bu qərar 

Azərbaycan rəhbərliyini qane etmirdi. Buna baxmayaraq, 1923-cü il 

iyunun 27-də RK(b)P Zaqafqaziya Ölkə Komitəsinin plenumunda 

bu qərar təsdiq olundu (100, v. 110). S.Orconikidzenin təkidi ilə 

Azərbaycan MİK-i 1923-cü il 7 iyul tarixli qərarı ilə Azərbaycan 

SSR-in tərkibində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQMV) 

yaradıldığını elin etdi (6, s. 213). 

“RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında hərbi-iqtisadi ittifaq 

haqqında” 1920 il sentyabrın 30-da bağlanmış müqavilə, Cənubi 

Qafqaz respublikalarını Federativ Respublika kimi birləşdirmək 

siyasəti və 1921-ci ilin noyabrında RP(b)P MK Qafqaz bürosu və 

RK(b)P MK-nın Siyasi Bürosu tərəfindən Zaqafqaziya Federasiya-

sının yaradılması barədə qərarlar qəbul etməsi Azərbaycanın formal 

müstəqilliyinin ləğv olunması demək idi. 1922-ci ilin martında 

Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan Mərkəzi İcraiyyə Komitələ-

rinin səlahiyyətli nümayəndələri müqaviləni təsdiq etdilər və Zaqaf-

qaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası - ZSFSR yaradıldı. 

Cənubi Qafqaz Respublikalarının 1922-ci il dekabrın 10-da toplan-

mış I Sovetlər qurultayında Ali orqan-Zaqafqaziya Mərkəzi İcra-

iyyə Komitəsi seçildi. Bununla Azərbaycanın bütün yeraltı və yer-

üstü sərvətləri, xüsusən nefti digər Cənubi Qafqaz respublikalarının 

ixtiyarına verildi. 1922-ci il fevralın 22-də Sovet respublikalarının 

---

 

265 

RSFSR ilə bağladıqları sazişə görə bütün respublikalar, o cümlədən 

Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə öz mənafeyini təmsil və 

müdafiə etməyi RSFSR-ə tapşırırdılar. 1922-ci il dekabrın 30-da I 

Sovetlər qurultayı SSRİ-nin yaradılmasına nail oldu. SSRİ-nin tər-

kibinə 4 respublika-RSFSR, Ukrayna, Belorusiya və ZSFSR daxil 

idi. Qurultayda sədrlərindən biri N.Nərimanov olan SSRİ-nin ali 

orqanı-Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi seçildi. 1924-cü ilin yanvarında