Yadında qalsın

Beşinci fəsil 
Min şeir oxumuşam, qafiyəsi sən 
olmusan! 
Ramazan ayında gözəl ab-havadaydıq. Ya biz bibimgilə 
gedirdik, ya da Həmid bizə gəlirdi. Bəzi günlər iftarımızı 
götürüb şəhidlər xiyabanına gedirdik. Bir gün bibimgil 
bizə iftara gələndə söhbət toydan düşdü. Həmid dedi: 
-Biz Səiddən sonra nişanlandığımıza görə yaxşı olar ki, 
birinci onlar toy günlərini müəyyən etsinlər. 
Bibim gülüb dedi: 
-Vallah, mənim yadımdadır, siz dünyaya gələndə biz 
elə bilirdik ki, bir uşaq doğulacaq. Ancaq birinci sən 
dünyaya gəldin, beş dəqiqə sonra da Səid. Əgər böyük-
kiçik məsələsini nəzərə alsaq, gərək birinci Həmidə toy 
edək. 

---

102 
Ancaq Həmid qəbul etmədi. O bu kimi məsələlərə qarşı 
çox həssas idi. 
Səidin toy günü qətiləşdikdən sonra biz də toy 
günümüzü 24 oktyabra təyin etdik. Ramazan ayından 
dərhal sonra toy işləri ilə məşğul olmağa başladıq, restoran 
danışdıq. Danışdığımız kimi, soyuducu, televizor, xalça və 
paltaryuyan maşınını Həmidgil aldılar. 
Digər cehizləri alanda Həmid də bizimlə gəldi və 
birlikdə aldıq. Doğrusu, bahalı əşyalar axtarmırdıq, İran 
istehsalı olan məhsullardan almağa çalışırdıq. Hər ikimiz 
bu fikirdəydik ki, gələcək həyatımızı təmin edəcək əşyalar 
imkan daxilində yerli mal olsun. 
Həmid alış-verişin birinci günü dedi: “Həzrət ağa yerli 
istehsala dəstək verməyin lazım olduğunu buyurubsa, bizə 
düşən onun sözünə qulaq asıb İran malı almaqdır”. 
Səidin toyu sentyabrın yeddisində oldu. Həmidin halı 
çox da yaxşı deyildi, gözlərindən narahatlıq sezilirdi. 
Toydan sonra onu restoranın qapısı önündə gözləyirdim, 
ancaq o qədər fikirli idi ki, məni unudub getdi. Bir az 
gedəndən sonra yadına düşdüm. Mən bir az narahat olub 
ona bir-iki atmaca atdım: “Maşallah, Həmid ağa! Bəh-bəh! 
Gör biz kimlərlə piknikə gedirik! Gör kimin divarına 
xatirələr yazırıq! Kim yoldaşını unudar axı, ay Həmid?!” 
Belə yerlərdə birinin üstünə beşini də qoyurdum ki, 
sözlərimi ciddiyə alsın. 
Unutqanlığına görə xəcalət çəkib, çox üzrxahlıq etdi. 
Doğrusu, ona haqq verirdim. Uzun illər bir yerdə 
böyüdüyü qardaşıyla həyat yolları ayrılırdı və bu ona çox 
çətin gəlirdi. Gülüb dedim: 
-Bəli, haqqın var, Həmid can. Əgər mənim də əkiz 
bacım evlənsəydi, sənin kimi edərdim. 

---

103 
Səidin toyundan sonra hara gedirdiksə, toyumuzun 
vaxtı barədə soruşurdular. Toya çox qalmamışdı. Ən 
mühüm işimiz kirayə ev tapmaq idi. Həmid böyük ev 
tutmaq istəyirdi. Mənə hər şeyin yaxşısını əldə etməyə 
çalışırdı. İlk gördüyümüz ev təxminən 120 kv. metr 
böyüklüyündə ürəkaçan ev idi. Alqı-satqı ofisində deyilən 
qiymət Həmidin əlində olanla eyni idi. 
Demək olar ki, hər ikimiz bəyəndik. Sevincli halda 
evdən çıxdıq. Hələ motosikletə minməmiş dostlarından 
biri zəng vurdu. Söhbətləri bitən kimi Həmid fikrə daldı. 
Nə 
olduğunu 
soruşanda 
dedi: 
“Xanım, 
səninlə 
məsləhətləşmək 
istəyirəm. 
Gör 
razı 
olacaqsan? 
Dostlarımdan biri indicə dedi ki, ev tutmağa pulu yoxdur. 
Əgər razısansa, pulumuzun bir hissəsini ona borc verək, 
qalan pulla bir az kiçik ev tutaq. Əlimizə pul gələn kimi 
daha böyük ev tutarıq”. 
Bu sözləri eşidəndə yerimdə donub qaldım. Çünki 
əlimizdə qalan pulla çox da yaxşı ev tapa bilməyəcəyimizə 
əmin idim. Fikirləşdim ki, bir az şəhərdən uzaqda ucuz və 
yaxşı bir ev tapıb yaşamaq olar. Bu kimi şeylər mənə çox 
da əhəmiyyətli olmadığına görə asanlıqla qəbul etdim. 
Bilirdim ki, toy və kirayə xərclərinin çoxu Həmidin 
boynuna düşəcək. Onun həyatımızın ilk günlərindən 
çətinliyə düşməsini istəmirdim. 
Əlimizdə qalan pulla bir neçə alqı-satqı ofisinə 
müraciət etdik. O pula ev tapmaq həqiqətən, çətin idi. 
Şəhid Hüseynpur dairəsində yerləşən ofisdən bizə Nəvvab 
küçəsində bir evin ünvanını verdilər. Həmidlə yola 
düşdük. Küçədə bir evin qarşısında stulda oturmuş bir 
qocadan Keşavərzin evini soruşduq. Qocanın baxışından 
və cavabından unutqanlıq xəstəsi olduğunu anladıq. Bir az 
da getdikdən sonra evi tapa bildik. Bu ev, pulumuz 

---

104 
azalandan sonra baxdığımız ilk ev idi. İkimərtəbəli ev idi. 
İlk baxışdan köhnə və balaca görünürdü. 
Qapını başı çadralı qoca bir qadın açdı. Salamlaşandan 
sonra Həmid evə baxmağa icazə istədi. Evdə başqa bir 
kirəçi olduğu üçün Həmid içəri girmədi.
Mən qonaq otağını, mətbəxi görüb bəyəndim. Ev 
birinci mərtəbədə yerləşirdi, olduqca ürəkaçan idi. Ev 
yiyəsi də ikinci mərtəbədə yaşayırdı. Giriş qapısı 20 kv. 
metrlik qonaq otağına açılırdı. 17 kv. metr olan yataq 
otağını qonaq otağından taxta arakəsmə ilə ayırmışdılar. 
12 kv. metr olan mətbəxə giriş qonaq otağından idi. 
Mətbəxin kiçik bir həyəti də vardı. Ayaqyolu həmin 
həyətdə yerləşirdi. Həyətdə bir neçə gözoxşayan gül 
dibçəkləri qoyulmuşdu. Əlimizdəki pula görə, bu ev 
başlanğıc üçün olduqca münasib idi. Evdən çıxan kimi 
Həmidə dedim: “Elə bura qəşəngdir, mən bəyəndim”. 
Ertəsi gün ev yiyəsi zəng vurub kirəçinin evi 
boşaltdığını xəbər verəndən sonra Həmidlə evə əl 
gəzdirməyə getdik. İlk apardığımız əşyalar içində güzgü, 
Quran və İmam Xameneinin şəkli var idi. Bu şəkil 
Həmidlə birlikdə dini mağazadan aldığımız tablo idi. 
Həmid dedi: 
-Gərək evimizi hamıdan qabaq həzrət ağa görsün. 
Quranı taxçanın ortasına qoyduq, bir tərəfinə güzgünü, 
digər tərəfinə də ağanın şəklini yerləşdirdik. Həmid 
taxçadan bir-iki addım aralıda dayanıb gözlərini rəhbərin 
şəklinə dikdi. 
-Görürsən ağa necə məhəbbət dolu və nuranidir?! 
Bunların hamısı imanının çoxluğuna görədir. Hazıram 
canımı verim, ancaq ağamın çöhrəsindən bir an elə 
təbəssüm əskik olmasın. 

---

105 
Evin təmizliyə ehtiyacı var idi. Ləyəndən tutmuş 
dəsmala, sabuna, şüşə silənə qədər lazım olan hər şeyi 
almışdıq. Bir neçə gün işimiz ancaq təmizlik oldu. Həmid 
işdən gələn kimi birlikdə evi təmizləməyə gedirdik. Bu iş, 
mənə qəribə hisslər bağışlayırdı.
İkinci gün pəncərələri təmizləyəndə qapının zəngi 
çaldı. Pəncərədən baxanda gördüm ki, bibim əlində bir 
qutu şirniyyat həyətə girdi. Ev o qədər kiçik və köhnə idi 
ki, bibim görəndə dedi: “Fərzanə, sən buranı necə 
bəyəndin axı? Ağlını Həmidə tapşırmışdın?!” Təzə gəlinin 
belə bir yeri bəyəndiyinə təəccüb edirdi. 
-Yazıq Həmidin heç bir təqsiri yoxdur. Mən özüm 
görüb bəyəndim. 
Başqaları da irad bildirirdilər, ancaq mən heç birinin 
sözünə əhəmiyyət verməyərək deyirdim: 
-Biz hətta burda da ən gözəl həyatı qura bilərik. 
Məsələnin nə yerdə olduğundan, pulumuzun yarısını 
borc verdiyimizdən heç kimin xəbəri olmadı. Həmidə də 
demişdim ki, kim bu evi tutduğumuzun səbəbini soruşsa, 
de ki, Fərzanə bəyəndi; buranı seçməyimizin bütün 
məsuliyyətini öz üzərimə götürürəm. 
Həmid toyumuza bir həftə qalmış təlimlərə başladı. 
Çox da vaxtımız qalmamışdı. Ancaq yenə də çalışırdı ki, 
bütün işlərdə yanımda olsun. 
Həmidlə bazara toy alış-verişinə getdik. Hansı 
mağazaya girirdiksə, gəlin-bəylərin alış-verişlə məşğul 
olduqlarını görürdük. Görünür, bizim kimi onlar da toy 
günlərini Qədir-Xum bayramına salmışdılar. 
Həmidə gümüş üzük aldım. Onu həmişə barmağına 
taxardı. Qəhvəyi rəngli kostyum da aldıq. Ancaq onu 
yalnız bir dəfə -bəy çıxanda geyindi. Həmid də mənə qızıl 
dəsti aldı. Bəxtimdən, aldığı heç bir şeydə xəsislik 

---

106 
etməzdi. Seçdiklərinə söz ola bilməzdi. Elə şeylər seçərdi 
ki, heç ağlımdan belə keçməzdi. Ona görə də, həmişə bir 
şey alarkən onun seçməyini istəyirdim. Bilirdim ki, çox 
gözəl zövqü var. 
Həmin həftə mənim də universitetdə xeyli işim var idi. 
Naməlum şəhidin universitetimizdə dəfn olunması üçün 
imza toplayırdıq. Çox istəyirdim ki, başqa universitetlərdə 
olduğu kimi, bizim universitetimizin həyətində də şəhid 
məqbərəsi olsun. Toya bir neçə gün qalmasına 
baxmayaraq, imza toplamaq üçün fakültə-fakültə gəzirdik. 
Günortadan sonra Həmidlə birgə evi səliqəyə salmağa 
gedirdik. 
Çox səmimi rəfiqələrimdən biri zarafata dedi: 
-Sən necə gəlinsən?! Get, toy işləri ilə məşğul ol. Sənin 
yerinə kim olsaydı, indi fikirləşərdi ki, hansı gözəllik 
salonuna gedim, hansı paltarı alım. Sənsə burda naməlum 
şəhid məqbərəsi üçün imza toplayırsan. 
Gülüb dedim: 
-Sən narahat olma. Ərim bunların hamısına razıdır. 
Əlimdən gələn qədər imza toplayacam, qalanı da sizin 
boynuza. 
Nəhayət, Tibb universitetində iki naməlum şəhidi dəfn 
etdilər. Həmid həmişə deyirdi: “Universitetinizdə dəfn 
olunmuş şəhidləri mütləq ziyarət edin. İnsafdan deyil ki, 
onları çağırasız, sonra da ziyarət etməyəsiz”. 
Cehizlər daşınanda həm həvəsli, həm də həyəcanlı 
idim. Bütün yaxın qohumlarım bizdə idilər. Əşyaları 
bağlayanda Həmid yanımda oturdu, mənə bir qədər 
Kərbəla torpağı verib dedi: “Bu torpağı cehizlərin arasına 
qoy. İstəyirəm bütün həyatımızdan Əhli-beytin, İmam 
Hüseynin (ə) ətri gəlsin”. 

---

107 
Evimiz bütün cehizlərə yer olmayacaq qədər balacaydı. 
Ona görə də, yemək stolu, telefon masası və başqa bəzi 
əşyalar anamgildə qaldı. Etirazların cavabında deyirdim: 
“İnşallah, nə vaxt böyük ev tutsaq, bunları da apararıq”. 
Əşyaları kişilər əlbəəl ötürərək maşına yığdılar. Evdən 
çıxanda hər əşyanın evimizdəki yerini təsəvvür edirdim. 
Həyətdən gələn uca səs məni qorxutdu. Pəncərədən 
baxanda gördüm ki, qaz sobası kişilərin əlindən düşüb, 
qabaq şüşəsi sınıb. Toya bir neçə gün qalmış işimiz şüşə 
axtarmaq oldu. Ancaq təəssüf ki, tapa bilmədik. 
Son 
günlərdə 
əşyaları 
yerbəyer 
etmək 
üçün 
universitetdən birbaş evə gedirdim. Həmid də mənə 
kömək etmək üçün işdən birbaş ora gəlirdi. Ev balaca 
olduğundan, əşyaları yerləşdirmək həm vaxt, həm də 
enerji tələb edirdi. Həmid yataq otağının döşəməsini 
kartonla döşəyəndə dedi: ”Xanım, bəlkə bayırdan yemək 
sifariş verməyək, elə bu sobada sadə bir şey bişirək”. 
Bişirdiyim ilk yemək yumurtalı kartof qızartması oldu. 
Bişəndən sonra dedim: “Buyurun süfrəyə. Bu da baş 
aşpazın əl işi!” 
Qərara gəldik ki, bəzi əşyaları qutudan çıxartmayaq. 
Çünki mətbəx mebelinin yalnız dörd çəkməcəsi vardı. 
20 kv. metrlik qonaq otağının bir tərəfinə altımetrlik 
xalça sərdik. Divan-kreslonu da bir neçə dəfə yer 
dəyişdirdikdən sonra otağın kənarlarına düzdük. Qonaq 
otağının ortasında dirək var idi. Əşyaları elə düzməli idik 
ki, dirək daha az yer tutmuş olsun. Ev yiyəsinin nəvəsi 
dirəyi görəndə deyirdi: “Biz aşağıda yaşayanda bu 
dirəkdən yuxarı dırmaşır, əlimizi tavana vururduq”. 
Həmidin təlimi, mənim naməlum şəhid üçün imza 
toplamam və əşyaları düzmək işi bizi yaman yorurdu. Bu 
qədər işin arasında universitetdən zəng vurub dedilər ki, 

---

108 
ölkə üzrə tibb universitetləri tələbələrinin karate yarışı 
keçiriləcək. Yarışın bizim toyumuzdan düz bir gün əvvəl 
Sari şəhərində keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdu. 
Mən karateni sarı kəmərə qədər atamın yanında 
öyrənmişdim. Sonra idman klubuna gedib qara kəmər 
aldım. Yarışın dəqiq vaxtı öncədən elan olunmamışdı. 
Demişdilər ki, böyük ehtimalla, dekabrda olacaq. Buna 
görə də, arxayın idim, yarışa qədər toy edəcəyimizi, hətta 
bal ayını da keçirəcəyimizi düşünürdüm. Ancaq birdən 
xəbər verdilər ki, yarış oktyabrın 23-də baş tutacaq. 
Gedib-getməmək arasında qalmışdım. Altı ay zəhmət 
çəkıb ağır məşqlər etmişdim. Bu yarış mənə olduqca 
mühüm idi. Karate müəllimimə dedim: “Yarışa mən də 
gələcəm, ancaq məni hamıdan tez Qəzvinə yola salmalısız 
ki, toy işlərinə çata bilim”. 
Müəllim toyumun vaxtını biləndə gülüb dedi: “Heç 
bilirsən nə danışırsan, qızım?! Yarışda halva paylamırlar 
ki! Birdən üzünə zərbə dəysə, üzün qaralsa, necə olacaq?! 
Camaat da deyəcək ki, bəy toyqabağı gəlini döyüb”. 
Ucadan gülüb dedim: “Həmid ağanın özü karate 
müəllimi olsa da, vuran əli yoxdur. Hətta yarışlarda da elə 
vurmağa çalışır ki, rəqibinə zərər dəyməsin”. 
Ancaq müəllimim mənim yarışa qatılmağıma icazə 
vermədi.
*** 
24.10.13 Tarixi bizim toy günümüz oldu. Həmidlə 
birlikdə toyumuzda heç bir günah baş verməsin deyə üç 
gün oruc tutmağı nəzir etdik. Dəvətnamələri yazanda 
Həmidin əlində bütün dostlarının siyahısı vardı. Hamını 
çağırmaq istəyirdi. Dostları olduqca çox idi. İş yoldaşları, 
əza dəstəsindəki yoldaşları, idman yoldaşları, qonşuları, 
qohumları, bir sözlə, hamıyla get-gəli var idi, hamıya 

---

109 
qaynayıb-qarışmağı bacarırdı. Ancaq dostbaz da deyildi. 
Yəni bu qədər dostu bizi bir-birimizlə vaxt keçirməkdən 
saxlaya bilmirdi. Dostlarının siyahısını görəndə zarafata 
dedim: “Qorxuram toy günü bu qədər dostuna vaxt 
ayırasan, məni də unudasan”. 
Həmid ailəsinin toy edən altıncı övladı idi. Bu 
baxımdan, onlar üçün toy məsələsi yeni bir şey deyildi və 
adiləşmişdi. Ancaq mən evimizin ailə quran ilk övladı 
idim. Toy günü səhər tezdən gözəllik salonuna gedəndə 
anamla atam arxamca xeyli ağladılar. Özüm də bir neçə 
gün idi qəribə hisslər keçirirdim, gözümə yuxu getmirdi. 
Bu qədər təşviş və həyəcanı görəndə çarəni təvəssül və 
təvəkküldə gördüm. Balaca kağız götürüb, yazdım: “İlahi! 
Mən müştərək həyata başlamaqdan çox qorxuram. Mənə 
kömək et ki, ən gözəl həyatı yaşaya bilim!” Kağızı 
Quranın arasına qoydum. Bu, məni sakitləşdirdi. 
Həmid axşamüstü saat altıda məni götürməyə gəldi. 
Qızılgül və məryəm güllərini sevdiyimi bilirdi. Mənə on 
ədəd qızılgül, altı ədəd məryəm gülündən ibarət gözəl bir 
gül dəstəsi bükdürmüşdü. Həmin gün birlikdə aldığımız 
kostyumu geyinmişdi. Həmişəkindən daha yaraşıqlı və 
sevimli görünürdü. Gəlin maşınımız kiçik bir pride idi, 
olduqca 
sadə 
bəzədilmişdi. 
Fotoatelyeyə 
mənim 
israrımdan sonra getməyə razılıq verdi. Şəkillərimizi 
çəkən xanımın hicabı düzgün deyildi. Həmid o qədər ağır 
rəftar etdi ki, axırda öz geyimini tamamilə dəyişdirdi. 
Toy çox gözəl keçdi. Toydan razı qaldığımı həmişə 
Həmidin özünə də deyirdim. Həm günahsız, həm də sadə 
toy oldu. Heç bir qanıqaralıq yaranmadı. Bir çox toylarda, 
xüsusən qohum toylarında adi məsələlərdən ötrü 
arzuolunmaz hallar yaşanırdı. Bizim toyumuzsa çox gözəl 
keçdi. 

---

110 
Həmid mənə çox kömək edir, toydan razı qalmağım 
üçün əlindən gələni əsirgəmir, hər bir məsələdə fikrimi 
soruşurdu. Toyun günahsız keçməsinə də çox çalışırdı. 
Yeməyə bir cür salat, plov və lülə kabab sifariş vermişdik. 
Həmid yeməyin qədərincə olmasını və israf edilməməsini 
istəyirdi. 
Restorandan çıxandan sonra prospektlərdən dövrə vura-
vura evə yola düşdük. Həmidin dostları o gecə çox 
zarafatlar etdilər. Gəlin maşınının qabağını kəsib, ön 
şüşəsini təmizləyir, bəxşiş istəyib deyirdilər: 
-Belə yaraşıqlı bəy bizə şirinlik verməlidir! 
Həmid dostlarının zarafatlarına adət etdiyindən, bəzən 
pul verirdi, bəzən də qaza basıb “salavat deyin” qışqırıb 
uzaqlaşırdı. Mənə dedi: “Bunlar restoranda da oyun 
çıxarır, dəqiqəbaşı saçımı qarışdırırdılar”. 
Evə çatandan sonra qohum-əqrəbayla sağollaşıb ilk 
öncə Quran oxuduq. Həmid səccadəni sərib namaz qıldı, 
sonra həzrət Məsuməyə təşəkkür etdi. Ona təvəssül 
etməyin nəticəsinə çox inanırdı, hər namazdan sonra bu 
vüsala yardımçı olduğu üçün ona təşəkkür edirdi. Bəzən 
sadə təvəssül etməyin özü də bir gözəllikdir! 
*** 
Cümə axşamı toy etdik, bazar ertəsi də qatarla Məşhədə 
bal ayına yola düşdük. Güclü yağış yağırdı. İlk dəfə idi 
birlikdə Məşhədə gedirdik. Qatara qalxanda hər ikimiz 
islanmışdıq. Karvan başçısının göstərişi ilə kupemizə 
girdik. Karvanbaşı Həmidə dedi: “Ağa Siyahkali, sizə bir 
zəhmət verəcəm. Sizdən başqa karvandakıların hamısı 
yaşlı adamlardır. Olarmı səfər boyu onlara yardım 
edəsiz?” Elə də oldu. Həmid bütün səfər boyu onların 
qulluğunda dayandı. Harada lazım olsa, yardım edirdi. 

---

111 
Qatarda olduğumuz müddətin çoxunu koridorda bayıra 
tamaşa edə-edə söhbətləşdik. Danışmağa söz olmayanda 
da sakitcə baxırdıq. Sözlərimizi buxarlaşmış pəncərəyə 
yazırdıq. Yol sanki bir göz qırpımında sona çatdı. Həmidlə 
danışmaq o qədər şirin idi ki, vaxtın necə keçdiyini 
bilmədim. Əmin idim ki, çıxdığım bu yol Həmid olmadan 
bir yerə varmayacaqdır. Əmin idim ki, o, həmişə var 
olacaqdır. O mənimçün dağlar qədər möhkəm bir dayaq və 
bütün bağlı qapıları asanlıqla açacaq sonsuz eşq idi. İmam 
Rzanın (ə) kölgəsi altında keçən bal ayımız həyatımızın 
başlanğıcı oldu. O anlar mənim üçün unudulmaz və əziz 
anlar idi. 
Qatardan düşən kimi otelə yola düşdük. Məşhədin 
havası yağışlı idi. İmam Rzanın (ə) hərəmi yanında 
aşiqanə payız ətirli hava həddən artıq ürəkaçan idi. 
Əşyalarımızı otağımıza yerləşdirib hərəmə getdik. Qəribə 
hisslər keçirirdim. İmam Rzanın (ə) qızıl günbəzini 
uzaqdan görən kimi ikimizin də gözlərindən yaş axmağa 
başladı. Fəvvarəyə çatanda Həmid əlini sinəsinə qoyub 
salam verdi: “Əssəlamu ələykə ya Əli ibn Musər-Rza!” 
Hərəmin həyətinə çatanda daha irəliləyə bilmədik. Elə 
oradaca, günbəzlə üzbəüz dayanıb ağlamağa başladım. 
Əlimdə deyildi. Həmid mənim halımı görüb zarafata 
başladı: 
-Əzizim, bu qədər narahatlıq nə üçündür axı? İndi biri 
keçsə, elə biləcək ki, uşağımız olmur. 
Onun bu sözünü eşidəndə gülümsədim, sakitləşməyə 
çalışdım. Ancaq nədənsə sanki qəlbimdə qiyamət qopurdu. 
Hiss edirdim ki, bu, Həmidlə gəldiyim ilk və son ziyarət 
səfərimdir. 
Vaxtımızın çoxunu hərəmdə keçirirdik. Yalnız yemək 
və istirahət etmək üçün otelə gedirdik. Hər dəfə hərəmin 

---

112 
həyətində xəlvət bir yer tapıb günbəzlə üz-üzə otururduq. 
Nə zaman ziyarətə gedirdimsə, öz xoşbəxtliyimiz və 
aqibətimizin xeyirli olması üçün dua edirdim. İmam 
Rzadan (ə), nə qədər ki sağam, Həmidin yanımda olması, 
qoşa qarımamız və hər il birlikdə onun ziyarətinə 
gəlməyimiz üçün dua etməsini istəyirdim. Ancaq nə qoşa 
qarıya, nə də İmam Rzanı (ə) bir də birlikdə ziyarət edə 
bildik. 
Səfərimizin son iki günündə, halım əsla yaxşı deyildi. 
Başım dözülməz həddə ağrıyırdı. Hərəmdən otelə yenicə 
qayıtmışdıq ki, Həmidə dedim: 
-Bu başağrısı məni çox incidir. Zəhmət olmasa, 
aptekdən bir ağrıkəsici al. 
Halım o qədər pis idi ki, aldığı dərmanın adına belə 
baxmadan içdim. Ancaq halım daha da pisləşdi. Öz-özümə 
dedim ki, hanı keçmiş dərmanlar! Ancaq Qəzvinə çatanda 
məsələnin nə yerdə olduğunu anladım. Sən demə, əczaçı 
Həmidə ağrıkəsici yerinə, yanlışlıqla başqa dərman 
vermişdi. 
*** 
Evimizin yerləşdiyi küçənin başı Nəvvab, axırı da 
Hadiabad prospektinə birləşirdi. Evlərin çoxu bir-iki 
mərtəbəli idi. Qədim evlərdən ibarət bu küçədə nahar vaxtı 
yol getsəydin, evlərdən səbziplovdan tutmuş bozbaşa 
qədər bütün xörəklərin ətrini duyardın. Yeməklərin iyi o 
qədər gözəl idi ki, adamın ağlını başından alırdı. 
Həmid küçədə yaşayan yeganə bəsici idi. Buna görə 
təkidlə deyirdi ki, söz və hərəkətlərimizə çox fikir 
verməliyik. O bizim bəsici olaraq, digərlərinə nümunə 
olduğumuzu düşünür, deyirdi: “Məbada ucadan danışasan 
və kimsə pəncərədən səsini eşidə. Qapının zənginə cavab 
verəndə astadan danış. Əsəbiləşəndə hirsini mənə 

---

113 
baxışlarınla 
çatdır, 
kimsə 
səsini 
eşitməsin”. 
Televizorumuzun səsi həmişə aşağı olurdu. Evdə o qədər 
sakit danışırdıq ki, ev yiyəsi bəzən bizim evdə 
olmadığımızı düşünürdü. 
Məşhəd səfərindən qayıdıb əşyalarımızı yerbəyer 
edəndə pilləkənin başından ev sahibəsininin səsini eşitdim: 
-Fərzanə, anam, səni bir dəqiqə olar? 
“Anam” sözünə həm təəccüb etdim, həm də məni 
gülmək tutdu. Mənə bir boşqab yemək gətirmişdi. 
-Anam, yol yorğunusuz, dedim sizə yemək gətirim. 
Təşəkkür edib, yeməklə birlikdə evə girdim. Həmidə 
dedim: 
-Eşitdin hacıxanım məni necə çağırdı? Bugünkü 
yeməyimiz də gəldi. 
Həmid barmağını yeməyə batıra-batıra dedi: 
-Bəli, eşitdim, sənə “anam” dedi. Düzü, çox xoşuma 
gəldi. Bu onu göstərir ki, ev sahibləri bizə hörmət edirlər. 
Fikirləşirdim ki, görəsən sənə “anam” deyən kimdir. Axı 
sən özün hələ uşaqsan! 
Süfrə başında oturanda yadıma toydan sonra öz 
evimizdə bişirdiyim zirincli toyuqplov düşdü. Bir neçə 
gün restorandan gətirdiyimiz artıq yeməkləri yeyirdik ki, 
israf olmasın. Bişir-düşür cəhətindən bir az narahat idim. 
Hərçənd, nişanlı vaxtlarımda aşpazlığa çox meyl 
salmışdım, yavaş-yavaş əlim alışırdı, ancaq yenə də bu 
işdə bir az geri qaldığımı hiss edirdim. Həmiddən 
soruşdum: 
-Nahara ev sahibinə qonaq olduq, bəs şam yeməyinə nə 
bişirək? 
Qaşıqla bir neçə dəfə boşqabına vurub dedi: 

---

114 
-Bilirsən mən hansı yeməyi sevirəm, ancaq qorxuram 
zəhmətə düşərsən. Hələ bir de görüm, ərinin sevdiyi 
yeməyi bişirməyi bacarırsanmı? 
Cavab vermədən bilirdim ki, sevdiyi yemək fisincandır. 
Ondan ötrü sinov gedirdi. Əlində olsaydı, hətta səhər 
yeməyinə də, fisincan yeyərdi. Yeganə yemək idi ki, həm 
çörəklə, həm düyü ilə, həm də qazmaqla yeyirdi. 
Saat üçdə fisincanı bişirməyə başladım. Yemək 
bişirməyə vaxt sərf etməkdən həzz alırdım. Ancaq 
qorxurdum ki, yemək Həmid istəyən kimi olmasın. O 
qədər həyəcanlıydım ki, hətta yeməyin dadına baxmağa 
belə qorxurdum. Həmid yataq otağının pərdələrini taxırdı. 
Axşam saat səkkizdə süfrəni sərdim. Süfrənin ortasına bir 
tək gül qoydum. Düyünü çəkib, fisincanı kasaya tökdüm. 
Süfrəyə oturan kimi zəhmət çəkdiyim üçün təşəkkür etdi. 
Mənimlə elə rəftar etdirdi ki, biş-düşə daha çox vaxt 
ayırmağa həvəslənirdim. İlk loğmanı ağzına qoyanda elə 
təriflədi ki, sanki məşhur bir restoranın baş aşpazı 
bişirmişdi. 
*** 
Həyatımız çox gözəl şəkildə davam edirdi. Hər şey 
istədiyimiz kimi gedirdi, bir-birimizin yanında olmaqdan 
xoşbəxtlik duyurduq. Toydan sonra birinci gün idi ki, işə 
getməyə hazırlaşırdı. Yuxudan oyatdım ki, namazını qılsın 
və birlikdə səhər yeməyi yeyək. Adətən, gecə namazı ilə 
sübh namazını bir-birinin ardınca qılırdı. Səhər yeməyi 
süfrəsini səliqə ilə açıb onu gözləməyə başladım. Ancaq o, 
sübh namazının dualarını o qədər uzatdı ki, yemək yeməyə 
vaxtı qalmadı. Bir neçə dəfə səslədim, dedim ki, bir az tez 
gəlib süfrəyə əyləşsin, ancaq ibadətdən əl çəkmirdi. 
Səccadə üzərində oturub namazın müstəhəb əməllərini 
yerinə yetirirdi. Gəlmədiyini görüb paltarına su çilədim, 

---

115 
sonra da telefonla çəkməyə başladım. İş o yerə çatdı ki, 
gülməyini güclə saxlayıb məni qonaq otağına göndərdi və 
qapını bağladı.
Bir neçə dəqiqədən sonra səccadədən qalxdı və birlikdə 
səhər yeməyi yedik. Saat yeddiyə iyirmi beş dəqiqə 
işləmiş paltarlarını geyinib işə getdi. Getməzdən qabaq 
onun üçün dodaqaltı Ayətül-kürsi oxudum, həyət qapısına 
qədər yola salıb dedim: “Həmid can, çatanda xəbər ver, 
mən də rahat olum”. Yola düşdüyü andan, iş yerinə çatana 
qədər, yəni təxminən saat yeddiyə qədər salavat çevirdim. 
Təxminən saat 9 radələrində zəng elədi, halımı soruşub 
zarafata dedi: “Bu qədər yatdın, bəsdir, dur, mənə nahar 
hazırla!” 
Eyni hadisə o biri günlərdə də təkrarlandı. Hər gün 
namazdan sonra səhər yeməyi hazırlayıb Həmidi 
gözləyirdim ki, gəlsin, birlikdə yeyək. Bir-iki loğma 
yedikdən sonra işə yola salırdım. Saat üçün yarısı olan 
kimi qulağım qapının zəngində olurdu. Süfrəni hazır 
saxlayırdım ki, gələn kimi xörək çəkim. Adətən, saat üçün 
yarısı olan kimi gəlirdi. Düzdür, bəzi günlər gecikirdi, 
hətta bəzən saat dörddən sonra gəlirdi. Qayıdanda onu 
qarşılamağımı çox istəyirdi. Qapının zəngini basanda tez 
gedib pilləkənin ağzında onu gözləyirdim. Onu görən kimi 
üzüm gülürdü. 
Üçüncü gün Həmid yenə zəng vurub yemək sifariş 
verəndə 
lüləkabab 
bişirmək 
üçün 
lazım 
olanları 
hazırlamağa başladım. Bütün ləvazimatları süfrəyə düzüb 
gözlədim. Həmid gələndə əti şişə çəkdi, sonra qazın 
üstündə bişirməyə başladım. Mən şişləri çevirəndə o, 
qazın digər gözündə üzərlik yandırmağa başladı. Kabab 
bişənə qədər üzərliyin tüstüsü bütün evi bürüdü. Dedim: 

---

116 
-Həmidim, kabablar onsuz da evi tüstüyə qərq edib, sən 
də lap betər eləmə! 
-Əgər kabab iyi bayıra getsə və kiminsə ürəyi istəsə, 
günahkar olarıq. Üzərlik yandırdım ki, kababın iyi 
bilinməsin. 
*** 
Həmid divanda oturub “Difa əz təşəyyö” (Şiəliyi 
müdafiə) kitabını oxuyurdu. Əlini saqqalına qoyub dərin 
fikrə dalmışdı. O qədər özünə qapılmışdı ki, hətta mənim 
ona meyvə şirəsi gətirdiyimin fərqinə belə varmadı. İki-üç 
dəfə çağırandan sonra məni gördü, üzünü çevirib dedi: 
-Xanım, nə qədər fikirləşirəmsə, bu nəticəyə gəlirəm ki, 
ömrümüz əyləncə içində keçirməyə dəyməyəcək qədər 
qısadır. Gəl, həyatımızı elə tənzim edək ki, evli 
həyatımızla subay həyatımız fərqlənsin. 
Məsləhət gördü ki, həm səhərlər, həm də axşamlar bir 
səhifə Quran oxuyaq. Bu, gündəlik işimiz oldu. Hər gün 
sübh namazından və Əhd duasından sonra hərəmiz bir 
səhifə Quran oxuyurduq. Çalışırdıq ki, ayələri tərcüməsi 
ilə birgə oxuyaq. Yan-yana otururduq; birimiz oxuyur, 
digərimiz də qulaq asırdı. 
Həmidin bu məsləhətini eşidəndə cehizlərimin içindəki 
maqnitofon yadıma düşdü. Öz evimizdə qədim bir 
maqnitofonumuz var idi. Mən beş cüz Quranı ona qulaq 
asa-asa əzbərləmişdim. Quran əzbərləməyi davam etdirim 
deyə, gəlin köçəndə anam cehiz olaraq, maqnitofon da 
almışdı. 
Rəfiqələrimdən, 
qohumlarımdan 
kim 
maqnitofonu görürdüsə, deyirdi: “Məgər bu dövrdə kimsə 
cehizdə maqnitofon verir?!” 
Evlənəndən sonra Quran dərslərində iştirak etməyə 
imkan olmadı. Ancaq bunu çox istəyirdim. Həmid evdə 
olmayanda 
yemək 
bişirəndə, 
evi 
təmizləyəndə 

---

117 
maqnitofonu açıb Ustad Pərhizkarın oxuduğu ayələri 
təkrar edirdim. Bəzən öz səsimi yazırdım, sonra qulaq asıb 
səhvlərimi 
düzəldirdim. 
Əzbərlədiyim 
surələri 
də 
təkrarlayırdım. 
Beləliklə, 
tədricən 
bütün 
Quranı 
əzbərləməyi bacardım. 
Həmid mənim Quran əzbərləməyimə çox əhəmiyyətli 
yanaşırdı, həmişə bunu davam etdirməyə həvəsləndirib 
soruşurdu: “Əzbərlədiyin ayələri təkrar edə bildin? Bu 
həftə hara qədər əzbərləyə bildin? Bil ki, mən ev işlərinə 
görə, Qurandan geri qalmağına razı deyiləm”. 
Yavaş-yavaş Həmid də Quranı əzbərləməyə başladı. İlk 
əzbərlədiyi surə Cümə surəsi oldu. Bir-birimizdən sual-
cavab edərdik. İkimiz də evdə olanda əzbərlədiyimiz 
ayələri bir-birimizə oxumağa çalışırdıq. Həmid qısa zaman 
ərzində Quranın beş cüzünü əzbərləyə bildi. 
Toyumuzdan bir ay sonra Həmidin qardaşı Həsən bizi 
evinə dəvət etdi. Getməyə hazırlaşanda birdən gözüm 
Həmidə sataşdı. Həmişə olduğu kimi, səbirlə hazırlaşırdı. 
Bizim bayıra çıxmağımız əsl müsibət idi. Həmidin 
hazırlaşmağı xeyli vaxt aparırdı. Hər şeyi mərhələ-mərhələ 
yerinə yetirməyə adət etmişdi. Əvvəl saqqalını dəfələrlə 
darayırdı. Hətta corab geyinməyi də uzun zaman aparırdı. 
Bir neçə corabı geyinib-çıxarır, köynək və pencəyinin 
rəngi ilə uyğunlaşdırmağa çalışırdı. Axırda da üst-başına 
bir şüşə ətir boşaldırdı. 
Divanda oturub hazırlanmasını gözlədim. Bir az sonra 
soruşdu: 
-Xanım, necə görünürəm? Vurduğum ətir xoşuna gəlir? 
-Öldürdün məni bu bəzənməyinlə, yaraşıqlı cənab. 
Daha gedək, gec oldu. 

---

118 
Ancaq müsibət hələ davam edirdi. Pencəyini dəfələrlə 
geyinib-çıxardı, şalvarını havada möhkəm çırpdı. Bu 
hərəkətini görən kimi səsimi ucaltdım: 
-Həmid ağa, toz qaldırma, geyin, gedək! 
Buna bənzər hadisələr tez-tez baş verirdi. Sonda qərara 
gəldik ki, nə zaman bayıra çıxmaq istəsək, Həmid məndən 
yarım saat tez hazırlaşmağa başlasın. Ancaq yenə də 
evdən çıxmaq istəyəndə nəyisə unutduğunu xatırlayırdı; 
gah motosikletin açarını, gah sənədlərini. Evə qayıdıb 
yaddan çıxardığı əşyanı götürəndə də yenidən güzgüyə 
baxır, üz-başına əl gəzdirirdi. 
Qonaqlıqdan sonra bibim fisincan bişirmək üçün min 
ədəd yeni qoz verdi. Evə çatanda qozları qurutmaq üçün 
mətbəxin yerinə sərdim. Ancaq onlar quruyana qədər 
Həmid yüzdən çoxunu yedi. Qonaq otağında televizorun 
qarşısında oturmuşdu, qozları duzlayıb yeyirdi. 
Çərşənbə axşamı universitetdə tədbirimiz var idi. 
Sərgiyə görə sübhdən ancaq ayaq üstə idim. Saat on iki 
olardı, Həmid zəng edib dedi ki, bankda işi olduğu üçün 
işdən icazə alıb və artıq evdədir. Nahara gəlib-
gəlməyəcəyimi soruşanda dedim: 
-Həmid can, bizim sərgimiz var, ola bilsin, gec gəldim. 
Sən yeməyini ye, istirahət elə. 
Evə saat beşdə çatdım. Həmid həmişəki kimi qapıya 
məni qarşılamağa gəldi. İçəri girən kimi dedim: 
-O qədər yorğunam ki, bir dəqiqə belə ayaq üstə dayana 
bilmirəm. 
Sonra elə oradaca, qapının ağzında yerə uzandım. Bir 
az özümə gələndən sonra Həmidə dedim: 
-Bağışla, bu gün tədbirimiz var idi deyə, gec gəldim. 
Yəqin, bekarçılıqdan ürəyin sıxılıb. 

---

119 
-O 
qədər 
də 
bekar 
deyildim. 
Mətbəxə 
bax, 
anlayacaqsan. 
Düşündüm ki, yəqin, mənə yemək hazırlayıb, ya da 
axşama nəsə bişirib. Ancaq mətbəxə keçən kimi yerimdə 
donub qaldım. Bütün qozları ləpələmişdi, cəmi bir neçəsi 
qalırdı. Həmişə belə idi. Hövsələsi olan kimi elə işlər 
görürdü ki, adam lap çaş-baş qalırdı. Dedim: 
-Həmid can, Allah səndən razı olsun! Bu qədər dərslə 
onları necə sındıracağımı düşünürdüm. 
Həmid sevincək, siniyə yığdığı qoz ləpələrini əliylə 
qarışdıraraq dedi: 
-Fərzanə! Gör burda nə qədər qoz var! Bu o deməkdir 
ki, sən hər gün mənə fisincan bişirə bilərsən. 
*** 
2014-cü ilin yanvarı idi. Həmid evdə yox idi, iyirmi 
günlüyə başqa şəhərə ezam olunmuşdu. İmtahanlarıma 
çox az qalırdı. Həmiddən uzaq olduğuma görə darıxır, 
diqqətimi cəmləyə bilmirdim. İlk on günü atamgildə 
qaldım. On birinci gün axşamçağı evimizə qayıtdım. Həm 
evə əl gəzdirmək istəyirdim, həm də Həmidlə qaldığım 
evimizdə daha az darıxacağıma ümid edirdim. 
Evdə hər şey yerində idi, amma hər yerə toz-torpaq 
qonmuşdu. Bilirdim ki, Həmid gələndə evi təmizləməyə 
kömək edəcək. Ev Həmidsiz mənə zindan kimi gəlirdi. 
Güllərə su verəndə mətbəxin divarında bir kərtənkələ 
görüb çox qorxdum, tez divanın üstünə atıldım. Nə 
edəcəyimi bilmirdim. Kərtənkələ diqqətlə mənə baxırdı, 
qətiyyən tərpənmirdi. Əvvəl ev sahibəsini çağırmaq 
istədim, sonra fikirləşdim ki, qoca qadını boşuna narahat 
etməyim. Kərtənkələnin şərindən qurtulmaq üçün bir yol 
tapmalıydım. Qorxuma qalib gəlib divandan qalxdım. 
Başmağımın bir tayını götürüb, min bir müsibətlə 

---

120 
kərtənkələni öldürdüm, sonra da durmadan ağlamağa 
başladım. Ağlamağımın səbəbi bəlkə də tək olmağım idi. 
Təklik mənə əzab verirdi. Həmiddən uzaq qalmağım, onun 
bu qədər çox ezamiyyətə getməsi bir tərəfdən, bu kimi 
şeylərə dözmək də digər tərəfdən mənə əziyyət edirdi. Öz-
özümə dedim: “Mən bu həyatda kişi olacam!” 
İyirmi gün bütün çətinlikləri ilə geridə qaldı. Səhər 
tezdən evə lazım olan şeyləri yazdım, alış-verişdən sonra 
özümü çətinliklə evə çatdırdım. Nahara fisincan bişirdim. 
Adətən, ezamiyyətdən qayıdanda sevdiyi yeməkləri 
bişirirdim. Dişlərini yenicə düzəltdirdiyinə görə mədəsi 
həssas olmuşdu, hər yeməyi, xüsusən də acılı xörəkləri 
yeyə bilmirdi. Mən özüm acı yeməyi sevsəm də, Həmidə 
görə istiotdan istifadə etmirdim. 
Hər ezamiyyətdən sonra evə birinci gül dəstəsi tutmuş 
əllər girirdi. Həmişə təbii güllər alırdı. O qədər çox gül 
almışdı ki, axırda dedim: “Əzizim! Sən özün elə gülsən. 
Bütün bu məhəbbətlərin üçün minnətdaram. Ancaq təbii 
gül yerinə, süni güllər al ki, evdə saxlaya bilək. Evdə çox 
yer yoxdur, bu qədər gülü qurutmaq olmur”.
Əl-üzünü yuyub süfrəyə əyləşəndə ilk işi süfrənin 
şəklini çəkmək və təşəkkür etmək oldu. Paltarını 
dəyişmədən süfrəyə oturdu və həmişəki kimi iştahla 
yeməyə başladı. Yeməyin ortasında birdən gözü mətbəxə 
sataşdı. Ətrafına sellofan çəkdiyim plastik qutunu görüb 
dedi: 
-Bu nə üçündür? Göyərçin yuvası düzəltmisən? 
-Yox, ağa can! Qış gəlir. Həyətdəki ayaqqabılarımızı 
bunun altına qoyarıq, islanmaz. 
Təbəssümlə dedi: 
-Biz ki bu tezliyə ev ala bilməyəcəyik. İnşallah, 
növbəmiz çatsın, gedib zabitlər binasında yaşayarıq. Orada 

---

121 
ayaqyoluna getmək üçün qışın soyuğunda həyətə çıxmağa 
məcbur olmayacağıq. 
-Balaca və köhnə olsa, arada-sırada kərtənkələ görünsə 
də, mən bu evi çox sevdim. Çox səfalı evdir, yəni ruhsuz 
deyil. Üstəlik, ev sahibləri həmişə mənə qayğı göstərirlər. 
Sən olmadığın günlərdə tez-tez soruşurdular ki, oğlumuz 
hardadır? 
-Düzdür, həqiqətən də çox qayğı göstərirlər, bizi öz 
övladları kimi istəyirlər. 
Sonra soruşdu: 
-Hə, yaxşı yadıma düşdü, mən olmayanda kirayə 
pulunu vermisənmi? 
-Axı bizim kirayə günümüz hər ayın onudur. 
-Doğrudur, ancaq müqaviləmizə daha yaxşı əməl etmək 
üçün kirayəni bir neçə gün qabaqcadan versək, yaxşıdır. 
Yadında qalsın, qaz, su və işıq qəbzlərini diqqətlə 
hesablamaq lazımdır ki, bizə düşən hissəni vaxtında ödəyə 
bilək. 
Yeməkdən sonra bir az istirahət etdi, sonra dedi: 
-Şəhidlər xiyabanından ötrü çox darıxmışam. 
-Əgər 
yorulmamısansa, 
gedək! 
Mən 
də 
gedə 
bilməmişəm. 
Geyinib yola düşdük. Hava soyuq olduğundan 
motosikletlə getmədik. Şəhidlər xiyabanına çatanda Şəhid 
Hüseynpurun məzarı başında bir neçə xanımın dayandığını 
gördük. Həmid məzara yaxınlaşmadı. Dedim: 
-Biz bu xanımların kim olduğunu bilmirik. Gedək 
başqaları kimi Fatihə oxuyaq. 
-Yox, xanım, yəqin, şəhidin ailə üzvləridir, şəhidlə baş-
başa qalmaq istəyirlər. Biz getsək, narahat etmiş olarıq. 
Elə buradan ziyarət niyyətini elə, onsuz da şəhid bizi 
görür, mütləq məzarı üstə getməyə ehtiyac yoxdur. 

---

122 
Onda Həmidin bu sözlərini yaxşı başa düşmədim, 
ancaq sonradan məzar yanında tək qalmağın nə demək 
olduğunu öyrəndim. 
Şəhidlər xiyabanından birbaşa bibimgilə getdik. Bir 
ananın övladı üçün darıxmağının sonu yoxdur. Həmid 
həmişə olduğu kimi, anasının alnından öpdü. Bibimin 
israrı ilə şam yeməyinə onlarda qaldıq. Şam süfrəsini 
yenicə yığışdırandan sonra televizordan rəhbərin çıxışı 
başladı. Qum əhalisi 19 Dey (9 Yanvar) yürüşlərinin 
ildönümü münasibəti ilə onunla görüşə getmişdi. 
Həmid tez televizorun qarşısında oturub ağanın 
söhbətinə qulaq asmağa başladı. Müharibə illərinin 
könüllülərindən olmuş atası da əvvəldən-axıra kimi qulaq 
asdı. Həmid ağanın bütün çıxışlarına qulaq asırdı. Hansına 
qulaq asa bilməsəydi, sonradan internetdən yükləyib 
dinləyir və mühüm məqamları yazırdı. Dinlədiyi bütün 
çıxışlarda belə edirdi. Haradasa bir çıxışı dinləməyə 
gedəndə 
dəftər-qələm 
götürərdi. 
Dəftəri 
yanında 
olmayanda ən kiçik kağızdan, hətta alış-veriş qəbzindən 
belə istifadə edirdi. Sonra həmin məsələləri əza 
dəstəsindəki dostları və ya əsgərləri ilə bölüşürdü. 
*** 
Universitetə getdiyim günlərdə günorta yeməyin 
xuruşunu axşamdan bişirirdim, plovu isə səhər tezdən 
süzürdüm. Bu proqramla hər gün nahar və şam yeməyimiz 
hazır olurdu, təhsilim mənim ev işlərimə mane olmurdu. 
Əgər günortaya kotlet və ya makaron yesəydik, axşama 
plov bişirərdim. Evə tez çatanda yeməyi qızdırırdım, 
Həmid məndən öncə gəlsəydi, özü qızdırıb yeyirdi. Hər bir 
halda, bir-birimizi ən azı bir-iki saat gözləyirdik ki, 
yeməyi bir yerdə yeyək. Bəzən mənim işlərim iki-üç saat 
uzanırdı, Həmid də heç nə yeməyib məni gözləyirdi. 

---

123 
Birinci günlər həm səhərlər, həm də günortalar dərsim 
olduğundan səhərki dərslərdən sonra evə qayıdır, birlikdə 
yemək yedikdən sonra yenidən universitetə gedirdim. 
Bir dəfə saat birdə dərsim bitəndən sonra yenə tez 
taksiyə oturub evə gəldim, yeməyi qızdırıb, süfrəni 
düzdüm. Hər şeyi hazırladım ki, Həmid gələn kimi 
birlikdə yeyək, sonra da universitetə gedim. Ancaq Həmid 
gəlib-çıxmadı, zəng edəndə dedi ki, bir az gec gələcək. 
Məcbur qalıb süfrədə tək oturdum, bir qədər yeyib 
universitetə hazırlaşdım. 
Hələ qapıdan çıxmamış Həmid gəldi. Əlləri və 
paltarları qanın içindəydi. Onu bu halda görüb əl-ayağım 
tutuldu. Tez dedi: 
-Qorxma, xanım, heç nə olmayıb. 
-Bəs, bu halın nədir belə?! Ağlıma min cür fikir gəldi. 
-Motosikletlə işdən qayıdanda birdən əsgərlərin biri 
maşının arxasından yerə yıxıldı. Yarası dərin deyildi, 
ancaq yazıq çox qorxurdu. Qucağıma götürüb bir kənara 
apardım, təcili yardım maşını gələnə qədər yanında qalıb 
başını qatdım. 
Rahat nəfəs aldım. 
-Allaha şükürlər olsun! Bəs o əsgərə nə oldu? Yəqin, 
yazığın ata-anası çox narahatdır. 
-Allaha şükür, yaxşı qurtardı. Xəstəxanaya göndərdilər 
ki, rentgen lazım olsa, çəksinlər. 
-Səni bu halda görəndə çox qorxdum. Elə bildim ki, 
Allah eləməmiş, özün motosikletdən yıxılmısan. Nahar 
hazırdır. Mən dərsə gedirəm. 
-Gözlə, paltarımı dəyişim, səni aparım. 
-Sən hələ yemək yeməmisən. 
-Qayıdanda yeyərəm. Onsuz da ordan idman zalına 
getməliyəm. 

---

124 
Tez hazırlaşıb yola düşdük. Küçənin başına çatan kimi 
əliylə təkər təmirini göstərərək dedi: 
-Əzizim, mən bunlara 500 tümən borcluyam. 
Motosikletin təkərinə hava vurmuşdular. Xırda pulum 
olmadığı üçün verə bilmədim. İndi də bağlıdır. Qayıdanda 
mütləq yadıma sal, borcumu verim. 
-Gözüm üstə! Bir vərəqə yazıb o birilərin yanına 
qoyaram. 
Kiçik borclarına qarşı bu qədər həssas idi. Mən 
olmayanda borclarını balaca kağıza yazıb kompüterin 
monitoruna yapışdırırdı ki, ömür vəfa etməsə, mən görüb 
ödəyim. 
Universitetə çatanda Həmidə dedim: 
-İnşallah, bu il “Nur yolçuları” səfərində varsan?! 
Dostlarım universitetlə danışıq aparırlar. Onlara dedim ki, 
mən yoldaşımla gedəcəm. 
-Görək, şəhidlər necə istəyir! Keçən il tək getmisən, bu 
il çalışacam birlikdə gedək. 
2014-cü il, martın ortalarında Tibb universitetinin 
karvanı cənuba yolda düşdü. Həmid avtobusda məsul şəxs 
kimi gələn yeganə kişi idi. Bu qədər qadınla yol getməyin 
ona necə çətin olduğunu çox yaxşı başa düşürdüm. Ancaq 
mən şəhidlərin ziyarətinə onunla birlikdə getdiyimə görə 
çox sevinirdim. Təxminən saat onda avtobusdan düşdük. 
Həmid çantasını götürüb kişilər üçün nəzərdə tutulmuş 
çadıra yollandı. Mən də bizimlə gəlmiş tələbələri 
qalacaqları yerlərə yerləşdirməli idim. Həmid təxminən 
saat on ikidə iki dəfə mənə zəng vurmuşdu, ancaq mən heç 
birini eşitməmişdim. Ona bir neçə dəfə zəng vurdum, 
telefonu açmadı. Nigaran qalmışdım. Səhər tezdən 
qaldığımız yerdən çıxanda da onu görməmişdim. Bir saat 
sonra özü zəng vurub dedi: 

---

125 
-Gecə zəng vurdum, açmadın. Mən Meracüs-şühədaya 
gəlmişəm. Gecədən burdayam. Bu gün xanımların növbəsi 
olduğuna görə daha düşərgəyə qayıtmadım. Burda səni 
gözləyirəm. 
Biz Meracüş-şühədaya çatanda Həmid girişdə bizi 
gözləyirdi. Şəhidlərlə bir gecə bir yerdə qalması öz işini 
görmüşdü. Gözlərindən bilinirdi ki, bütün gecəni yatmayıb 
şəhidlərlə doyunca dərdləşib.

---

126