Yadında qalsın

Min dənə yaqut,
Yanaşı düzülüb. 
Səliqə-sahmanla, 
Bir yerdə əyləşib... 
Dodağımda gülüş şeir oxuya-oxuya Həmidə nar 
dənələməkdən ləzzət alırdım. Dənələnmiş nara duz vurub 
soyuducuya qoyurdum. Evə gələndə də yeməyə macal 
vermirdi. Turş olduğundan, mən bir-iki qaşıqdan çox yeyə 
bilmirdim, ancaq Həmid o qədər narı birnəfəsə yeyib 
bitirirdi.

---

158 
Şam yeməyindən sonra Xeymətül-Abbas dəstəsinə 
getməyə hazırlaşdıq. Səidlə yoldaşı da bizimlə gəldilər. 
Adətən, hər həftə şam yeməyindən sonra dördümüz 
birlikdə əzadarlığa gedirdik. Məclisdən sonra digər 
xanımlarla ehsan süfrəsini hazırlayırdıq. Məclisdən 
sonrakı dostyana söhbətlərimiz bir dünyaya bərabər idi. 
Xanımlar ikinci mərtəbədə, kişilər də hüseyniyyə şəklində 
düzəltdikləri birinci mərtəbədə olurdular. Məclisdən 
qayıdana qədər gecənin yarısı olurdu. 
Həmin gün yorğunluqdan evə tez qayıtmaq istədim. Biz 
küçəyə çatanda altsheymer xəstəsi olan yaşlı qonşumuz 
həmişəki kimi qapının ağzında oturmuşdu. Onun gündəlik 
işi qapının ağzına stul qoyub oturmaqdan ibarət idi. Həmid 
hər dəfə yanından keçəndə hörmətlə salam verirdi. Bəzən 
motosikletini saxlayıb hal-əhval tutur, sonra yoluna davam 
edirdi. 
O gün də qocaya çox səmimi şəkildə salam verib, hal-
əhval tutdu. Ondan bir neçə addım uzaqlaşandan sonra 
dedim: 
-Həmid can, bu qocaya hər dəfə salam verməyə ehtiyac 
yoxdur. O, ümumiyyətlə, heç nə anlamır. Əqli problemi 
olduğuna görə, yadında heç nə qalmır. 
-Əzizim, o anlamır, mən ki anlayıram. Əmin ol ki, bir 
gün bu qocaya hörmətimin nəticəsini görəcəksən. 
Həqiqətən də dediyi kimi oldu. Bir gün bu hörmətin 
cavabını çox gözəl şəkildə gördüm. 
*** 
Mayda tələbələrlə birgə universitetdən Məşhədə 
yollandıq. Onsuz səfərə çıxanda heç birimizə problem 
olmurdu. Çünki bir-birimizin dostlarını çox yaxşı 
tanıyırdıq. Hər dəfə hərəmə girəndə bal ayı səfərimiz 
yadıma düşürdü. O səfərin bütün göz yaşları və gülüşləri 

---

159 
əbədiyyətə qədər yadımda qalacaq. Həmidlə birlikdə 
keçmiş o ziyarətin şirinliyi mənimçün bir də heç vaxt 
təkrarlanmadı. 
Elə birinci ziyarətimdən sonra hərəmin Came Rəzəvi 
həyətindən Həmidə zəng etdim. Onun üçün çox 
darıxmışdım. Söhbətimiz eşqlə aşıb-daşırdı. Sağollaşanda 
dedim: 
-Həmid, bu gün cümədir, cümə namazını unutmayasan. 
Evdə qalma. Cüməyə getsən, həm savab qazanarsan, həm 
də vaxt tez keçər, təklik səni sıxmaz. 
Gülüb dedi: 
-Deməli, xəbərin yoxdu. Biz indi dostlarla dəniz 
kənarındayıq. Çox üzüb, suya kəllə vurduq. Namazı da 
qılmışıq. İndi yeməyə gedirik. 
Məni qatara mindirən kimi dostlarıyla şimala getmişdi. 
Öncədən planlaşdırılmamış belə birgünlük səfərlərə çox 
gedirdi. Axşam saat səkkizə kimi dəniz kənarında qaldı. 
Mən həyəcan keçirir, hər dəfə zəng edəndə deyirdim: 
“Həmid, dəniz təhlükəlidir, yollarda da tıxac var. Evə tez 
qayıt!” 
Səfərimin axırıncı günü vida ziyarətindən sonra 
rəfiqələrimlə bazara hədiyyə almağa getdim. Həmidə 
gözəl bir hədiyyə almaq istəyirdim. Xeyli axtarışdan sonra 
mağazanın 
vitrinindəki 
mavi 
dama-dama 
köynək 
diqqətimi cəlb etdi. Elə onu da aldım. 
Məşhəddən qayıdanda məni qarşılamağa gəldi. Rəftar 
və danışığından aydın görünürdü ki, bu bir neçə gündə 
mənimçün çox darıxıb. Özüm də ondan geri qalmırdım. 
Ev səliqəli idi. Nahara makaron bişirmişdi, ancaq çəkilmiş 
ət yerinə tikə ətlərlə. Dedi: 
-Fərzanə xanımın mübarək gəlişi münasibətilə şahlara 
layiq yemək bişirmişəm. Çəkilmiş ət nədir -xırda-xırda! 

---

160 
Köynəyi qutudan çıxaran kimi geyindi. Əyninə böyük 
gəldi. Dedim: 
-Həmid can, bəxtin yoxdur. Bütün bazarı gəzib çox 
həvəslə bu köynəyi almışdım; heyf, böyük gəldi. 
-Sən almısan deyə, mənimçün çox gözəldir. Sabahdan 
bunu geyinəcəm. 
Min bir zəhmətlə köynəyi əynindən çıxarmağa nail 
oldum. Onun bu köynəkdən asanlıqla əl çəkməyəcəyini 
bildiyim üçün ev yiyəsi Keşavərzin yanına getdim. O, 
dərzi idi. Həmidin əyninə kiçiltməsi üçün köynəyi ona 
verdim. 
Həmid gəzmək təklifini edəndə yol yorğunu olmağıma 
baxmayaraq, “yox” deyə bilmədim. Yayın son günlərində, 
bir neçə günlük ayrılıqdan sonra onunla birlikdə 
addımlamağın başqa bir ləzzəti var idi. Uzun bir 
axşamçağı idi, hava soyumağa başlayırdı. Hər tərəfdən 
payız qoxusu gəlirdi. Çinar ağaclarının yarpaqları yavaş-
yavaş saralırdı. Həmidin və ayaqlarımızın altında 
xışıldayan yarpaqların səsi, həqiqətən, çox ürəkaçan idi. 
Yolun ortasında dondurma mağazasına girdik. Həmid 
iki ədəd böyük dondurma aldı. Əslində, hər ikisini özü 
üçün aldı. Mən adətən, bir-iki qaşıq yeyəndən sonra 
şirinliyi iştahımı vururdu, qalanını ona verirdim. Ancaq bu 
dəfə iştaha gəlib, Həmidlə bərabər bütün dondurmanı 
yedim. Beş-altı qaşıq yeyəndən sonra Həmid götürdüyüm 
hər qaşığa gözünü dikirdi. Dondurmanı bitirdikdən sonra 
mənim boş qalmış dondurma qabıma baxanda planının baş 
tutmadığını anladı. 
-Axıra kimi yedin? İştahını vurmadı? Yəni bir qaşıq da 
saxlamadın? 
Gülərək dedim: 

---

161 
-Bağışla, əzizim, məgər mənə almamışdın?! Düzü, 
haçan idi, səni görmürdüm. İndi ki qayıtmışam, iştahım 
açılıb. Bu dəfə axıra kimi yemək istədim. 
Təbəssüm edib ayağa durdu və özü üçün bir dondurma 
da sifariş verdi. 
İki-üç gündən sonra köynək hazır oldu. Xanım 
Keşavərz həmişə olduğu kimi, bu dəfə də şirin dillə 
“Anam, Fərzanə!” -deyə məni səslədi, köynəyi verib dedi: 
-Qızım, keçən il məhərrəm ayında nəzir eləmişdik, 
buna görə, sizi əziyyətə salırdıq. Ehsan yeməyini 
hazırlamaq üçün həyətdə işləmək məcburiyyətində idik. 
Yoldaşım dedi ki, razısınızsa, siz ikinci mərtəbəyə çıxın, 
biz düşək birinci mərtəbəyə. 
Evləri dəyişmək məsələsini Həmidə söylədim. O, razı 
idi. 
-Bir cəhətdən də ev sahiblərinə kömək olar, hər gün bu 
qədər pilləni çıxıb-düşmək məcburiyyətində qalmazlar. 
Ancaq yaxşı olar ki, evləri karate üzrə respublika 
çempionatından sonra dəyişək. 
*** 
Həmid silahlı qüvvələrin ölkə üzrə karate çempionatına 
gedəndə özümü ağlıma gələn hər şeylə məşğul edirdim ki, 
mümkün olduğu qədər az darıxım. Namazda qələbə 
qazanması üçün dua edirdim. Yerə-göyə sığmırdım. Yarış 
üç gün çəkdi. Həmidin tez qayıtmasını istəyirdim. Yarış 
günü nə etdimsə, nəticəni mənə demədi. 
Günbatana yaxın qapının zəngi çaldı. Həvəslə düyməyə 
basıb qapını açdım. Axsayırdı. Diqqətlə baxanda gördüm 
ki, üst dodağı da yarılıb. Bunu görmək mənə o qədər 
əzabverici idi ki, gətirdiyi medalı belə görmədim. Üçüncü 
yeri tutmuşdu. Elə ilk andan deyinməyə başladım. 

---

162 
-Niyə rəqibin diqqətli deyildi? Bu necə yarışdır axı?! 
Bəs hakim hara baxırdı?! 
Medalı mənə verdi, gülərək dedi: 
-Yarış dediyin belə olar. Sən özün də bu işlərin 
içindəsən. Bilirsən ki, yarışda belə hallar çox olur. Mən də 
rəqibimi çox vurdum. Necə lazımdırsa, xəcalətindən 
çıxdım. Sən narahat olma! 
Bilirdim ki, bu sözləri məni sakitləşdirmək üçün deyir. 
Hətta yarışda belə, rəqibinə ağır zərbə vuracaq əxlaqa 
sahib deyildi. Ayaq barmaqlarından ikisi xəsarət almışdı. 
Hər ikisini yapışqanla bağlayıb, bintlə sarıdım. Yarılmış 
dodağını da bir neçə dəfə təmizlədim. İstəyirdim ki, 
qardaşının övladı dünyaya gələnə qədər vəziyyəti düzəlsin 
və üzündə iz qalmasın. 
Məhərrəm ayına bir neçə gün qalırdı. Oktyabrın 
axırlarında ikinci mərtəbəyə köçdük. Müştərək həyatımıza 
başladığımız mühiti hətta bu həddə dəyişmək də mənə çox 
çətin idi. O evin hər guşəsindən xatirələr var idi. Evimiz 
kiçik olsa da, həyatımın ən gözəl günlərinə şahid olmuşdu. 
Əşyaları bir neçə gün öncədən qutulara yığmışdım. 
Köçən gün universitetdə dərsim var idi. Qayıdanda 
gördüm ki, Həmid ev yiyəsi və oğlu ilə təxminən bütün 
əşyaları daşıyıb. Ev köhnə olduğundan pilləkəni dar və 
yöndəmsiz idi. Əşyaları min bir əziyyətlə daşımışdılar. 
Həmid adətən, bütün işlərini özü görmək istəyirdi, heç 
kimə əziyyət vermək istəmirdi. Buna görə də, heç kimi 
köməyə çağırmamışdı. 
Yuxarı mərtəbə də balaca idi. Fərqləri bundaydı ki, 
ikinci mərtəbənin qonaq otağı böyük, əvəzində yataq otağı 
kiçik idi. Evə on beş pillə qalxırdı. Giriş qapısı köhnə idi, 
ortası şüşə ilə bəzədilmişdi. Otaqların heç birinin yerinə 
metlax döşənməmişdi, hamısı gipsdən idi. 

---

163 
Həmidlə bütün evi süpürdük, sonra da silib qurutduq. 
Təmizlik işi bitəndən sonra yerə karton sərdik. Kartonların 
da üzərinə xalça sərib əşyaları düzdük. Qonaq otağına iki 
ədəd altımetrlik xalça sərdik, on iki metrlik xalçamızı 
sərməyə isə yer olmadı. 
İkinci mərtəbənin mətbəxi nisbətən kiçik idi, yalnız bir-
iki çəkməcəsi vardı. Buna görə də, boşqab dəsti kimi bəzi 
əşyalarımı kartona qoyub, dama çıxan pilləkənə düzdüm. 
Qonaq otağı böyük olduğu üçün atamgildə qalmış yemək 
və telefon masası kimi bəzi əşyalarımızı gətirdik. Giriş 
qapısının ağzında köhnə taxça var idi. Həmidin mənim 
doğum günündə aldığı gülü, rəhbərin şəklinin yanına 
qoydum. Sadə ev, eyni zamanda məhəbbət və sevinclə 
dolu idi. Bəzən sadəliyin özü də bir gözəllikdir! 
O gündən sonra Həmid nə zaman pilləkəndən qalxmaq 
və ya düşmək istəyirdisə, bir neçə dəfə “ya Allah” deyirdi 
ki, birinci mərtəbədə qapı açıq olsa, Həmidin gəldiyini 
bilsinlər. Qapının girəcəyinə İmam Baqirdən (ə) bir hədis 
yapışdırmışdı. Hər səhər evdən çıxanda onu oxuyur, sonra 
gedirdi. 
Hər iki mərtəbənin ortaq nöqtəsi gün boyunca bayırdan 
gələn uşaqların səsi idi. Bizim evimiz Qəzvinin hərəkətli 
məhəllələrindən olan Nəvvab prospektində yerləşirdi. 
Küçədən 
heç 
vaxt məhəllə 
uşaqlarının 
səs-küyü 
kəsilmirdi. 
İmtahanlar yenicə başlamışdı. Evdə oturub dərsləri 
təkrarlayırdım. O qədər səs-küy var idi ki, bir səhifəni beş 
dəfə oxuyurdum, ancaq yenə də anlamırdım. Uşaqların 
səsi diqqətimi yayındırırdı. Kitabları kənara atıb doyunca 
ağladım. Öz-özümə dedim ki, bura qətiyyən dərs oxunası 
yer deyil. Subay vaxtı da bu qədər həssas idim. İmtahana 

---

164 
hazırlaşdığım zaman bəzən evə qonaq gələndə dərslərimi 
zirzəmidə oxuyurdum. 
Bu kimi vəziyyətlərdə Həmid sakitləşdirici rolunu 
oynayırdı. Deyirdi: 
-Xanım, uşaqların bu cür sevinc içində oynamaları 
yaxşıdır, yoxsa Allah eləməmiş, xəstələnib yatağa 
düşmələri?! Bu cür hərəkətli olmaları yaxşıdır, yoxsa 
kompüter və ya telefon oyunları oynamaları?! Sabah bizim 
uşaqlarımız oynamaq istəyəndə də belə edəcəksən?! 
Sözləri ilə təskinlik tapırdım. Sonda anladım ki, dərs 
oxumaq üçün ən yaxşı vaxt gecə saatlarıdır. İmtahanım 
olanda gecə saat on ikidən sonra dərs oxumağa 
başlayırdım. Bu saatlarda küçədə səs-küy olmurdu. 
Bu metodla ilk imtahanım üçün lazım olan 400 
səhifəlik kitabı təkrarlaya bildim. İmtahanda əksər suallara 
doğru cavab verdiyim üçün sevinclə evə döndüm. Evə 
çatanda gördüm ki, bütün otaqlar tüstü içindədir. Öz-
özümə dedim ki, yəqin, Həmid üzərlik yandırıb. Ancaq 
üzərlik tüstüsünə də oxşamırdı. Mətbəxə keçəndə 
gözlərimə inanmadım. Xalçanın bir tərəfi yanmışdı. 
Soruşdum: 
-Həmid, bu tüstü nədir belə? Xalça niyə yanıb? 
-İstədim sən gələnə qədər üzərlik yandırım, ancaq 
qəfildən qab əlimdən düşdü, xalçanın bir tərəfi yandı. 
Bizim davalarımız daha çox zarafata bənzəyirdi. 
Dedim: 
-Gözüm aydın! Mənim cehizimi yandırdın. Gərək 
eynilə bu xalçadan alasan. 
Xalçanın yanması bir tərəfə, iki gün əlimə dəsmal alıb 
pəncərələrin tüstüsünü silməklə məşğul oldum. Bizə kim 
gəlirdisə, elə bilirdi ki, evimiz yanıb. 

---

165 
Məhərrəm ayında hava soyuq olsa da, əzadarlığa 
motosikletlə gedirdik. Tasua gecəsi hava olduqca soyuq 
idi. Ancaq yenə də motosikletlə yola düşdük. Həmid 
zarafata dedi: 
-Bu vaxt camaatı dəyənəklə döysələr də, bayıra 
çıxmazlar. Biz də motosikletlə əzadarlığa gedirik. 
Əlini dizimə qoyub əlavə etdi: 
-Fərzanə, ayaqların donub?! Dərd çəkmə, sənə maşın 
alacam, daha əziyyət çəkməyəcəksən. 
Əllərimi Həmidin gödəkçəsinin cibinə saldım. O da bir 
əlini əlimin üstünə qoydu. Qəzvinin kəsici payız 
soyuğunda qəlbimi isidən yeganə şey onun məhəbbət dolu 
əlləri idi. 
Digər gecələrdə olduğu kimi, onda da çox sinə 
vurmuşdu. Məclisdən çıxanda səsi tutulmuş, gözləri 
qızarmışdı. Tutqun səslə ilk dediyi bu oldu: “Allah qəbul 
etsin!” 
Gözlərinin qızartısını hiss etməyim deyə, gözlərimin 
içinə baxmamağa çalışırdı. Şur sinəzənlə, yuxarı-aşağı 
atılmaqla arası yox idi, ancaq həddən artıq sinə vururdu. 
Ağa Mütiinin sinəzənlərini daha çox sevirdi. Əza 
dəstələrində yeniyetmələrə məddahlıq dərsi keçiləndə 
müəllimə demişdi: “Bunlara şur sinəzənlər öyrətmə, rövzə 
oxumağı öyrət ki, məclisdə insanları ağlatsınlar”. 
Həzrət Abbas (ə) gecəsi Həmid üçün xüsusi əhəmiyyət 
kəsb edirdi. Qayıdanda motosikletə minərkən dedi: “Çox 
istəyirəm ki, həzrət Abbas (ə) kimi hərəm müdafiəçisi 
olum, əl-ayağımı həzrət Zeynəbə (ə) fəda edim”. 
Onun çox sinə vurduğunu bilib dedim: 
-Həmid, az sinə vur, ya da bir az sakit vur. Özünü bu 
qədər əziyyətə salmağa ehtiyac yoxdur. 
Cavabı çox maraqlı idi. 

---

166 
-Fərzanə, bu sinə, vurmaqla heç vaxt yanmaz; nə bu 
dünyada, nə o biri dünyada. 
Bu sözünü dəfələrlə təkrarladı və mən sonralar səbəbini 
anladım. 
*** 
Bir müddətdən sonra Həmidə telefonla mesaj yazmaq 
ürəyimə yatmırdı. İstəyirdim ki, öz əlimlə, öz xəttimlə 
məktub yazım. Kiçik məktublar yazırdım. Həmid adətən, 
işə məndən tez gedir, tez də gəlirdi. Əlimə keçən hər 
kağıza bir şey yazıb evə qoyurdum. Nə vaxt dərsimin 
bitəcəyini, naharı necə qızdırmalı olduğunu, özündən 
muğayat olmasını yazırdım. Sevgimi bu şəkildə bildirir, 
sadəcə “salam” yazmaqla olsa belə, hər gün nəsə yazıb 
güzgünün qarşısına qoyurdum. Bu, çox xoşuna gəlirdi, 
deyirdi ki, yazıların qısa olsa da, bütün yorğunluğumu 
çıxarır. Deyirdi ki, gün gələcək, səni bu kağızlarla qəfil 
haqlayacağam. 
Universitetdən bir günlüyə Tehrana gedəsi oldum. 
Nahara lobyaplov hazırlamışdım. Balaca bir kağıza 
yazdım: “Əzizim Həmid! Bu gün Tehrana gedirəm. 
Yeməyi qızdıranda özündən muğayat ol. Özünə mənim 
bol-bol salamımı çatdır”. 
Kağızı soyuducunun qapısına yapışdırıb evdən çıxdım. 
Tehran səfəri dedikləri vaxtdan tez qurtardı. Təxminən 
saat altıda küçəmizə çatdım. Uşaqlar futbol oynayırdılar. 
Yaşlı qonşumuz, həmişə olduğu kimi, qapının ağzında 
stulda oturmuşdu. Yanından keçmək istəyəndə Həmidin 
sözü yadıma düşdü, qocaya salam verib halını soruşdum. 
Qapıya çatanda düşündüm ki, yəqin, Həmid yatıb. Ona 
görə qapının zəngini basmadım, açarla açıb yuxarı 
qalxdım. Qapını açanda evdən gələn tüstü üzümə vurdu. 
Boğulmaq 
üzrəydim. 
Göz-gözü 
görmürdü. 
Payız 

---

167 
olduğundan hava tez qaralmışdı. Gördüyüm yeganə şey 
kompüterin işıqlı ekranı idi. 
Otağa girəndə Həmidi kompuretin arxasında oturan 
gördüm. Məni görən kimi başını qaldırdı və evə tüstü 
dolduğunu onda anladı. Dedim: 
-Həmid, burda nə baş verir? Diqqətin hardadır? Bu 
tüstü nədir belə? Yemək yemisən? 
-Yox, yeməmişəm – dedi, sonra birdən “vay, yemək 
yandı!” qışqıraraq mətbəxə qaçdı. Saat üçün yarısından 
yeməyi qızmağa qoymuş, sonra kompüterin arxasına keçib 
diplom işi üzərində işləməyə başlamışdı. Başı o qədər 
qarışmışdı ki, qazın üstündə yemək olduğunu tamam 
unutmuşdu. Yemək kül olmuş, üstəlik, qazan da yanmışdı. 
Bəxtimiz gətirdi, ev yanmadı. Bilirdim ki, yemək 
lobyaplov olduğu üçün unutmuşdu, əgər fisincan olsaydı, 
heç qızmağa da imkan verməz, qazın üstündəcə yeyərdi. 
*** 
2014-cü ilin payızında hər ikimiz universitetə gedirdik. 
Həmid adətən, axşamüstü olanda kompüter arxasında 
oturub universitet işləri ilə məşğul olurdu. Yarım saat 
olardı ki, kompüterin arxasındaydı. Otağa girib onu bir az 
incitdim. Yarım saatdan sonra yenə gəldim, gözlərini 
bağlayaraq dedim: “Daha bəsdir, Həmid, gəl, otur. Belə 
davam etsən, tez yorularsan”. Zarafat və gülüşlə dərsini 
asanlaşdırmaq istəyirdim. 
Mən də kompüter arxasına keçəndə eyni hadisə 
təkrarlanırdı. Həmid hər yarım saatdan bir qonaq 
otağından səslənirdi: “Əzizim, gəl, meyvə yeyək. Sənin 
üçün darıxdım“. Bir az gecikən kimi gəlib kompüteri 
söndürürdü, mən də onu qabağıma qatırdım. Gedib 
dəhlizdə gizlənir, deyirdi: “Axı mən nə edim?! Nə qədər 
çağırdım, “sənin üçün darıxıram” dedim, gəlmədin”. 

---

168 
Mühasibat ixtisasının axırıncı semestrini oxuyurdu. 
Demək olar ki, bir-birimizin dərslərini əzbərləmişdik. 
Həmidin mənim dərslərimdən xoşu gəlirdi, bəzən 
kitablarımı götürüb oxuyurdu. Mənim riyaziyyatım yaxşı 
idi. Hərdən riyazi məsələləri həll edib mənə göstərirdi, 
səhvlərini yoxlayırdım. 
Axırıncı semestrdə yazdığı diplom işinin mövzusu 
“Maliyyə auditində özəlləşdirmənin rolu” idi. Mən 
dissertasiya yazmaq kursu keçdiyim üçün bacardığım 
qədər 
kömək 
etməyə 
çalışırdım. 
İşləri 
aramızda 
bölmüşdük: sahə işləri, araşdırma, anket işləri Həmidin 
boynuna, kompüterdə yığmaq, tərtib etmək də mənim 
boynumaydı. Gecə-gündüz çəkilən zəhmətlərdən sonra işi 
müəllimimizə göstərdik, nöqsanları aradan qaldırdıq. 
Həmid diplom işini 20 qiymətlə müdafiə etdi. Aldığı 
qiymət həqiqətən də haqqı idi. 
Həmidin 
müdafiəsinin 
ertəsi 
gün 
hər 
ikimiz 
xəstələndik. Burnumuz axırdı, öskürək bizdən əl çəkmirdi. 
Həkim bizim üçün nüsxə yazdı. Dərmanları alandan sonra 
taksiyə mindik. Sürücü rövzə kaseti qoymuşdu. Bizim də 
halımız yaxşı deyildi; durmadan ya öskürür, ya da 
burnumuzu çəkirdik. Sürücü elə bildi ki, rövzəyə görə 
ağlayırıq. 
Küçənin başına çatanda Həmid əlini cibinə salıb pulu 
vermək istədi. Sürücü dedi: 
-Ağa seyid, məlumdur ki, rövzə əhlisiniz. Pul 
istəmirəm, mənim üçün dua edin! 
O, bir söz söyləməmizi gözləmədən qaza basıb 
uzaqlaşdı. Həmidlə birgə yolun kənarında oturub yarım 
saat güldük. Özümüzü saxlaya bilmirdik. Həmid zarafata 
deyirdi: “Eh, hacıxanım, az ağla da!” Bu sözü deyən kimi 
sürücünün sözü yadımıza düşürdü, yenidən gülməyə 

---

169 
başlayırdıq. Həmidin zahiri görünüşü və rəftarı elə idi ki, 
bəzən onun hövzə tələbəsi olduğunu düşünürdülər. 
Bəziləri ona ”ağa seyid” deyə müraciət edirdi. Əlbəttə, 
Həmid həmişə mənə seyid olduğunu deyirdi. Onun ata 
tərəfindən nənəsi seyid idi. 
2014-cü ilin sonlarında Həmidin qardaşı uşaqları 
dünyaya gəldi. Noyabrın 29-da böyük qardaşı Həsənin qızı 
Kövsər, dekabrın 13-də düz ərbəin gecəsində əkiz qardaşı 
Səidin qızı Nərgiz doğuldu. Hüseynin oğlu Məhəmmədrza 
da 26.02.15 tarixində dünyaya gəldi. 
Bir yerə yığışanda uşaqların səsi kəsilmirdi. Biri 
dayanan kimi o biri ağlamağa başlayırdı. Həmid o vaxta 
qədər uşaq barədə bir söz demirdi. Ancaq qardaşı uşaqları 
dünyaya gələndən sonra çox istəyirdi ki, bizim də 
övladımız olsun. Onun uşağa qarşı böyük həvəsi məni 
ümidləndirirdi. Düşünürdüm ki, həyatımız torpağa əkilmiş 
bir fidandır, böyüyüb qol-budaq açmaq istəyir və beləcə, 
illərlə bir-birimizin yanında yaşayacağıq. 
Nərgiz dünyaya gələndən bir gün sonra Həmid Loşan 
bölgəsinə on beş günlük ezamiyyətə getdi. Ezamiyyətləri 
barədə çox sual verməzdim, ümumi məlumatları 
soruşurdum ki, bu bir neçə gündə nə yaşadıqlarını öyrənə 
bilim. Onu da zarafat və gülüşlərlə öyrənirdim. O, qıdığa 
çox həssas idi. Ona deyirdim: 
-Həmid, sən İŞİD-in əlinə keçsən, qıdığa qarşı həssas 
olduğunu bilsələr, bəsdir, elə ilk andaca hər şeyi açıb-
tökərsən. 
Loşandan qayıdandan sonra onu qıdıqlaya-qıdıqlaya 
sorğu-sual etməyə başladım. Əlbəttə, o da zirənglik etdi. 
Onu qıdıqlayıb soruşanda ki, komandiriniz kimdir, dedi: 
“Tağı Muradi”. Dedim: “Kəşfiyyat komandiriniz kimdir?” 
Dedi: ”Tağı Muradi”. Nə soruşurdumsa, atamın ad-

---

170 
soyadını deyirdi. Gülərək dedim: “Atam da özünə yeznə 
seçib! Sən gərək qayınatanın adını ən axırda çəkəsən”. 
Gülüb dedi: “Səhərə qədər qıdıqlasan da, ancaq onun adını 
deyəcəm”. 
Bəzən keçdiyi təlimlər və ya yeni öyrəndiyi şeylər 
barədə danışırdı. Loşan təlimlərində onlara demişdilər: 
“Əgər bir inəyin hansısa istiqamətə doğru getdiyini 
görsəniz, bilin ki, orada şübhəli nəsə var. Çünki inək hər 
şeylə maraqlanır. Hansı tərəfə hərəkət edirsə, orada mütləq 
bir şey var. Ancaq inəkdən fərqli olaraq, qoyun haradan 
qaçırsa, orada mütləq şübhəli bir şey var. Çünki qoyun 
qorxaq heyvandır, ən kiçik səsdən, gördüyü hər şeydən 
qorxub uzaqlaşır”. 
Hal-əhval tutandan sonra Loşanda çəkdirdiyi şəkilləri 
göstərdi. İlk dəfə idi ki, xüsusən mavi gödəkcədə müxtəlif 
formalarda bu qədər şəkil çəkdirmişdi. Şəkillərdə, karate 
yarışından sonra ayağına bağladığım yapışqan aydın 
sezilirdi. Maraqla baxdığım yerdə danışmağa başladı, 
digər şəkillərə baxmağa macal vermədi. Dedi: “Bu 
şəkilləri şəhadət üçün çəkdirmişəm. Gör, banner şəkli 
üçün hansı yaxşıdır?” 
Ürəyim yerindən qopdu. Səs tonu nə ciddi idi, nə də 
zarafata bənzəyirdi. Onun bu tərz danışığı mənə acı 
verirdi. Nə deyəcəyimi bilmirdim. Nişanlı olduğumuz 
zamandan telefonundakı şəkillərə baxanda soruşurdu ki, 
şəhadət üçün hansı daha münasibdir. O zaman sözlərini 
ciddiyə almaz, zarafatla söhbəti dəyişərdim. Ancaq bu 
dəfə yerimdə donub qaldım, ürəyim əsdi. 
Bu mövzunu davam etdirmək istəmirdim. Ağlıma da 
bir şey gəlmirdi. Dedim: 
-Ayağın yaxşılaşıb? Orda hava necə idi? Mənə hədiyyə 
almamısan? 

---

171 
Bir az sükutdan sonra təbəssüm edərək dedi: 
-Orda o qədər qaçdıq ki, ayağım lap əla olub. Mən 
anama baş çəkənə qədər sən bu şəkillərdən birini seç, 
görüm şəhid yoldaşının zövqü necədir. 
Həmid bibimlə görüşməyə gedəndə atama zəng edib 
dedim: “Ata can, Həmid ezamiyyətdən yenicə qayıdıb, yol 
yorğunudur. Bu gün zala gəlməyəcək. Zəhmət olmasa, 
məşqi özünüz keçərsiz”. 
Həmidə qarşı necə həssas olduğumu hamı bilirdi. Atam 
telefon arxasından gülüb dedi: “Həmid mənim bacım 
oğludur. Mən ona ad qoyanda sən hələ dünyaya 
gəlməmişdin, ancaq indi ona hamıdan çox fikir verirsən. 
Aşdan isti kasa olmusan, qız!”
Sağollaşandan sonra yenə şəkillərə baxmağa başladım. 
Hər bir şəklə baxanda ağlayırdım. Həmidi ilk dəfə idi belə 
görürdüm. 
Üzündəki 
qeyri-adi 
nur 
məni 
çox 
əndişələndirirdi. O nurluluğu görən iş və əza dəstəsindəki 
yoldaşları zarafata deyirdilər: “Həmid, yenə nur saçırsan, 
üzünə parça sal”. Bu, Həmidin çöhrəsində o qədər aydın 
idi ki, şəkillərinin altından “Şəhid Həmid Siyahkali” 
yazırdılar. Utancaq gözləri Şəhid Himmətin gözlərinə 
oxşadığı üçün onu “Həmid Himmət” səsləyirdilər. Həmidi 
tanıyan rəfiqələrimdən biri həmişə mənə deyirdi: 
“Bilmirəm nə vaxt, ancaq əmin ol ki, ərin bir gün şəhid 
olacaq. Əgər şəhid olmasa, mən Allahın ədalətinə şübhə 
edərəm”. Özü də bunu çox sevirdi, mənsə deyirdim ki, çox 
tezdir, hətta söhbətini etməyə belə tezdir. 
Loşan ezamiyyətindən sonra yavaş-yavaş Suriyaya və 
İraqa getmək zümzümələri başlandı. O deyirdi: “Mən 
gərək ya İraqa gedim, ya da Suriyaya. Burda qalası 
deyiləm”. Yeddi il müqavilə üzvlüyündən sonra korpusa 
yenicə rəsmi üzv kimi qəbul olunmuşdu. Bu sözlərinin 

---

172 
cavabında yalnız dilimlə müsbət cavab verirdim ki, ürəyi 
rahat olsun. Ancaq ürəyimin dərinliklərində qəbul edə 
bilmirdim. Biz təzə-təzə bir-birimizə öyrəşirdik. Biz hələ 
bir-birimizi yeni tapmışdıq. 
*** 
Həmid sobanın yanında oturub Şeyx Səduqun “İləlüş-
şəraye” kitabını mütaliə edirdi. Onu çoxdan axtarırdı, mən 
də ona hədiyyə almışdım. Meyvələrin qabığını soya-soya 
gözaltı ona baxırdım. Oxuduğu hər səhifədə əlini 
saqqalına çəkir, bir neçə dəqiqə fikrə dalırdı. Qışda 
sobanın yanından ayrılmırdı. Çox üşüyən idi. Hava bir az 
soyuyan kimi xəstələnirdi. İşdən gələn kimi əllərini tez 
sobanın üzərinə qoyurdu. Bəzən də bayırdan gələndə 
birbaş sobanın üzərində otururdu. Deyirdim: 
-Həmid, sobanın üstündə oturduğuna görə bir gün 
borusu çıxacaq, gecə vaxtı dəm qazından boğulacağıq. 
-Gözüm üstə, xanım, riayət edərəm, amma bil ki, ömür 
Allahın əlindədir. 
Soyulmuş meyvələri yanına qoydum. Gözünü kitabdan 
çəkib dedi: “Mən belə razı deyiləm, Fərzanə. Sən həmişə 
zəhmət çəkib meyvələri belə gözəl hazırlayırsan. Mən də 
tək yemək istəmirəm. Get, divanda əyləş, indi gəlirəm, 
birlikdə yeyək”. 
Yenicə yeməyə başlamışdıq ki, telefonuna zəng gəldi. 
Telefonu açan kimi dedi: “Salam. Bəh-bəh! Təzə bəy!” 
Anladım ki, zəng vuran yeni nişanlanmış səmimi dostu 
Bəhramdır. Həmidin sözünə gülməyim gəldi. Dostlarıyla 
çox zarafatcıl idi. Əvvəllər çox təəccüb edəndə deyirdi: 
“Bunlar mənim səmimi dostlarımdır. Yeni evlənənləri belə 
çağırırıq ki, digərləri də tez evlənsinlər”. Dostlarından biri 
evlənən kimi onunla başqa cür davranırdı. 

---

173 
Bəhram nişanlanandan sonra bizim ailəvi gediş-
gəlişimiz çoxaldı. Onların bütün nişanlılıq dövrü bizimlə 
keçdi. Birlikdə gəzməyə gedirdik. Bir günlük, hətta bir 
neçə saatlıq səfərlərimiz olurdu. Təlaiyyə istirahət 
kompleksinə çox gedirdik. Qayığa minir və ya özümüzlə 
yemək aparıb orada yeyirdik. 
Bəhram təklif etdi ki, cümə günü bir yerə yığışaq. 
Həmid dedi: 
-Toyuq alıb Sünbülabada gedək. 
Cümə günü toyuqları götürüb yola düşdük. Ələmut 
bölgəsi qışda qarlı və çox soyuq olur. Evə çatanda otaqları 
qızdırmaq üçün neft sobasını yandırdıq. Xeyli vaxt idi ora 
kimsə getmirdi. Sanki hər şey buz bağlamışdı. Adam ayaq 
üstə donurdu. Həmidlə Bəhram toyuq kababı bişirmək 
üçün həyətdə ocaq qalamışdılar. Bəhramın xanımı ilə mən 
sobanın yanında adyalın altında tir-tir əsirdik. Sobanın 
alovunu o qədər çoxaltmışdıq ki, evə tüstü dolurdu. O 
qədər üşüyürdük ki, evin tüstüyə büründüyünü belə 
anlamamışdıq. Həmid otağa girən kimi qorxub dedi: “Siz 
burda nə edirsiz belə? İndi tüstüdən boğulacaqsız”. 
Gözlərimizin, burnumuzun içinə qədər tüstü dolmuşdu. 
Bir neçə gün bizdən tüstü iyi gəldi. Günorta yeməyini 
yedikdən sonra bayıra çıxdıq. Düşünürdüm ki, yerimək bir 
yerdə oturmaqdan yaxşı olar. Həyətdə it də var idi. 
Həmişə bizə baxırdı. Bəhramın xanımı ilə mən itdən çox 
qorxurduq. Bizə bir addım yaxınlaşanda qorxudan həyətin 
o biri tərəfinə qaçırdıq. Həmidlə Bəhram bizə baxıb 
gülürdülər. Bizim işimiz ancaq qaçmaq olmuşdu. Həmid 
yeməyin qalanını israf olmasın deyə, itə atdı. Həmişə belə 
edirdi. Bayıra gedəndə artıq qalmış yeməyi divarın, ağacın 
dibinə tökürdü. Ət alanda da ən yaxşı yerindən kəsib dama 

---

174 
pişiklərə atırdı. Həmişə də deyirdi: “Bütün ölənlərin 
niyyətinə!” 
“Allaha doğru” verilişində Hacı Alidən eşitmişdi ki, nə 
zaman savab bir iş görmək istəsəniz, bütün ölənləri niyyət 
edin. Beləcə yaradılışın əvvəlindən axırına kimi bütün 
ölülərə eyni həddə savab çatar. Qiyamət günü ölülər üçün 
daha çox savab əməl niyyət edənin əməllərinə tez baxılar. 
Buna görə də, heç vaxt artıq qalmış yeməyi zibil qutusuna 
atmazdı. 
*** 
Həmid idman zalından zəng edib gec gələcəyini 
bildirdi. 
Təklikdən 
ürəyim 
sıxılmasın 
deyə 
bəzi 
dəyişikliklər etməyə başladım. Həmid gələn kimi 
soruşdum: 
-De görüm, evdə nə dəyişib? 
Ətrafa nəzər salıb dedi: 
-Yenə qabların düzülüşünü dəyişmisən. Bu evdə 
şkafdakı əşyalardan başqa dəyişməyə nə var ki?! 
Hər ikimiz güldük. Ev o qədər balacaydı ki, əşyaların 
yerini dəyişmək təxminən imkansız idi. Bu kimi şeylərə 
çox fikir verirdi. Mənə çox maraqlı idi ki, evdə etdiyim ən 
kiçik dəyişikliyi belə hiss edirdi. 
-Həmid can, sən zibilləri atana kimi şam süfrəsini 
hazırlayacam. 
O, mətbəxdəki zibilləri toplayanda rəfiqəm zəng vurdu, 
başım onunla söhbətə qarışdı. Hər şeydən danışırdıq. 
Həmid əlində zibillər qarşımda dayanmışdı. Sakitcə dedi: 
“Diqqətli ol ki, bu sözlərin qeybət olmasın”. İşarə ilə 
bildirdim ki, narahat olma, diqqət edərəm. Qeybətdən heç 
xoşu gəlmirdi, ona nifrət edirdi. Qeybət iyi duyulan ən 
kiçik sözə belə reaksiya verir, tez mövzunu dəyişdirirdi. 
İstəmirdi ki, yanımızda olmayan kimsə barədə danışaq. O 

---

175 
deyirdi: ”Gərək qeybət barədə bir neçə hədis yazıb evin 
divarlarına yapışdırım ki, diqqətimiz yayınsa, hədisləri 
görüb yadımıza salaq”. 
Danışıb bitirdikdən sonra süfrəni sərdim. Həmid çox 
gec gəldi. Dəfələrlə elə olmuşdu, zibil atmağa çıxanda evə 
gec qayıdırdı. Fikirləşirdim ki, görəsən, bu qədər 
gecikməyinin 
səbəbi 
nə 
ola 
bilər. 
Heç 
vaxt 
soruşmamışdım. Ancaq bu dəfə həmişəkindən də gec 
gəldi. Qayıdanda soruşdum: 
-Həmid, zibilləri Geri Çevirmə Mərkəzinə aparmışdın?! 
Niyə bu qədər gec gəldin? 
Danışmaq istəmirdi, ancaq israrımı görəndə dedi: 
-Bilirsən, küçənin başında həmişə yoxsul bir adam 
dayanır. Mən hər dəfə yanından keçəndə bacardığım qədər 
kömək etməyə çalışıram. Amma bu dəfə üstümdə pul 
olmadığından utandım ki, birdən görərəm, kömək edə 
bilmərəm. Buna görə bütün küçəni dövrə vurmaq 
məcburiyyətində qaldım. 
Bu kimi rəftarlarını görəndə ona daha çox heyran 
olurdum. Onun bu hərəkətləri məndə həm gözəl hisslər, 
həm də qorxu yaradırdı. Gözəl hisslər həyat yoldaşımın bu 
qədər incə və zərif məsələlərə qarşı çox diqqətcil olduğuna 
görə idi. Qorxurdum ona görə ki, özümü Həmidlə yarışda 
təsəvvür edirdim. Mən yıxıla-yıxıla, sürünərək yoluma 
davam etdiyim halda Həmid sürətlə keçib-gedirdi. 
Qorxurdum ki, bu yolu Həmidlə birgə davam etdirə 
bilməyim. 
Axşam yeməyini yeyirdim, ancaq bütün fikrim 
rəfiqəmlə danışdığım sözlərdə idi. Bir nəfər barədə 
bədgümanlıq olmuşdu. Rəfiqəm telefonda bu məsələni 
açanda narahatlığımı gizlədə bilmədim. Həmid fikrə 
daldığımı anladı, mənə baxıb dedi: 

---

176 
-Nəsə olub, Fərzanə? Fikrə dalmısan. 
-Yox, əzizim! Mühüm bir şey deyil, yeməyini ye. 
Əlini yeməkdən çəkib gülərüzlə dedi: 
-İstəyirsən, Nurüş-şühəda təpəsinə gedək? 
Nə zaman kimdənsə narahat olurdumsa, dərhal 
anlayırdı, ancaq heç vaxt olan-bitənləri anlatmağımı 
israrla istəməzdi. Düşünürdü ki, bir söz desəm, qeybət ola 
bilər, çünki qarşı tərəf özünü müdafiə etmək üçün 
yanımızda 
deyil. 
Məni 
bu 
kimi 
düşüncələrdən 
uzaqlaşdırmaq üçün Nurüş-şühəda təpəsinə gedərdik. 
Motosikletə minib Fədəyə doğru yol aldıq. Naməlum 
şəhid məzarı başında oturduq. Sakitləşmək üçün bir az 
ağladım. Həmid yanımda oturmuşdu, bir sual belə 
vermədən dedi: 
-Mən səni səbrə dəvət etmirəm, təkamülə dəvət edirəm. 
Mümkün deyil ki, kimsə mömini incitməsin. Əgər haqq 
səninlədirsə, çalış ürəkdən və minnətsiz olaraq, bağışla ki, 
həmin insanlara qarşı baxışın dəyişsin, onlara qarşı pis 
fikirdə olmayasan. Əgər bacarırsansa, bu cür bağışla, 
ruhun böyüsün. 
Sonra ürəkaçan səsi ilə Aşura ziyarətnaməsini oxumağa 
başladı. Halım yaxşılaşandan sonra qalxıb ətrafı gəzdik. 
Dondurma yeyib, xeyli zarafat etdikdən sonra evə 
qayıtdıq. 
*** 
Yanvarın ortalarında ongünlük ezamiyyətə getdi. Ev 
işlərini yekunlaşdırıb qürub çağı atamgilə yollandım. Evdə 
Həmidsiz qala bilmirdim. Anamın süzdüyü təzədəm çayı 
içməmiş qar yağmağa başladı. Öz evimiz yadıma düşdü; 
yağış yağan kimi tavandan su damırdı. 
Bir az keçəndən sonra çox narahat oldum. Atama 
dedim: 

---

177 
-Mən evə getməliyəm. Qorxuram bu qar evimizi bərbad 
günə qoyar. 
-Sən hazırlaş, özüm aparacam. 
Tez maşına minib yola düşdük. Qar yağdığına görə, 
bütün yollarda ucsuz-bucaqsız tıxac yaranmışdı. Evə 
çatmağa az qalmış maşından düşdüm. Tıxac olduğundan 
piyada daha tez çatacağımı düşündüm. Evə tərəf qaçmağa 
başladım. Xalça büsbütün suyun içindəydi. Evin 
tavanından samovar lüləyi kimi su axırdı. Bütün gecəni 
suyun altına qab qoyur, dolan kimi aparıb həyətə 
tökürdüm. Bu işi tək görmək məni çox incidirdi. Ürəyimdə 
dedim: “Kaş Həmid burda olaydı, bu qədər tək 
qalmazdım!” Gözlərimin yaşı sel kimi axırdı. Ancaq bir 
neçə gün evdən çıxmadım. 
Həmid ezamiyyətdən qayıdıb bu vəziyyəti görəndə çox 
narahat oldu, xəcalətdən başını aşağı saldı. Onu utanan 
halda görmək istəmirdim. Zarafata dedim: 
-Mən artıq evin kişisi olmağa başlayıram, sən buna 
narahatsan?! 
Ertəsi gün ev sahibinin köməyi ilə dama qır vurdular ki, 
yağış-qar cəhətdən əziyyət çəkməyək. İşləri bitəndən 
sonra həmişəki görüş yerimiz olan Dörd peyğəmbər 
məqbərəsinə getməyi təklif etdi. Yarım saat ziyarət edib 
birlikdə bayıra çıxdıq. 
Hava şiddətli dərəcədə soyuq idi. Qəzvinin kəsici 
soyuğu özünü göstərməyə başlamışdı. Getmək istəyəndə 
bizdən irəlidə bir ər-arvad motosikletdən yıxıldı. Tez 
xanıma kömək etməyə qaçdım. Ürəkağrıdan mənzərə idi. 
Həmid oradan şəhidlər xiyabanına kimi bir kəlmə də 
danışmadı. Soruşdum: 
-Nə olub, niyə sakitsən? 
Bir az sükut etdi, sonra soyuq bir ah çəkib dedi: 

---

178 
-O qadın gözümüzün qabağında yıxılanda və sən ona 
köməyə gedəndə həzrət Səkinə yadıma düşdü. O, dəvədən 
yıxılanda kömək etməyə heç kim yox idi. 
Deməyə sözüm yox idi. Həmidin halına qibtə edirdim. 
Mən gündəlik işlərlə, xörək bişirməklə, evdarlıqla, dərslə 
məşğul olanda o, qarşısına çıxan hər hadisədən öz imanını 
artırmaq üçün mükəmməl şəkildə istifadə edirdi. 
Fevral ayında Həmidlə birlikdə universitet tələbələrini 
İmam Mehdi (ə) mövsuzunda keçirilən kurslarda iştirak 
etmək üçün Quma apardıq. Çox gözəl kurslar idi. Deyilən 
sözləri yalnız Həmid yazırdı. Digərləri ya yatırdılar, ya da 
fikirləri başqa yerdə idi. Ancaq Həmid durmadan verdiyi 
suallarla mövzuda daha da dərinə gedirdi. Sanki biz qonaq 
idik, Həmid kurs iştirakçısı. 
İkinci gün nahar yeməyindən sonra Həmid məni həzrət 
Zəhradan (ə) bir hədis seçməyə çağırdı. Səbəbini 
soruşanda dəhlizin sonundakı xəttatı göstərib dedi: 
-İstəyirəm həzrət Fatimənin (ə) adını bir vərəqə yazım, 
sən də bir hədis seç, verək xəttata, adının yanından həmin 
hədisi yazsın”. 
Xəttatın əl işlərini görəndə çox sevinib bu hədisi 
seçdim: “Namaz təkəbbürdən uzaqlaşmaq üçündür!” 
Xəttat hədisi yaşıl rənglə həqiqətən də gözəl şəkildə 
yazıb bizə verdi. 
Dörd gün sürən kurslardan sonra evə qayıtdıq. Qəzvinə 
çatanda ah çəkib dedi: 
-Oxay! Rahatlaşdım. Ürəyim səninçün çox darıxmışdı, 
xanım. 
Təəccübləndim. 
-Biz ki ayrı deyildik. 
-Başqalarının yanında sənə rahat baxa bilmirdim. 
Bilirsən nə qədər darıxırdım?! 

---

179 
Bu kimi yerlərdə bəzilərinin subay olduğunu nəzərə 
alırdı. Ertəsi gün həzrət Zəhranın adını və ona aid hədisi 
bir çərçivəyə salıb divardan asdı ki, həmişə gözümüzün 
önündə olsun. 

---

180