Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
işlər sayılır. Burada, ilk dəfə olaraq, kəsmə zonasında baş verən proseslər izah olunmuş, alət-pəstah qarşılıqlı təsiri araşdırıl- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 390 mış və onun emal prosesinin gedişindəki rolu göstərilmişdir. Onlar, ilk dəfə olaraq, kəsmə nəzəriyyəsini işləmiş və qüvvənin hesablanması üçün həndəsi asılılıqlar əsasında düstur təklif etmişlər. 70-ci illərdə ingilis alimləri Smit və Mallok alət və pəstah arasında baş verən sürtünmə prosesi və emal olunmuş səthin keyifiyyətini araşdırmışlar [2.92, 2.93]. Sonrakı tədqiqatlarda mexaniki emal zamanı materialın deformasiya olunmasını nəzərə almaqla yonqar əmələ gəlməsinin nəzəri əsasları öyrənilir. Bu zaman materiala tətbiq olunan qüvvənin təsirindən onun daxilində baş verən dəyişikliklər araşdırılır. Alman alimi Kik (alm. Kick) materialları emal və mexaniki xassələrinə görə qruplaşdırır [2.94]. Materialın tökülmə və forma alma qabiliyyəti, kövrəklik, parçalanma və yonulma kimi xassələri buraya aid olunur. Paul Lüdvik yonqarçıxarma prosesinin nəzəri əsasları üzərində işləyərək, kəsmə zamanı materialın daxilində baş verən dəyişiklikləri onun xassələri əsasında izah etməyə çalışmışdır [2.102]. Macar professoru Aleksandr Retyönun gördüyü işlərə, Lüdvikin işlərinin davamı kimi baxmaq olar. O, xarici qüvvələrin təsirindən material daxilində plastik deformasiyaları təyin etmək üzrə işləyir. Deformasiya üçün lazım olan qüvvə burada yavaş deformasiya zamanı daxili sürtünmə kimi təyin edilir. Daxili sürtünmə dedikdə, burada bərk cismin daxilində kiçik hissəciklərin xarici qüvvənin təsirindən bir-birinə nisbətən sürüşməsi zamanı yaranan sürtünmə nəzərdə tutulur. XX əsrin əvvəllərində Teylor kəsmə prosesini alətin kəsicilik xassəsi və səthin keyfiyyəti ilə əlaqələndirir. Tezkəsən alət poladının praktikada geniş tətbiqi ərəfəsində sırf nəzəri baxışlara əsaslanan Lüdvikin “mexaniki texnologiya”sı praktikada öz geniş tətbiqini tapa bilmir. Uzun sürən fasilədən sonra alimlər yenə də mexaniki emal prosesini qiymətləndirmək üçün “plastiklilik nəzəriyyəsi”ndən istifadə edirlər. 1953-cü ildə alman alimləri Opitz və Huks ilk dəfə olaraq kəsmədə Morun işlədiyi sürtünmə müstəviləri nəzəriyyəsini tətbiq edirlər [2.95]. XX əsrin əvvəlində elektrik mühərriklərinin dəzgahlarda tətbiq edil- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 391 məsi ilə emal zamanı tələb olunan gücün hesablanması və uyğun mühərrikin seçilməsi məsələsi qaldırılmışdır. Digər tərəfdən tezkəsən alət poladının istehsalatda tətbiqi aparılan elmi işlərin istiqamətinə təsir etmişdir. Bu dövrdə demək olar ki, bütün işlər bu kəsici materialın effektiv tətbiqi üçün emal rejimlərinin təyininə yönəlmişdir. Kəsmə ilə mexaniki emalda üçüncü tədqiqat mərhələsi Amerikada görülən işlərlə bağlıdır. XIX əsrin ikinci yarısında Amerika sənayesində mexaniki emal texnologiyasının qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri hissələri minimum vaxtda hazırlamaqdan ibarət idi. Bu tələb, Avropa sənayesində böyük əhəmiyyətə malik olmadığı halda, onun Amerikadakı əhəmiyyəti maşınqayırmanın tarixi inkişaf ənənəsi ilə bağlı idi. Amerikada kəsmə üzrə aparılan elmi tədqiqatlar 1870-ci ilə, dəmir yolu tikintisinin sürətli inkişafı dövrünə təsadüf edir. Böyük vaqon çarxlarının emalı üçün ilk dəfə olaraq böyük dəzgahlardan istifadə edilir. 1880-ci ildən etibarən Teylor kəsmə üzrə elmi işlər aparmağa başlayır, onun nəticələri isə yalnız XX əsrin əvvəlində mətbuatda çap olunur [2.90]. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 392 2.6.4.2. Kəsmə prosesinin tədqiqi K əsmə prosesinin eksperimental tədqiqi hələ XVIII əsrdə başlanmışdır. 1700-cü ildə fransız mühəndisi Plumier torna əməliyyatının təsvirində səthdə yüksək dəqiqliyi əldə etmək üçün alətin əl ilə tutulması zamanı hansı tələblərə riayət edilməsini izah etmişdir [2.77]. Buradan görünür ki, hələ o zamanlarda yüksək keyfiyyətli səth almaq üçün sərt dəzgah, yeyilməyə davamlı kəsici materialla təmin olunmuş alətlər, müəyyən alət bucaqları, alətin soyudulması və düzgün mövqeləşdirilməsi, düzgün kəsmə sürətinin tətbiqi məlum idi. Plumer öz kitabında kəsici materialın tablandırılması üçün də təkliflər verir. O, ağac kömüründən istifadə edilməsini məsləhət görür, çünki daş kömürlə tablama zamanı kükürdün təsirindən alət kövrək olurdu [2.77]. Bu dövrdə metalların emalında da ağac emalı üçün tətbiq olunan alətlərdən istifadə edilirdi. Pəstahın torna dəzgahında mərkəzləşdirilməsi də vacib məsələlərdən idi. İplə işlədilən dəzgahlarda pəstah mərkəzlərdə bərkidilirdi. Buna görə də, onun mərkəzləşdirilməsi lazım idi. Mərkəzləşdirmənin keyfiyyətindən asılı olaraq yüksək forma dəqiqliyi əldə etmək mümkün idi. Mərkəzləşdirmə əl ilə aparılırdı (şəkil 2.105). Alətin pəstaha nisbətən vəziyyəti də nəzərə alınmalı idi. O da məlum idi ki, kəskinin ucunun fırlanma oxundan aşağıda, və ya yuxarıda olması ilə yonqarçıxarma prosesi müxtəlif olur və prosesin gedişinə təsir edir. Aləti mərkəzdən yuxarıda yerləşdirməklə qalın yonqar qatı çıxarılır və yaranan kəsmə qüvvəsinin əlverişli istiqaməti nəticəsində əl gücünə az ehtiyac yaranır. XIX əsrdə düzəldilən torna dəzgahları sadə quruluşa malik olub, iki konusformalı mərkəzdən, ip ötürməsindən və aləti qoymaq üçün tutqacdan ibarət idi. Prosesin stabil aparılması fəhlə tərəfindən aləti hərəkət etdirməklə yoxlanaraq yerinə yetirilirdi. Kəsmə rejimlərinin araşdırılması yalnız Modslinin supportla işləyən torna dəzgahının ixtirasından sonra baş verir. Çünki, verilmiş kəsmə parametrləri alət və XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 393 Şəkil 2.105. 1700-ci illərdə kəsmə texnologiyasının obyektləri. pəstah arasında olan sabit kinematik münasibətə əsaslanır. Nasmif o dövrdə edilən bir çox ixtiraların supportun tətbiqi nəticəsində mümkün olduğunu soyləmişdir. Alətin supportla verilməsi nəticəsində yüksək dəqiqliklə bərabər, həm də böyük hissələrin emalı mümkün olmuşdur. Nasmif öz əsərində texnoloji sistemin “əl-dəzgah” XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 394 sisteminə nisbətən üstünlüyünü təsvir etmişdir [2.96]. O dövrdə dəzgahların mexanikləşdirilməsi istiqamətində böyük işlər aparılır. XIX əsrin birinci yarısında İngiltərədə özüsazlanan dəzgahların yaranması buna dəlalət edir. Şəkil 2.106-da avtomatik veriş alan support təsvir olunmuşdur. Kəsmə prosesinin ilk və əsas obyekti olan alətin həndəsəsinin tədqiqi 1820-25-ci illərə, İngiltərədə çoxlu dəzgah ixtiralarının baş verdiyi bir dövrə təsadüf edir. 1841-ci ildə Nasmif çap etdirdiyi işində torna, üstyonuş və burğulama əməliyyatları üçün alət layihələndirilməsinin əsaslarını verir. O, hər şeydən əvvəl dal bucağın prosesin gedişinə təsirini araşdırır (şəkil 2.107). Bu şəkildə göstərilmiş iskənə müxtəlif həndəsəyə malikdir. I alət kiçik dal bucağa malik olub, yüksək sərtlik nümayiş etdirir. Ancaq, burada yalnız qaşıma prosesi baş verir. II şəkildəki alət böyük dal bucağa və bununla bağlı olaraq aşağı sərtliyə malikdir. Bunun nəticəsində yonqarçıxartma zəif gedir. III alətin malik olduğu həndəsə Şəkil 2.106. Özüsazlanan torna dəzgahı. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 395 Şəkil 2.107. Nasmifə görə dal bucağın yonqarçıxarmaya təsiri. isə Nasmifə görə düzgün qiymətə malikdir. Düzgün dal bucağın alınması üçün Nasmif pardaqlama şablonu təklif edir. Şablona əsasən hazırlanan kəskinin dal bucağı 3° həddində olmalı idı [2.96]. 1846-ci ildə İngiltərədə Holztapffel tərəfindən çap olunmuş daha bir kitabda torna, üstyonuş və burğu alətləri haqqında məlumat verilir. Bu kitabda Yozef Klement əyilmiş başlığa malik kəskilərin ixtiraçısı kimi təsvir olunur (şəkil 2.108). Şəkil 2.108. Klementin kəskiləri. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 396 İlkin araşdırmalar ərəfəsində kəskinin həndəsəsinin, daha doğrusu onun bucaqlarının sinifləşdirilməsi də ingilis alimləri tərəfindən aparılmışdır. Bu sahədə 1825-ci ildə Bebbijin gördüyü işlərdə məlumat verilir. Şəkil 2.109-da onun təsvir etdiyi alət-pəstah arasındakı münasibət göstərilmişdir. Burada c silindirik pəstahı, T isə kəskini təsvir edir. Ba kəsmə nöqtəsi və alətin üst tərəfindən keçən xəttdir. Ca xətti a nöqtəsindən keçərək alətin qabaq tərəfinə toxunur [2.81]. Bebbij CaD bucağını “Köməkçi bucaq” (angle of relief) adlandırır, çünki, bu bucağın böyüməsi alət ilə pəstah arasında sürtünməni azaldır. CaB bucağı “alət” (angle of tool) və BaA bucaqı isə “yonma” (angle of scape) bucağı kimi qiymətləndirilir. Ona görə ki, alətin Ba səthində yonma prosesi baş verir. Bucaqların belə təsviri bu günə kimi də bir çox normativlərdə istifadə olunmaqdadır. Bebbij öz işində həm də bu bucaqların seçilməsi üçün təkliflər verir. O poladın emalı üçün yonma bucağının 27° olmasını əlverişli sayır [2.81]. Çox ehtimal ki, bu qiyməti o eksperimental təyin etmişdir. Şəkil 2.109. Alətin həndəsəsinin sinifləşdirilməsi. Bebbijin işlərində o da nəzərə çarpır ki, o, ilk dəfə olaraq kəsmə prosesinin optimallaşdırılmasının vacibliyindən danışmışdır [2.82]. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 397 Onun fikrincə kiçik yonqar qatında kəsmə qüvvəsinin kiçik olmasına baxmayaraq emal üçün çox vaxt tələb olunur. Böyük kəsmə dərinliyini reallaşdırmaq məqsədilə o, kəski tutqaclarından və yüksək kəsicilik qabiliyyətinə malik alət materiallarından istifadə olunmasını təklif edir. Bebbij tarixdən məlum olduğu kimi riyaziyyatçı olub, təbiət elmlərin nəticələrinin texnikada tətbiqinə çalışmışdır. Növbəti təbiətşünas alim, ingilis Robert Villis də o dövrdə məlum olan riyaziyyat qanunlarını sadə formada təsvir edib, texnikada, əsasən isə maşınqayırmada tətbiqi üzrə çalışmışdır. O “Paper on the Principles of Tools for Turning and Planing Metals” (azərb. “Torna və üstyonuş əməliyyatları üçün alətlərin prinsipləri”) əsərində kəsici alətlərin layihələndirilməsi üçün təkliflər vermişdir. Prosesin kinematik sxemi əsasında o torna əməliyyatını və alətin işləməsini izah edir. İlk dəfə olaraq Vills əsas və köməkçi tillərdən söhbət açır [2.97]. Burada yonqarın eni və qalınlığının təyini də göstərilir. Villsin tədqiqatlarının əsas məqsədi müxtəlif materialların emalı üçün lazım olan alət bucaqlarını təyin etməkdən ibarət idi. Bunun üçün o vacib bucaqlardan ibarət cədvəl tərtib edir. Bu cədvələ əsasən döymə poladları üçün kəskinin təpə bucağı kobud emalda 60°, təmiz emal üçün isə 70° həddində yerləşməli idı. Bu qiymət bürünc üçün uyğun olaraq 80° və 90° olmalı idi [2.97]. XIX əsrin ikinci yarısında İngiltərədə maşınqayırmanın inkişafının ləngiməsi sayəsində aparılan elmi − tədqiqat işləri Fransaya, daha sonra isə Rusiya və Almaniyaya keçir. Aparılan tədqiqat işlərinin əsasında enerji ölçmələru dururdu. Kəsməyə sərf olunan enerjini bilməklə alətin həndəsəsi təyin olunurdu. Fransız hərbi mühəndisi Yozzel torna və burğulamada ən yaxşı bucaq üçün kriteriya kimi bir kiloqram yonqara düşən ən kiçik enerjini götürmüşdür. O kəsmə prosesinə sərf olunan enerjinin əsasən qabaq və dal bucaqlardan asılı olmasını göstərmişdir. Yozzel həm də, ilk dəfə olaraq, alətin formasının kəsmə prosesinə təsirini araşdırmışdır [2.97]. Alət istiqamətində aparılan tədqiqatların nəticələri elə həmin vaxtda da praktikada tətbiq olunurdu. 1875-ci ilə qədər alətlərin inkişaf prosesi XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 398 Şəkil 2.110. XIX əsrin sonunda tətbiq olunan kəsici alətlər. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 399 gedir. Sonrakı mərhələdə yalnız kiçik konstruktiv dəyişikliklərə rast gəlinir. Məsələn, alətlərdə soyuducu-yağlayıcı mayeni tətbiq etmək üçün daxili deşiklərin nəzərdə tutulması buna misaldır. Şəkil 2.110-da XIX əsrin ikinci yarısında istehsalatda tətbiq olunan alətlərdən nümunələr verilmişdir [2.90]. XIX əsrin sonunda artıq Avropada alətlərin həndəsələri formalaşmış və uzun müddət dəyişməz olaraq qalmışdır. Əl alətləri inkişaf etdirilərək maşın istehsalı üçün yararlı formaya salınmışdır. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 400 2.6.4.3. Kəsmə qüvvəsinin ölçülməsi İ lk dəfə olaraq kəsmə qüvvəsinin ölçülməsi Fransa və Belçikada aparılmışdır. Fransız zabiti Metriers Mora Tuluzda burğulama əməliyyatında yaranan qüvvələrin ölçülməsi ilə məşğul olmuşdur [2.83]. Eyni ilə 1840 − 41-ci illərdə belçikalı zabit Emil Kokila topların deşilməsi zamanı yaranan qüvvələrin təyini ilə məşğul olur. Onun məqsədi, tələb olunan enerjini təyin etməkdən ibarət olduğundan, o, burğulama momentinin ölçülməsi üçün xüsusi sınaq qürğusu düzəldir. Bu qurğuda yaranan momentə qarşı yük asılır və prosesin əvvəlində tarazlıq vəziyyətinə gətirilir. Sonra isə xüsusi tərəzi vasitəsilə alətin oxunun radial müstəvidə dönməsinə nəzarət edilir. Əlbəttə, bu sınaq vasitəsilə kəsməyə tələb olunan momenti çox kobud təyin etmək mümkün idi. Fransız artilleriya zabiti Klarenval Parisdə burğu dəzgahında eyni sınaqları aparır. O qüvvəni ölçmək üçün fırlanan dinamometrdən istifadə edir [2.84]. Klarenvalın məqsədi burğulamada ən kiçik ötürmə gücünü yaradan emal şəraitini tapmaqdan ibarət idi. Bunun üçün o, burğulama istiqaməti, materialın təsiri, alətin həndəsəsi, burğulama dərinliyi, alətin diametri, yağlama və kəsmə sürətini araşdırır. Bununla, Klarenval spiral burğunun başqalarına nisbətən daha az enerji tələb etdiyini göstərmişdir. Alman mühəndisi Haym (alm. Heim) isə burğulama zamanı veriş istiqamətində yaranan qüvvəni ölçməklə məşğul olmuşdur [2.90]. Qüvvəni ölçmək üçün o, yaylı tərəzidən istifadə etmişdir. Kəsmə qüvvəsinin torna əməliyyatında ölçülməsi Jozzelin işlərində özünə geniş yer tapmışdır. 1864-cü ildə çap etdirdiyi işində o, dinamometr vasitəsilə, emal rejimlərinin kəsmədə yaranan gücə təsirini araşdırmaq üçün apardığı sınaqların nəticələrini təsvir etmişdir [2.85]. Jozzel sınaq qürğusunda, pəstahı diyircəklər üzərində oturdulmuş arabada yerləşdirir. Kəsmə qüvvəsinin təsirindən arabanın yerdəyişməsinə uyğun olaraq, qüvvənin qiyməti təyin olunur. Sınaq nə- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 401 ticəsində alətin optimal forması və yonqar qatının qiyməti təyin edilmişdir. Bunun üçün Jozzel vahid çəkiyə düşən enerjini əsas götürür. O həm də təyin etmişdir ki, sabit kəsmə şəraitində yonqar qatının qalınlığı ilə enerji proporsional olaraq artır. Burada döymə poladı üçün əlverişli kəsmə sürəti kimi 3,3 m/dəq, çuqun üçün 2,4 m/dəq və bürünc üçün 3,9 m/dəq tapılmışdır [2.85]. Jozzelin işlərini diqqətlə araşdıran rus alimi Time kəsmədə yaranan qüvvələri təyin etmək üçün sınaq aparır. Şəkil 2.111-də onun düzəltdiyi sınaq tərtibatın sxemi verilmişdir. Başqalarından fərqli olaraq o, kəsmədə yaranan təzyiqi qayışla bərkidilmiş qolun köməyi ilə ölçür. Time qoldan asılan yükün qiymətini o qədər artırır ki, pəstahdan yonqar çıxsın. Bu yolla bir çox metallar üçün təyin edilmiş qiymətləri o cədvəl şəklində vermişdir [2.87]. Sonralar Drezden politexnik məktəbinin “Mexaniki texnologiya” kafedrasının professoru Hartih (alm. Hartig) kəsməyə lazım olan gücü təyin etmək üçün Zimmerman firmasında 69 metalkəsən dəzgahda (torna, frez, burğu, üstyonuş, pardaq və xüsusi) geniş sınaqlar aparır. Dəzgahlarda güc parametrlərini təyin etmək üçün o, dinamometrdən istifadə edir. Dəzgahın gücünü qiymətləndirmək üçün Hartih vahid zamanda çıxarılan materialın həcmi ilə təyin olunan “spesifik iş qiyməti- ε ”ni daxil edir [2.98]. Dəzgahın işini o iki hissəyə bölür: işçi gedişdə görülən iş və faydalı iş. Sınaq nəticəsində Hartig hər bir dəzgah üçün ε ədədini təyin edir və kəsmə prosesində faydalı iş əmsalını hesablayır. Hartiqin işlərinə kritik yanaşan ingilis professoru Smit (ingl. Smith) kəsmə qüvvəsinin kəsmə dərinliyindən və yonqarın qalınlığından asılılığını təyin etmək üçün bir sıra sınaqlar aparır [2.92]. 113 sınaqda o kəsmə rejimlərini 240 dəfə variasiya edərək parametrlər arasında əldə etdiyi asılılıqları diaqramlar şəklində verir. Jozzel, Time, Hartih və Smitin işlərinin məqsədləri dəzgah seçimində lazım olan gücü təyin etməkdən ibarət idi. Qüvvənin və momentin indiyə qədərki təyin üsulu sistemdə yaranan sürtünmə qüvvələrinin təsi- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 402 Şəkil 2.111. Timenin sınaq qürğusu. rindən həmişə təhrif olunurdu. Digər tərəfdən kəsmə qüvvəsinin komponentlərini ayrılıqda təyin etmək mümkün deyildi. Ona görə də, kəsmə qüvvəsinin imkan daxilində kəsmə zonasının yaxınlığında ölçül- məsinin vacibliyi getdikcə daha qabarıq şəkildə özünü göstərirdi. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 403 Qustav Zellenqer (alm. Gustav Sellenger) metalların mexaniki emalı zamanı yaranan kəsmə qüvvəsinin köməyi ilə pəstahın emal olunabilmə qabiliyyətini tədqiq edir. Bunun üçün o, kəsmə qüvvəsini kəsmə zonasının yaxınlığında ölçmək üçün qürğu düzəldir [2.99]. Bu qurğu iki tərəfli ling prinsipinə əsaslanırdı (şəkil 2.112). Burada kəski bir ox ətrafında dönə bilən tutqacda yerləşdirilir. Tutqaca c nöqtəsində yay bərkidilir. Bu yay kəsmə zamanı yaranan qüvvəni kompensasiya etməyə xidmət edir. Kəsmədən əvvəl tutqac h yükünün köməyi ilə tarazlıq vəziyyətinə gətirilir. Prosesdə qüvvə yaranan kimi tutqac l vintinə toxunur. Sonra c vinti vasitəsilə yayı dartmaqla tutqac tarazlıq vəziyyətinə gətirilir və k göstəricisi təxminən kəsmədə yaranan qüvvəni göstərir [2.99]. Zellenqer göstərmişdir ki, bürünc və çüqünün emalında kəsmə sürəti ilə kəsmə qüvvəsi arasında düz mütənasiblik mövcuddur. Şəkil 2.112. Kəsmə qüvvəsinin ölçülməsi üçün tərtibat. Yonqarın eninin də qüvvəyə birbaşa təsir etməsini və bu asılılığın proporsional olmasını Zellengerin sınaqları təsdiq etmişdir. Bu istiqamətdə növbəti maraqlı sınaqlar ingilis alimi Nikolson (ingl. Nicholson) tərəfindən XX əsrin əvvəlində aparılmışdır. O, ilk dəfə ola- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 404 raq kəsmə qüvvəsinin hər üç komponentini ölçmək üçün sınaq qurğusunu işləyir [2.100]. Bunun üçün kəski, dəzgahda öz oxu istiqamətində yerdəyişə və bir-birinə perpendikulyar müstəvilərdə isə dönə bilən vəziyyətdə bərkidilir. Alətin yerdəyişməsi qurğuda olan lingi içərisinə su doldurulmuş təzyiq ölçən qaba sıxır. Qurğunun prinsipial sxemi şəkil 2.113-də verilmişdir. Şəkil 2.113. Ölçmə supportu. Kəski bu dəzgahda kəsmə və veriş istiqamətində yastıqlarda yerləşdirilmişdir. Yastıqlar isə öz növbəsində üfiqi yönəldicilərdə oturdulur. Nikolson başqalarından fərqli olaraq sübut etmişdir ki, sabit verişdə kəsmə qüvvəsinin artması yonqar qatının qalınlığından birbaşa asılıdır. Bundan əlavə, onun sınaqları mexaniki emal texnologiyasında, qüvvənin birbaşa ölçülməsi istiqamətində böyük əhəmiyyətə malik idi. 1913-cü ildə Berlin ali texniki məktəbinin professoru Şlezinqer (alm. Schlesinger) daha təkmilləşdirilmiş ölçü qurğusu işləyir [2.101] . Onun ölçmə sistemi Nikolsonun istifadə etdiyi sxem ilə oxşar olsa da, daha XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 405 Şəkil 2.114. Şlezingerin ölçmə qürğüsü. təkmilləşdirilmiş kompanovkaya malik idi (şəkil 2.114). Kəsmədə yaranan qüvvələri bir başa manometrdə görmək olurdu. Qurğu təxminən 120 kN qüvvəni ölçməyə hesablanmışdır. Kalibrləmə yük qoymaqla aparılırdı. Şlezingerin qürğusu XX əsrin əvvəlində ölçmə sistemlərinin inkişafını stimullaşdırmışdır. |