Yadında qalsın

Doqquzuncu fəsil 
Biz ilahi dərgaha qovuşmağı 
yaşamaqdan üstün tutduq! 
Rəfiqələrimdən biri mənə “Səndən payım” kitabını 
hədiyyə etdi. Kitab bizim kimi bir həyata sahib ər-arvad, 
daha doğrusu, şəhid və onun həyat yoldaşı barədə idi. 
Şəhid Hacı Səttarın həyat yoldaşı ilə evlilik xatirələri, ilk 
günlərində yoldaşının ondan utanması, şəhidin uzun-uzadı 
ezamiyyətləri, ayrılıqlar, bir sözlə, Həmidlə yaşadığımız 
hər şeyi o kitabda görürdüm. Kitabın hər səhifəsində 
ucadan ağlayırdım. Kitabın axırına yaxınlaşdıqca daha çox 
qorxurdum. Qorxurdum ki, birdən bizim həyatımızın sonu 
da kitabdakı kimi olar. 
Diqqətimi kitaba o qədər yönəltmişdim ki, hətta 
Həmidin gəldiyini belə bilmədim. Başımın üstündə 
dayanıb yaşlı üzümə tamaşa edirdi. Mənə bu qədər təsir 

---

204 
etdiyini görüb kitabı əlimdən aldı, gizlədib dedi: “Kitabın 
qalan hissəsini oxumağa icazən yoxdur. Bura qədər 
oxudun, bəsdir”. Boğazımda qəhər dedim: “Kitabda sanki 
bizim həyatımız yazılıb. Qorxuram ki, bizim həyatımızın 
axırı da ayrılıqla bitsin”. 
O qədər kövrəlmişdim ki, bir neçə saat danışa 
bilmədim. Həmid xarab olmuş şirəçəkəni düzəldirdi. Bu 
işləri bacarırdı. Evdə bir şey xarab olanda özü düzəltməyə 
çalışırdı, çox az hallarda təmirə verirdi. Mətbəxə keçib 
başımı qatmağa çalışdım. Kitabda keçən hadisələri 
zehnimdə canlandırıb, nişanlı vaxtlarımızda Həmidə “siz” 
deyə müraciət etdiyim günləri xatırlayırdım. O zaman 
adını belə deyə bilmirdim, indi isə hər şeyim olmuşdu və 
mən onsuz bir an belə qala bilmirdim. 
Telefonun zənginə diksindim. Universitetin Bəsic 
qrupunun sədri idi. Universitetə yeni qəbul olmuş tələbələr 
üçün nəzərdə tutulmuş səfərdə onunla getməyimi istəyirdi. 
Ürəyim Həmiddə qalmışdı, onu tək qoymaq istəmirdim. 
Ancaq digər tələbə yoldaşlarımın bu səfərə getmək 
imkanları yox idi. Həmidin razılığını alandan sonra 
oktyabrın 30-da tələbələrlə Ramsər istiqamətinə yola 
düşdük. Səfərə çıxmazdan qabaq Həmidə yemək 
hazırladım. Adətən, səfərə çıxanda ona iki-üç dəfə yeyə 
biləcəyi qədər yemək bişirirdim.
Ramsərin havası buludlu idi, şiddətli yağış yağırdı. 
Birgünlük dərsdən sonra tələbələri sahil kənarına 
apardılar. Dəniz tufanlı idi. Tələbələrlə çoxlu şəkil 
çəkdirdikdən sonra Pəhləvi sarayı muzeyinə getdik. 
Portağal və naringi fəsli idi. Bəzi tələbələr dəcəllik edib 
muzeyin qarşısındakı ağaclardan meyvə dərirdilər. 
Həmidlə danışanda bildim ki, Qəzvin vilayətinin ilk 
hərəm şəhidi olan Rəsul Purmuradın dəfnində iştirak 

---

205 
etmək üçün Haşimxan qəsəbəsinə gedib. Çox danışa 
bilmədim. Ona tələbələrin Pəhləvi bağından meyvə 
dərdiyini söyləyəndə dedi: “Əzizim, o meyvələrə dilini 
belə vurma! Dövlət mülküdür. Allah bilir, o vaxt şah bu 
bağ-bostanı hansı yazığa zülm edərək, kimin malını qəsb 
edərək salıbdır. Qəzvinə qayıdanda sənə istədiyin qədər 
portağal və naringi alacam. 
Külçə sevdiyi üçün qayıdanda Həmidə külçə aldım. 
Mən evə çatanda idman zalına getmişdi. Öz paltarlarını 
yuyub ipdən asmışdı. Onun paltarlarını yumağıma razı 
deyildi. Gəzmək paltarından tutmuş idman və hərbi 
paltarlarına qədər hamısını özü yuyurdu. Aşağı mərtəbədə 
qalanda mətbəxdə paltaryuyan maşını üçün kanalizasiya 
borusu yox idi. İkinci mərtəbədə də mətbəx o qədər kiçik 
idi ki, paltaryuyanın qapısını belə açmaq olmurdu. Buna 
görə də, cehiz gətirdiyim paltaryuyan maşınından heç vaxt 
istifadə edə bilmədim. Məcbur qalıb paltarları əllə 
yuyurduq. 
Bu ikigünlük ayrılıqdan sonra Həmidə dadlı bir pizza 
bişirmək istəyirdim. Tez əşyalarımı yerbəyer edib mətbəxə 
keçdim. Kəlləpaça və qarından başqa yemədiyi yemək yox 
idi. Dediyinə görə, subay vaxtı pizzadan da qaçırmış. 
Dostlarından biriylə yaxşı bişməmiş pizza yemişdi, elə o 
gündən pizzadan qətiyyən xoşu gəlmirdi. Ona bişirdiyim 
ilk pizza yadıma düşəndə məni gülmək tuturdu. İlk tikəni 
gözlərini yumaraq yedi. Ancaq dadandan sonra xoşuna 
gəldi və daha iştahla yeməyə başladı. O gündən sonra 
pizza barədə fikri tamam dəyişdi. Hərdən belə deyirdi: 
“Fərzanə, axşama pizza bişir. Bayırda yediyimizlə sənin 
bişirdiyin arasında yerlə-göy qədər fərq var”. 
Pizza üçün lazım olan ləvazimatları hazırlayanda çörək 
qabının içində iki-üç kiloluq xəmir gördüm. Diqqətlə 

---

206 
baxanda anladım ki, Həmid qurumuş lavaşları suya qoyub. 
Yəni lavaşa su səpmək əvəzinə suya salıb yumuş, sonra da 
qatlayıb çörək qabına qoymuşdu. 
Həmid qapının zəngini basan kimi pilləkənlərin 
yarısına qədər düşdüm. Bir neçə dəqiqə gözləsəm də 
yuxarı çıxmadı. Pəncərədən boylananda gördüm ki, ev 
sahibinin oğluyla söhbət edir. Tez mətbəxə keçdim, ev 
sahibinə vermək üçün bir neçə külçəni boşqaba qoydum. 
Pilləkəndən qalxanda həmişə olduğu kimi, “ya Allah” 
deməyə başladı. 
Hal-əhval tutandan sonra səfər barədə danışdım. Hər 
şeyi danışandan sonra soruşdum: “Ev yiyəsinin oğlu nə 
deyirdi? Düzü, bir neçə külçəni boşqaba qoydum ki, aşağı 
aparasan”. Əlində tutduğu kitabı göstərib dedi: “Ev 
yiyəsinin oğlu əsgərlikdə olanda bu kitabı korpusun 
kitabxanasından əmanət götürüb, ancaq sonra qaytarmaq 
yadından çıxıb. Mənə verdi ki, aparıb kitabxanaya 
qoyum”. 
Ayətullah Dəstğeybin “Böyük günahlar” kitabı idi. 
Həmidə dedim: 
-Maraqlıdır, bu bizim mağazalarda axtardığımız kitab 
deyil?! İndi ki tapmışıq, oturaq ikimiz də başdan-ayağa 
oxuyaq. 
-Xanım, bu kitabı oxuya bilmərik. Bunu biz əmanət 
götürməmişdik, bizim adımıza yazılmayıb. Deməli, 
oxumağa haqqımız çatmır. Bu, kitabxanaya aiddir, biz o 
zaman oxuya bilərik ki, kitabxanadan öz adımıza 
götürmüş olaq. 
*** 
Telefonla anamla danışırdım. Bizə zabitlər evində 
veriləcək ev barədə söhbət edirdik. Anam dedi: 

---

207 
-Yavaş-yavaş yeni ev üçün lazım olan əşyaları almağa 
başlamalıyıq. 
Sağollaşanda atam dəstəyi alıb həmişəki zarafatlarından 
etdi, sonra dedi: 
-Bu gün Suriyaya gedəcək hərbçilərin adlarını 
gətirdilər. Həmidin adının üstündən xətt çəkdim. Bunu ona 
elə de ki, narahat olmasın. 
Dəstəyi qoyanda Həmidin sakitcə ağlamaq səsini 
eşitdim. Otağa girəndə gördüm ki, “Səndən payım” kitabı 
əlindədir. Bildim ki, kitabda keçən xatirələrə ağlayır. 
Mənim gəldiyimi görüb kitabı bağladı və dedi: 
-Düz deyirmişsən. Eynilə bizim həyatımıza bənzəyir. 
Şəhid xanımları həqiqətən, özlərini fəda ediblər. Bir 
qadının təkbaşına o qədər yükü daşıması çox çətindir. 
İstəyirəm ki, Suriyaya gedəndən sonra mənə şəhadət 
qismət olsa, sən də bu şəhid xanımı kimi səbirli və 
mətanətli olasan. 
Dostları Suriyaya gedəndən sonra başqa hərbçilərin də 
getməsi məsələsi ortaya çıxmışdı. Həmidin belə getmək 
istəyini görəndə içim-içimi yeyirdi ki, adının siyahıdan 
silindiyini ona necə deyəcəm. 
Fikrə daldığımı görüb səbəbini soruşdu. Bir qədər 
mızıldayandan sonra dedim: 
-Atam sənin adını siyahıdan silib. Mənə dedi ki, sənə 
xəbər verim. 
Bunu eşidəndə çox narahat oldu. 
-Dayım gərək belə bir iş tutmasın. Mən Suriyaya 
getməyi çox istəyirəm. 
Bir-iki saat bir kəlmə də danışmadı. Hətta öncəki 
günlərdə olduğu kimi, istirahət belə etmədi. Axşam idman 
zalına getmək üçün geyindi. Evə qayıdanda atamla 
danışdığını bildirdi. Nə danışdıqlarını bir-bir mənə dedi. 

---

208 
Məşqdən sonra atama yaxınlaşıb demişdi: “Dayı can, əgər 
qismətimdə şəhadət varsa, Qəzvində də şəhid olaram. 
Buna görə də mane olmayın, icazə verin, mən də gedim”. 
Atam razı olmayıb demişdi: “Əgər getmək lazım olsa, 
mənim və qardaşının şəraiti daha münasibdir. Sən hələ 
cavansan, nə vaxt mənim və ya General Həmədaninin 
yaşına çatsan, onda Suriyaya gedərsən”. 
Həmin gecə Həmidin gözünə yuxu getmədi. Bilirdim 
ki, bu dəfə də gedə bilməsə, ürəyi partlayacaq. Səhər 
Həmidi 
yola 
salandan 
sonra 
atamgilə 
getdim, 
valideynlərimlə xeyli söhbət etdim, atamdan Həmidin 
adını siyahıya əlavə etməsini istədim. 
-Mən Həmidin Suriyaya getməsinə razıyam. Qoy nə 
xeyirdirsə, o da olsun. 
-Qızım, Həmid getsə, şəhid olacaq. 
Anam da mənim tək qalacağımdan narahat halda dedi: 
-Fərzanə, sənin göz yaşlarına dözməyə taqətim yoxdur. 
Allah eləməmiş, bir şey olsa, sən dözə bilməyəcəksən. 
-Dediklərinizin hamısını çox yaxşı başa düşürəm. 
Əslində, mənim də ürəyimə damıb ki, getsə, şəhid olacaq. 
Ancaq onun xoşbəxt olmasına mane ola bilmərəm. Xahiş 
edirəm, siz də razılıq verin. Həmidin tək istəyi hərəm 
müdafiəçisi olmaqdır. O, öz yolunu çoxdan seçib. 
Atam mənim israrımı görüb razılaşdı. Qərara gəldik ki, 
yeni siyahıya Həmidin adını da əlavə etsin. 
Şənbə günü, 7 noyabr saat beşdə universitetdən evə 
qayıtdım. Hava buludlu və tutqun idi. Otağın işıqları 
yanmırdı. Həmid sobanın yanında adyala bürünüb yuxuya 
getmişdi. Barmaqlarımın ucunda mətbəxə keçdim. Bir 
qədər yeyəndən sonra Həmid oyandı, məni çağırıb dedi: 
-Nə vaxt çatdın, xanım? Yeməyini ye, gəl bura, səninlə 
işim var. 

---

209 
Danışıq tərzindən məsələnin nə olduğunu anladım. 
Zarafata dedim: 
-Yenə Suriyaya getmək istəyirsən, yoxsa Samirraya? 
Hara getmək istəyirsənsə, get! Biz daha səndən əlimizi 
üzmüşük. 
Gülüb dedi: 
-Zarafatsız, getməyimi istəyirsən? Səhər tezdən elan 
etdilər ki, Suriyaya getmək istəyənlər qalsınlar. Çoxları 
qaldı. Kimlərin pasportu olduğunu soruşdular. Mən əlimi 
qaldırdım. Sonra kimlərin tibbi təlim keçdiyini soruşdular. 
Yenə əlimi qaldırdım. Sonra kimlərin topla atəş açmağı 
bacardığını soruşdular. Bu dəfə də əlimi qaldırdım. 
-Nə lazımdırsa, hamısını eləmisən. Bircə bu qalır ki, 
mən Quranı tutum, sən də altından keçəsən. Sənin bu əl 
qaldırmaların bizim axırımıza çıxdı. Məgər öncəkilər 
qayıtdılar ki, siz gedirsiz? 
Adyalı qatlaya-qatlaya dedi: 
-Biz postu təhvil alıb yerləşən kimi qayıdacaqlar. 
Bir neçə ay öncədən universitetdən adımızı Kərbəla 
ziyarətinə yazdırmışdıq. Həmid deyirdi: “Bundan əvvəl 
Kərbəlaya gedəndə sənə çadra ala bilmədim. Bu dəfə 
birlikdə gedək, özün seç, al”. Pasportumuzun müddəti 
bitmək üzrə idi. Bir neçə gün sənəd işləri ilə məşğul olduq. 
Bütün işləri yerinə yetirsək də pul işi düzəlmədi. Sanki 
Həmidin qismətinə yazılmışdı ki, qardaşın ziyarəti üçün 
aldığı pasportla bacının hərəmini müdafiə etməyə getsin. 
Öncəki hərbçilərin getməsindən qırx gün keçirdi. Bunu 
mənə şənbə günü dedi, iki gündən sonra da özünün 
gedəcəyini bildirdi. Mən nə qədər iztirab keçirdimsə, 
Həmid bir o qədər sevinc içində idi. Güzgünün qarşısında 
dayanıb saqqalını daraya-daraya dedi: 

---

210 
-Dedilər ki, hərbçi formasında şəkil çəkdirməliyəm. 
Gedim küçənin başında çəkdirim, qayıdıram. 
Evdən çıxan kimi boğazımda düyünlənmiş qəhər acı 
göz yaşlarına çevrildi. Nə edirdimsə, qəlbimi sakitləşdirə 
bilmirdim. Həmidin gedişi mənimçün bir kabusa 
çevrilmişdi. Bir tərəfdə imanım, digər tərəfdə hisslərim 
dayanmışdı. Bir anın içində hisslərim mənə qalib gəlib, 
“Qoyma getsin! Küs ondan! Qarşısını kəs! Tərslik et! Axı 
nə mənası var ki, yolumuzun ilk addımlarında yoldaşın 
gedib şəhid olsun?!” -deyirdi. Bütün bu fikirlər xora kimi 
canıma düşmüşdü. Qəhərimi boğub, qiyamət günü 
Əmirəlmömininin (ə) hüzurunda əliboş dayanacağımı 
təsəvvür etdim; bir halda ki, bu dünyada heç nəyə nail 
olmamış, 
üstəlik, 
yoldaşımın 
getməsinin 
qarşısını 
almışam. 
Yerlə göy arasında qalmışdım. İxtiyarsız göz yaşı 
tökürdüm. Qəribə haldaydım. Bir tərəfdə qəhər və göz 
yaşı, digər tərəfdə isə həvəs və eşq vardı. Sakitləşmək 
üçün bir neçə rəfiqəmə və qohumuma zəng vurdum, ancaq 
xeyri olmadı. Hətta bəziləri dedikləri sözlərlə yarama duz 
səpdilər. Bəziləri belə nəticəyə gəlmişdilər ki, Həmid məni 
sevmədiyi üçün Suriyaya gedir. Onlar deyirdilər: “Sənin 
yerinə olsaq, onu getməyə qoymarıq. Əgər səni sevirsə, 
qalacaq”. 
Onlar bizim bir-birimizi nə qədər çox sevdiyimizi, əsl 
aşiqlər olduğumuzu bilmirdilər. Düzdür, mən qərarsız 
idim, qəlbimə söz keçirə bilmirdim, ancaq bütün bunlara 
rəğmən, ərlərini haqqın müdafiəsinə qoymayıb tarixin 
nifrətini qazanmış qadınlardan olmaq istəmirdim; həzrət 
Zeynəbin (ə) yanında xəcalətli olmaq istəmirdim. 
Yarım saat keçməmiş qayıdıb həvəslə şəkillərini 
göstərdi. Bu onun çəkdirdiyi son şəkil idi, hərbi formada, 

---

211 
3×4 ölçüsündə çəkdirmişdi. Şəkili görəndə özümü güclə 
saxladım. Onun göz yaşlarımı görməsini istəmirdim. 
İstəmirdim ki, yol üstündə narahat olsun. Dərindən nəfəs 
alıb boğazımda düyünlənmiş qəhəri, gözümdə yığışan göz 
yaşlarını boğmağa çalışırdım. Ancaq qəlbində tufanlar 
qopduğu halda özünü sakit göstərmək çox əzabvericidir! 
Həmid gözlərimə baxanda ağladığımı hiss etdi. 
Mehriban əlləri ilə çənəmi qaldırıb soruşdu: 
-Əzizim, ağlamısan?! Axı danışmışdıq ki, mənə kömək 
edəcəksən. Bu göz yaşları məni çıxılmaz vəziyyətə salır. 
-Ciddi bir şey deyil. Televizorda şəhidlərlə bağlı veriliş 
gedirdi, ona baxıb ağladım. 
Təbəssüm edib dedim: 
-Mən sənin seçiminə razıyam, Həmid. Get, ata-ananla 
sağollaş. Çünki iki ay burda olmayacaqsan, onlardan 
gizlədə bilmərəm. 
Əlimdən tutub dedi: 
-Ağlamayacağına söz verirsən? Çalışacam yarım saata 
gedib-qayıdım. 
-Tez qayıtmana ehtiyac yoxdur. Bir neçə saat da olsa, 
ata-ananın yanında qal.
Evdən çıxanda saat altı olardı. Gedən kimi başımı 
qarışdırmaq üçün mətbəxə keçdim. Çox gec gəldi. Saat 
11-i keçmişdi. Bildim ki, bibim çox narahat olub. Evə 
girən kimi soruşdum: 
-Sağollaşdın? Bibi çox ağladı? Bəs, atan nə dedi? 
Sakitcə dedi: 
-Anam bir söz demədi. Ancaq ağladı. 
Bundan öncə ezam olunanlar, adətən, getmələrini 
valideynlərinə demirdilər. Buna görə təəccübləndim. 
Bibimgil Həmidin Suriyaya getmək istədiyinə inana 
bilmirdilər. 

---

212 
Ertəsi gün universitetə getmədim. Həmid işdən qayıdan 
kimi dedi: “Gedək, sənin valideynlərinlə də sağollaşaq”. 
Qapının ağzında, hələ motosikletdən düşməmiş zəng 
vurub uçuşun ləğv olunduğunu söylədilər. Sevindiyimdən 
uçmağa qalmışdım. Xəbər halımı dəyişdi, rahat oturub, 
şam yeməyi yeyə bildim. Həmid isə yeməklə oynayırdı. 
Xəbəri eşidəndən bəri çox narahat idi. 
Anam da mənim kimi sevinirdi. Zarafata dedi: 
-Həmid can, səfərin baş tutmasa da, nə vaxt Suriyaya 
getmək istəsən, əvvəl qızımı boşa, sonra get. 
Həmid uçuşun ləğv olunduğuna nə qədər narahat olsa 
da, anamın bu sözünə gülüb dedi: 
-Birincisi, bizim getməyimizin geci-tezi ola bilər, 
amma baş tutmaması ola bilməz. İkincisi də hardan bilmək 
olar ki, mən sağ-salamat qayıtmayacam. Mən təzə bəy 
kimiyəm, gəlini əmanət qoyub cihada gedirəm. 
Kənarda oturub danışıqlarına qulaq asırdım. Atama 
dedim: 
-Ata, eşidirsən nə deyirlər? Mən hələ ölməmişəm, biri 
deyir təlaq ver, o biri də deyir vermirəm. Heç məni sayan 
yoxdur. 
Birinci gün işdən qayıdanda hərbi paltarını çıxarıb dedi: 
-Xanım, zəhmət olmasa, bu etiketləri çıxar. Suriyaya 
gedirik deyə, paltarımızda korpus etiketi olmamalıdır. 
İŞİD bizim korpus döyüşçüsü olduğumuzu bilsə, heç 
ölümüzə də rəhm eləməz. 
Paltarları götürüb otağa keçdim. Etiketləri bir-bir 
qopardım, yerini bir neçə dəfə ütülədim ki, bilinməsin. 
Etiketləri götürüb dedim: 
-Bunlar burda qalır. Söz ver ki, sağ-salamat 
qayıdacaqsan, mən bunları yenidən paltarına tikəcəm. 
Paltarı alıb dedi: 

---

213 
-Yaxşı bacarırsan ha! Zəhmət olmasa, köynəyin üst 
düyməsini bir az yuxarıdan tik. Hərbi forma gərək boğazı 
da örtsün. 
Qara sapla düyməni bir az yuxarıdan tikdim. Baxıb 
dedi: 
-Bəs niyə qara sapla tikdin? Gərək yaşıl sapla tikəydin. 
-Həmid can, çox fikir vermə! Bu köynək paltarın 
altında qalacaq. Onsuz da görünmür. 
Hərbi geyim məsələsində çox diqqətli idi. Korpusun 
hərbi formasına xüsusi hörməti var idi. 
Axşamçağı qardaşı bizə sağollaşmağa gəldi. Həsənlə 
Suriyadakı vəziyyət barədə söhbət edirdilər. Həmid 
qardaşı üçün nar dənələdi, ancaq ağa Həsən heç nə 
yemədi. Qonağımız gedəndən sonra evi təmizləməyə 
başladım. Həmin gün valideynlər, bacılar və Səid bizə 
gəlməli idilər. Qonaqlar üçün banan, alma almışdıq. 
Meyvələri böyük siniyə düzmüşdüm deyə, qonaqların 
sayından az görünürdü. Həmid sinini görüb dedi: “Xanım, 
gedim, bir-iki kilo banan alım, az olmasın”. Dedim: “Yox, 
ehtiyac yoxdur. İnan, hələ bu da çoxdur. Sini böyükdür 
deyə, belə görünür”. Bir neçə dəqiqə sonra yenə israr 
etməyə başladı. O qədər qonaqpərvər idi ki, meyvələrin az 
olmasına laqeyd qala bilmirdi. Sonda dözə bilməyib dedi: 
“Xanım, mən o qədər həyəcan keçirdim ki, qarnım ağrıdı. 
Gedim, iki kilo banan alım”. 
Qayıdanda o qədər bananı nə edəcəyimi düşünürdüm. 
Sini bananla dolu idi. Düz fikirləşmişdim. Qonaqlar 
gedəndən sonra xeyli banan qaldı.
Həmidə dedim: “Həmid can, sən bir-iki günə gedirsən. 
Mən bu qədər bananı nə edim?! Bu qədər bananla bir 
qonaqlıq vermək olar”. Çoxlu banan qaldığını görsə də, 
özünü o yerə vurmayıb dedi: “Heç nə olmaz, əzizim! 

---

214 
Özüm qəsdən çox aldım. Bananları tök çantana, anangilə 
apar”. 
Boşqabları yerləşdirdikdən sonra gözüm paltarlardan 
çıxardığım etiketlərə sataşdı. Həmidin adı yazılmış etiketi 
ovcumun içində sıxıb gözucu ona baxdım. Sakitcə işini 
görürdü. Halım heç də yaxşı deyildi. Gecənin sakitliyi və 
tənhalıq dərdi bütün vücudumu bürümüşdü. Həmiddən 
ayrı qalmaq hissi hər an mənə əzab verirdi. 
Həmin gecə qəribə həyəcan içində idim. Bir neçə dəfə 
yuxudan ayılıb paltarlar olan tərəfə getdim. Gecənin 
qaranlığında gözlərimi bağlayıb əlimi Həmidin hərbi 
formasına sürtürdüm ki, tikiş izlərinin qalmadığına əmin 
olum. Özümü düşmənin yerinə qoyur, düşünürdüm ki, 
düşmən paltara əlini çəksə, etiketin tikiş yerini anlayar, ya 
yox! Paltarı iyləyib, sakitcə ağlayırdım. Ürəyim bir an belə 
sakitləşmirdi. Quran ayələrini zümzümə etməyə başladım. 
Həmidimi qoruması üçün Allaha dua edirdim. 
Tənhalıq hissi ikinci gün mənə daha ağır gəldi. Cümə 
günü axşamüstü insana hücum edən sıxıntı kimi bir hiss 
keçirirdim. Sanki nə əllərim işləyirdi, nə ürəyim. Bütün 
evə qəm çökmüşdü. Yeganə səs saatın tıqqıltısı idi. Saatın 
əqrəblərini Həmidin evə gəldiyi saata, saat üçün yarsına 
çəkmək istəyirdim. Ancaq əqrəblər belə mənimlə tərslik 
edir, yerindən tərpənmək bilmirdi. Həmid gec gələcəyini 
bildirsə də, süfrəni hzırlamağa başladım. Süfrənin ortasına 
bir ədəd gül qoydum. İnanmaq istəmirdim ki, bu günlər 
Həmidlə keçirdiyim son günlərdir. Durmadan gözlərimi 
yumub-açırdım ki, bəlkə həyatımda hər şeyin yolunda 
olduğunu görəcəyəm. Qəlbimdə əsən tufanların səbəbi yox 
idi. Digər ezamiyyətlər kimi, bu ezamiyyət də bir müddət 
ayrılıqdan sonra bitəcək, Həmid yenə evimizə dönəcəkdi. 
Öz-özümə təskinlik verirdim. Ancaq bir neçə dəqiqə sonra 

---

215 
sanki qəlbimin dərinliyindən kimsə hayqırıb deyirdi ki, bu 
gedişin dönüşü yoxdur. Nə qədər ki Həmid evdə deyil, 
doyunca ağlamaq istəyirdim. Göz yaşlarım bitmək 
bilmirdi. 
Həmin gün çox gec gəldi. Evə gələndə artıq axşam idi. 
Hərbi formada, paltarı toz-torpaqlı idi. Ezamiyyət öncəsi 
təlimlərinə qoşulmuşdu. İş yerindəki bütün şəxsi əşyalarını 
gətirmişdi. Sanki ona ilham olunmuşdu. Ona dedim: 
-Niyə bu qədər gec gəldin? Bunlar nədir, gətirmisən? 
Gedib-qayıdacaqsan da! Bütün əşyalarını gətirməyə nə 
lüzum var idi? 
Əşyaları etiketləri qoyduğum arakəsmənin üstünə 
qoyub dedi: “Xanım, əmin ol ki, mən bir də hərbi hissəyə 
dönməyəcəm! Mən çox yuxu görmərəm, ancaq son 
günlərdə bir yuxunu dəfələrlə görmüşəm. Yuxuda 
görürdüm ki, hansısa bir yeri qoruyuram. Timsahlar məni 
əhatəyə alıb tikə-tikə edirlər. Ancaq mən sonuna qədər 
oradan tərpənmirəm. Hiss edirəm ki, bu yuxunun yozumu 
xanım Zeynəbin (ə) hərəmini müdafiə etməkdir”. 
Bu yuxunu öncədən mənə danışmışdı. İndi danışanda 
isə yorğun, ancaq həvəsli gözləri bir başqa olmuşdu. Hər 
gün keçdikcə bu gözlər daha da əlçatmaz olurdu. 
-Nəsə xəbər var? Gözlərin tezliklə gedəcəyini deyir. 
Səfər barədə bir söz demirlər? 
Baxışlarını məndən çəkib otağa paltarını dəyişməyə 
getdi. 
-Gərək paltarlarımı yuyum. Ola bilsin, cümə axşamı 
çıxdıq. 
Bunu deyən kimi ürəyim əsdi. Uçuşun ləğv olunduğunu 
eşidəndən sonra bir-iki gün də olsa, rahat nəfəs almışdım. 
Bu xəbər isə məni yenə əzaba saldı. Soyduğum kartofları 

---

216 
mətbəxə qoyub, otağa keçdim. Çətin anlar idi. Durmadan 
ağlamaq istəyirdim. 
Paltarlarını yumağa güclə razı saldım. Yuduqca ürəyim 
daha da əzab keçirirdi. Həmidin gözündən uzaqda 
doyunca ağladım. Tez qurusun deyə, paltarları sobanın 
yanına sərdim, sonra yemək bişirməyə başladım. 
Kartofları hər qarışdıranda ruhum bədənimdən ayrılmaq 
istəyirdi. 
Həmidin ruhi vəziyyəti də yaxşı deyildi. Heç nə 
demirdi, ancaq sükutunda bir dünya söz vardı. O, öz 
yolunu seçmişdi. Ancaq sevən qəlbi sakit etmək olarmı?! 
Bu ayrılığın çətin və əzabverici olduğunu bilə-bilə bir-
birimizdən ayrılacaqdıq. Bir neçə nəfərə zəng vurub 
halallıq istədi. Yarımçıq işlərini tələsik bitirmək istəməsi, 
dönüşü olmayan səfərə gedəcəyindən xəbər verirdi. Mənsə 
yaralı və aşiq qəlbimə heç bir məlhəm tapa bilmirdim. 
Bir neçə dəqiqədən sonra gəlib mətbəxdə oturdu. 
Yemək bişirsəm də, onun ağır baxışlarını hiss edirdim. 
Qəhər məni boğurdu. Özümü həmişəki kimi sakit 
göstərməyə çalışırdım, ancaq baxışlarımız toqquşan kimi 
özümü saxlaya bilmədim. Mən ağlayan kimi Həmidin də 
gözlərindən yaş süzülməyə başladı. 
Əlimdən tutdu, gözlərimin yaşını silə-silə titrək və 
hüznlü səslə dedi: “Fərzanə, ürəyimi titrətdin, ancaq 
imanımı əsla titrədə bilməyəcəksən!” 
Bu cümləni deyən kimi yerimdə donub qaldım. Öz-
özümə dedim: “Nə edirsən, Fərzanə?! Axı sən lənətlənmiş 
qadınlardan olmaq istəmirdin! Bəs niyə yoldaşının qəlbini 
incidirsən?!” 
Gözümü gözünə dikmişdim. Sakitcə əlimi çəkib dedim: 
-Həmid, çox çətindir. Sənsiz mənim gecəm sabah 
olmaz! Ancaq buna rəğmən, şeytanın qulu olmaq 

---

217 
istəmirəm. 
Səni 
İmam 
Mehdiyə 
(ə) 
tapşırıram. 
Aqibətimizin xeyirli olması üçün dua edəcəm. 
Dodaqlarına təbəssüm qondu. Onun təbəssümü mənim 
yaralı qəlbimin məlhəmi idi. Kaş bu təbəssümü çərçivəyə 
salıb divardan asa biləydim, ruzigarın çətin günlərində ona 
baxaraq imanımı qoruyaydım! Bu sözlər həm Həmidi 
sakitləşdirdi, həm də mənim təlatümlər içində üzən 
gəmimi sahilə çatdırdı. Mənə dedi: 
-Nə tez yadından çıxdı! Sən həyatımızın ən şirin anında 
mənim şəhid olmağım üçün dua etmişdin. 
-Səninlə keçən hər anım şirin olub, hansını deyirsən? 
-Yadındadır, əqd süfrəsi başında dedim ki, dua et, 
arzum yerinə yetsin. Mən orada Allahdan tezliklə şəhid 
olmağı istəmişdim. Sən də dedin ki, nə duam varsa, Allah 
qəbul eləsin. 
Zaman maşını ilə keçmişə qayıdan adam kimi eşq dolu 
həmin günlərə getdim. Söhbət Həmidin şəxsiyyət 
vəsiqəsini evdə unutduğu gündən gedirdi. Həmin gün çox 
gec gəlmişdi, indi isə çox tez getmək istəyirdi. Bilmirdim 
sevinməliyəm, yoxsa narahat olmalı. Görəsən, həmin gün 
onun yanımda olmaması üçün dua etmişdim, yoxsa 
göylərə çəkilib sevgilisinə qovuşması üçün?! 
Şam yeməyini yeyib dedim: “Əzizim, yorğunsan, get, 
duş al!” O, hamamdan çıxana qədər dediyi söz barədə 
fikirləşdim. Bu söz məni tamamən alt-üst etmişdi. Əhli-
beyt hərəmini müdafiə etmək istəyən birisinin qəlbini 
bundan artıq narahat etmək istəmirdim. Qərara gəldim ki, 
daha da möhkəm olacam. 
Həmid mavi rəngli hamam xalatını geyinib çıxdı. 
Fikirləşdiyim kimi, A4 ölçülü kağızı götürüb dedim: “Ağa 
can, sənin nə vaxt səfərə çıxacağın məlum deyil. Bəlkə də 

---

218 
sabah getdin. İndi ki hövsələn var, bir neçə sətir 
vəsiyyətini yaz”. 
Qərara gəldik ki, ayrı-ayrılıqda iki vəsiyyət yazsın. 
Birini ümumi olaraq, dostlara, iş yoldaşlarına və xalqa, 
digərini də xüsusi olaraq, ata-ana, bacı-qardaş və 
qohumlara. 
Yazmağa başladı. Yaxşı qələmi vardı. Hamamdan 
yenicə çıxdığı üçün üz-gözündən su damırdı. Dedim: 
-Həmid, sən Allah, oxunaqlı yaz, çox qarmaqarışıq 
yazma. Sadə yaz ki, hamı rahat oxuya bilsin. 
Başını qaldırıb güldü. Sonra da zarafata dedi: 
-Əksinə, o qədər çətin yazmaq istəyirəm ki, oxuya 
bilməyəsən. Çünki çox bilikli olduğunu iddia edirsən. 
Vəsiyyətnaməsini 
heç 
bir 
səhvsiz, 
qaralamasız 
birdəfəyə yazıb bir səhifəni doldurdu, mənə verib dedi: 
“Oxu, gör, necədir?” 
Yavaşca oxumağa başladım: 
“Məhəmməd və ali-Məhəmmədə salam olsun! Mən 
Həmid Hişmətullah oğlu Siyahkali Muradi bir neçə sətirdə 
ürək sözlərimi yazmağı lazım bildim. İlk olaraq, bildirmək 
istəyirəm ki, həzrət Zeynəbin (ə) hərəmini qorumağı 
özümə vacib və bu pak ailənin yolunu getməyi səadət 
bilirəm. Allahdan bu yolda qədəmlərimi möhkəm etməsini 
təmənna edirəm...” 
Gözlərimdən yaş süzüldü. Oxuduqca daha çox 
ağlayırdım.
“...Bu məktubu oxuyan və ya eşidən hər kəsin yanında 
xəcalətliyəm. Çünki İmam Mehdi (ə) və onun haqq naibi 
olan İmam Xamenei yolunda qurban verməyə cəmi bircə 
canım vardı”. 
Göz yaşlarımı görüb dedi: “Olmadı ki, xanım! Ağlama. 
Sən bu vəsiyyətnaməni möhkəm, sarsılmaz ruhiyyə ilə 

---

219 
oxumalısan. İndi isə qalx, möhkəm dayan! İstəyirəm ki, 
ucadan oxuyasan. Təsəvvür et ki, insanların qarşısında 
dayanıb şəhid vəsiyyətnaməsi oxuyursan”. 
Həmin gecə vəsiyyətnaməni mənə on dəfə ucadan 
oxutdurdu. Oxuyub bitirdikdən sonra şeir dəftərini istədi. 
Həmin ilin aşura günü üçün şeir yazmışdı. Onun üç beytini 
vəsiyyətnaməsinin axırına yazdı, sonda da tarixi qeyd etdi: 
“10.11.2015”. Tarixin altından həmişə işlətdiyi cümləni 
yazdı: “Kəfa bil-hilmi nasirən”. (Kömək üçün səbir etmək 
kifayətdir!) Həmişə çətinlik yarananda və ya nədənsə 
narahat olanda bu cümləni deyib sakitləşirdi. 
Xüsusi vəsiyyətnaməni yazanda dedim: “Həmid, ola 
bilsin, mən ana oldum. Bir neçə cümlə də uşağımızdan 
yaz! Uşağımıza ad qoymaq istəyirsənsə, onu da qeyd elə”. 
Həmişə söhbət uşaqdan düşəndə deyirdi: “Mən özüm əkiz 
dünyaya gəldiyim üçün uşağım da əkiz olacaq. Fərzanə, 
çoxlu alma ye ki, əkizlərimiz gözəl olsunlar”. 
Vəsiyyətində Allah Rəsulunun (s) niyyətilə iki ad 
yazdı: Məhəmmədhisam və Məhəmmədehsan. Çox 
istəyirdi ki, övladı olanda məddahlığı öyrənsin, Quranı 
əzbərləsin. Qız üçün də Əsma adını seçdi. O deyirdi: 
“İstəyirəm ki, qiyamət günü qızımı xanım Fatimənin (ə) 
kənizinin adıyla çağırsınlar”. Adları başqa bir vərəqə yazıb 
Quranın arasına qoydu. Arxasına da belə yazmışdı: “İlahi! 
Mənə saleh, sağlam, gözəl və zəkalı övlad nəsib et!” 
Vəsiyyətin son sətirlərinə çatanda dedim: “Əzizim! 
Şəhid xanımları, adətən, həyat yoldaşlarını doyunca görə 
bilmədiklərindən gileylənirlər. Vəsiyyətnaməndə yaz ki, 
mənə sənin cənazənlə yarım saat tək qalmağa icazə 
versinlər”. 
Özüm də inanmazdım ki, Həmidin şəhidlik məsələsi bu 
qədər ciddi olacaq və mən hətta bu kimi şeylərin də fikrini 

---

220 
çəkəcəyəm. Bu sözləri dilimə necə gətirdiyimə inana 
bilmirdim. Sanki bədənimə başqa bir şəxs girib mənim 
dilimlə danışırdı. İş o yerə çatmışdı ki, hətta şəhadətindən 
sonrasını belə düşündürdüm. 
Xahişimi qəbul edib vəsiyyətnamənin sonunda yazdı: 
“İcazə verin, həyat yoldaşım cənazəmin başında bir neçə 
dəqiqə tək qalsın”. Vəsiyyətnaməni Quranın arasına 
qoydu. Qəlbisınıq halda dedim: “Bunlar məndə əmanət 
qalacaq. İnşallah, sağ-salamat qayıdıb qoyduğun yerdən 
özün götürərsən”. 
*** 
Üçüncü gün səhər işə gedəndə bir mən qaldım, bir də 
Həmidin 
vəsiyyətnaməsi. 
Cümlə-cümlə 
oxuyub 
ağlayırdım. Sona çatanda yenə əvvəldən oxumağa 
başlayırdım. Cümlələrin hər biri mənə rövzə kimi idi. 
İşdən qayıdanda qəfəsdən azad olmaq istəyən quş kimi 
sevinirdi. Dedi: 
-Bu gün bir kağız verib dedilər ki, dəfn olunacağımız 
yeri və şəhadət xəbərinizi elan edəcək şəxsin adını yazın. 
Yazdım ki, vəsiyyətnaməmi xanımıma vermişəm. Dəfn 
yerimə Nəcəfin Vadiüssalam məzarlığını yazmışdım, 
ancaq sənə və anama verdiyim söz yadıma düşdü. 
Düşündüm ki, məndən uzaq qalmağa dözə bilməzsiz. 
Üstündən xətt çəkib, “Qəzvinin şəhidlər xiyabanı” yazdım. 
Dərindən nəfəs alıb xırıltılı səslə dedim: 
-Yaxşı elədin, yoxsa hər şeyimi satıb sənin yanında 
qalmaq üçün Nəcəfə köçəcəkdim. 
Mənim xahişimlə şəhadət xəbərini çatdıracaq şəxs kimi 
atamın adını yazdı. Bilirdim ki, bu xəbəri gətirən kim olsa, 
ona həmişə nifrət edəcəkdim, onu hər görəndə bu acı 
xəbər yadıma düşəcəkdi. Atam isə başqaydı. Onun mənə 
olan məhəbbəti bütün bunların fövqündə dururdu.

---

221 
Nahardan sonra istirahət etmək istəyəndə dedi: “Məni 
bir az tez oyadarsan, gedib ailələrimizlə sağollaşarıq”. 
Həmişə olduğu kimi, qonaq otağında, sobanın yanında 
uzanıb yuxuya getdi. Çox istəyirdim ki, başının üstündə 
dayanıb saatlarla ona tamaşa edim; ancaq nə o günlər kimi 
ki, saatın əqrəblərini irəli çəkib Həmidi tez görmək 
istəyirdim, nə də bu anlar kimi ki, sanki əqrəblər bir-
biriylə yarışa girmişdi. Zaman olduqca tez keçirdi, mənsə 
hələ Həmidlə tanış olduğum günlərin birinci pilləsində 
qalmışdım... 
Evdən çıxanda birinci atamgilə getdik. Evə girən kimi 
anam ağlamağa başladı. Özümü sakit göstərmək mənə 
dəhşətli dərəcədə çətin gəlirdi. Atama Həmidin adını 
siyahıya daxil etməsini dediyim gün söz vermişdim ki, 
sakit olacam. Sağollaşanda atam Həmidi göz yaşları içində 
qucaqladı. Atamın dodaqaltı belə zümzümə etdiyini 
eşidirdim: “Bilirəm ki, getsə, şəhid olacaq. Bilirəm ki, 
getsə, bir də qayıtmayacaq”. Bunları deyib ağlayırdı. 
Atamın zavallı halını görəndə dözə bilmədim. Başımı 
Həmidin çiyninə qoyub səssizcə ağlamağa başladım. Hava 
soyumuşdu. Ancaq mənə əzab verən havanın soyuqluğu 
deyildi, Həmidin getməsinin sızıltısıydı. 
Oradan qayınatamgilə getdik. Atamgildən bibimgilə 
qədər ağladım. Üzümü Həmidin kürəyinə yaslayıb 
ağlayırdım. Həmid dedi: “Əzizim, ağlama! Üzün islansa, 
soyuqdan donacaqsan”. Bibimgilə çatanda üzümü yudum 
ki, kimsə ağladığımı bilməsin. 
Həmişəkindən fərqli olaraq, Həmid bu dəfə pilləkəni 
yavaşca çıxdı. Bütün bacı-qardaşları oradaydı. Yalnız 
Həsən yox idi. Bibim bizi görən kimi dedi: “Axır ki gəlib 
çıxa bildiz. Çox narahat idim, Həmid!” Bibim elə bilirdi 
ki, Həmidin getmək məsələsi ləğv olunub. Buna görə 

---

222 
sevinirdi. Həmid gözü ilə mənə işarə verdi ki, məsələni 
danışım. Çadramı çıxarıb mətbəxə keçdim. Bibim yemək 
bişirirdi. Məni görən kimi dedi: “Bozbaş bişirmişdim. 
Həmid boşbaşı sevmədiyi üçün ona kotlet bişirirəm”. 
Üz-üzə oturmuşduq. Göyərtiləri təmizləyəndə bibim 
gözlərimin qızardığını görüb narahat halda soruşdu: 
-Nə olub, Fərzanə can, ağlamısan? Gözlərin niyə 
qızarıb? 
Həmidin Suriyaya gedəcəyini söyləmək o qədər də asan 
deyildi. Övlad nə qədər böyük olsa da, bir ana üçün 
həmişə uşaqdır. Analar adi hallarda belə övladlarına görə 
narahatdırlar, o ki qala vətəndən kilometrlərlə uzağa 
düşmən üzərinə göndərəndə. Həmiddən ürək qoparmaq 
mənə nə qədər çətin olsa da, bir ana üçün min dəfə artıq 
çətin idi. 
Bütün sözləri ölçüb-biçdikdən sonra dedim: “Düzünü 
desəm, Həmid sabah gedir. Biz də sağollaşmağa 
gəlmişik”. 
Bibim bu sözü eşidən kimi ağlamağa başladı. Ona 
yazığım gəlirdi. Nə qədər sakitləşdirməyə çalışsam da, 
bacarmadım. Bibim ağlayanda mən sakitləşirdim, mən 
ağlayanda da bibim məni sakitləşdirməyə çalışırdı. 
Həmid bir neçə dəqiqədən bir mətbəxə gəlib deyirdi ki, 
ağlamayın. Bibim ağlaya-ağlaya Həmidə dedi: “Necə 
ürəyin gəlir hər şeyi qoyub gedəsən? Sən həyatını yeni 
qurmusan. Bax, gör yoldaşın nə haldadır. Sən ki onu bu 
qədər sevirsən, necə tək qoyub gedə bilirsən?!” 
Həmid yanımızda oturdu. Həmişə olduğu kimi, 
anasının alnından öpüb dedi: “Ay mənim mehriban anam! 
Sən ki Quran müəlliməsisən. Bu qədər Quran öyrətmisən, 
rövzə məclislərində olmusan. Mən oğlunam. Deyirsən ki, 
mənə öyrətdiyin hər şeyi görməzdən gəlim?! Məgər 

---

223 
həmişə məclislərdə həzrət Zeynəb (ə) üçün ağlamırıq?! 
Razı olarsanmı, həzrət Zeynəbə (ə), həzrət Rüqəyyəyə 
qarşı yenidən hörmətsizlik etsinlər?!” 
Bibim bu sözləri eşidəndə üzərinə su tökülən alov kimi 
sakit oldu. Yaxşı bilirdim ki, ürəyində fırtınalar qopur, 
ancaq bir söz demir. 
Azan səsi gəldi. Həmid mətbəxdə dəstəmaz almağa 
başladı. Nədənsə bir-bir bütün hərəkətlərini əzbərləmək 
istəyirdim. İstəyirdim ki, saatlarla vaxtım olsun, onun 
bütün sözlərini, rəftarlarını beynimə yazım. Həmin anlarda 
onun mimikalarını, üzünün bütün cizgilərini, gözəl və 
utancaq gözlərini, dağınıq saçını, daranmış və səliqəli 
saqqalını, bir sözlə, hər şeyini dəqiqliklə xatırlayıram. 
Namaz vaxtı səccadə üzərində oturmuşdum, məhəbbətlə 
əlini başıma çəkib dedi: 
-Alllah qəbul etsin, xanım! 
Sonra həmişə olduğu kimi, zikrə başladı. Az hallarda 
təsbehlə zikr edərdi. Adətən, barmaqlarıyla sayardı. 
Fürsətdən istifadə edib bunun səbəbini soruşdum. 
Barmaqlarını yaxınlaşdırıb dedi: 
-İstəyirəm bu barmaqlar qiyamət günü şahidlik etsin ki, 
mən bu dünyada Allahı çox zikr etmişəm. 
Zarafata dedim: 
-Bəsdir bu qədər zikr dedin! Mələklər yoruldular savab 
yazmaqdan. 
-Qiyamət günü hər kəsin bir sandıqçası olacaq. Dediyi 
hər zikrə görə sandıqçaya bir huri qoyular, həmin huri də 
zikr edən üçün bağışlanmaq istəyər. 
Bu sözü eşidən kimi hirslənməyə başladım. Paltarını 
çəkib dedim: 
-Sən bu qədər hurini neyləyirsən belə?! Həmid, əgər o 
biri dünyada huri arxasınca düşdüyünü görsəm, səni öz 

---

224 
əllərimlə boğaram. Elə edəcəm ki, səni cənnətdən atsınlar 
bayıra! 
Dəcəlliyi tutmuşdu. 
-Biz kişilər cənnətə də getsək, siz arvadların əlindən 
qurtula bilməyəcəyik. Sizin əlinizdən bizə orda da rahatlıq 
yoxdur. 
Bunu deyən kimi qaşlarımı çatıb, küsərcəsinə üzümü 
çevirdim. Həmid halımı görən kimi gülüb dedi: 
-Zarafat elədim, xanım! Bilirsən ki, ər-arvad arasında 
olan küsülülük çox çəkməməlidir. Çünki Allah bunu 
sevmir. Söz verirəm ki, orda da səni seçəcəyəm. Sən 
olmasan, cənnətdə rahatlığım olmaz, cənnət mənə 
cəhənnəm olar. 
Həmid həyəcanlı olduğundan doğru-düzgün yemək 
yeyə bilmədi. Son saatlarda daha da sevincək idi. Ondan 
fərqli olaraq, mən narahat idim, dua edirdim ki, Həmidin 
telefonuna zəng vurub səfərin ləğv olunduğunu desinlər. 
Ancaq bu, baş vermədi. 
Ata-anasının halı yaxşı olmadığından tez qalxdıq. 
Sağollaşanda bibim Həmidin yoluna bir az qoz verdi. 
Həmid onu qapıya qədər ötürən ata-anasını qucaqladı. 
Qapıdan çıxanda arxamızca su tökdülər. Mən son bir neçə 
ildə bu işi hər səhər görürdüm ki, Həmid sağ-salamat 
qayıtsın. 
*** 
Çamadanını yığmaq çox vaxt apardı. Bütün paltarlarını 
bir-bir qatlayıb çamadana yığdım. Ancaq Həmid gələndə 
paltarlarının çoxunu çamadandan götürüb şkafa qoydu. 
Ona aldığım şokoladları da çamadandan götürüb, 
yarızarafat-yarıgerçək dedi: 
-Bu qədər paltar, yemək nəyə lazımdır?! İnan ki, sabah 
dostlarım əllərində bircə paltarla gələndə məni bu 

---

225 
çamadanla, gözümdə də gün eynəyi ilə görüb mənə 
güləcəklər. Mən çamadanla gedə bilmərəm. Əşyalarımı 
balaca əl çantasına yığ. 
Evdə cəmi bir əl çantası var idi, onu da idmana gedəndə 
aparırdı. Dedim: 
-Axı bu qədər əşyanı balaca çantaya necə sığdırım?! 
Nə qədər desəm də, axırda çamadandan əlimi üzməyə 
məcbur oldum. Çanta balaca olsa da, şokoladdan başqa 
bütün əşyalarını yerləşdirə bildim. Qoyduğum bütün 
əşyaların içindən sadəcə cib Quranından xoşu gəldi. Dedi: 
-Bu Quran qoyduğun bütün əşyalara dəyər. 
Özümün və valideynlərimizin telefon nömrələrini 
kağıza yazıb əşyalarının arasına qoydum ki, lazım olsa, 
əlaqə yarada bilsin. Ona qırmızı diş fırçası da qoymuşdum. 
Özünün köhnə yaşıl fırçasını zibil qutusuna atmaq 
istəyəndə əlindən tutub dedim: “Qoy səndən yadigar 
qalsın!” Mənə baxıb güldü. Sanki ikimizin də ürəyinə 
nələrsə dammışdı. 
Çantanı hazırlayandan sonra xına düzəldib dedim: 
-Həmid, düzü, bilmirəm nə vaxt gedəcəksən və nə vaxt 
əməliyyatda olacaqsan. Ancaq istəyirəm ki, əməliyyat 
gecəsi xına yaxan döyüşçülər kimi sənə də xına yaxaq. 
Təəccüblə soruşdu: 
-Xına niyə? 
-Əgər sağ-salamat qayıtsan, heç, ancaq qismətində 
şəhid olmaq varsa, indidən xınayaxdı edirəm ki, 
şəhadətinin sabahısı toy günün olsun. Sənin xoşbəxtlik və 
xeyirli aqibət günün hər kimiz üçün ən gözəl gündür. 
Sobanın yanında, divanda oturdu. Üstünə ağ parça atıb 
ayağının altına qəzet qoydum. Niyyət edib saçına, 
saqqalına və ayaqlarına xına yaxdım. Başı xınalı-xınalı 
telefonun kamerasını açıb dedim: 

---

226 
-Həmid, mənimçün, valideynlərinçün danış. 
-Mən ata-anamın zəhmətlərinin əvəzini verə bilmərəm. 
Cümlə axtarırdı. Zarafata dedim: 
-Həmid, bir dəqiqə vaxtın var. Tez ol! 
-Sənin ata-anan da mənə çox lütf edib. Ən böyük 
lütfləri bu idi ki, öz qızlarını mənə verdilər. Sənin özün də 
qəlbimin əzizisən. İnşallah, qayıdana qədər, səni 
valideynlərinin yanında əmanət qoyuram. 
Son günlərdə tez-tez deyirdi: 
-Dayımdan çox utanıram. Çünki mən hər ezamiyyətə 
gedəndə sən onlara getmək məcburiyyətində qalırsan. İndi 
də deyəcəklər ki, bu qız gəlin getdi, ancaq bütün günü 
atası evindədir. 
Xına yaxandan sonra başına çalma bağladım, sonra 
doyunca selfi çəkdirdik. Dedi: 
-Fərzanə, əgər qayıtmasam, xatirələrimizi mütləq bir 
yerə yazarsan. 
-Bilmirəm, bəlkə də. Ancaq həqiqətən də yazmağa 
hövsələm yoxdur. 
Üzünü maqnitofonun yanındakı boş kasetlərə çevirib 
dedi: “Bu kasetlərə yazarsan”. Onları məktəb illərində şeir 
müsabiqəsində qazanmışdı. 
Özümdən asılı olmayaraq, Hacı Mahmud Kəriminin o 
günlərdə dilimdən düşməyən mərsiyəsini zümzümə 
etməyə başladım. Bu, həzrət Zeynəbin (ə) İmam Hüseynlə 
(ə) vida rövzəsi idi: