Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

• Şərtsiz səmt refleksi
 
5. Böyük beyin yarımkürələri 
qabığında işığı qəbul edən 
görmə mərkəzi. 
 
Lampa yanır
• Lampanın yanmasına  
qarşı şərti ağız suyu ifrazı 
refleksinin yaranması 
1. Dilin reseptorları
 
2. Ağız suyu ifraz edən mərkəz. 
3. Ağız suyu vəzisi. 
4. Böyük beyin yarımkürələri  
    qabığının qida mərkəzi. 
5. Böyük beyin yarımkürələri  
    qabığında işığı qəbul edən  
    görmə mərkəzi. 
Lampa 
yanır 
1
• Şərti refleksin meydana 
gəlməsi 
 
2. Ağız suyu ifraz edən 
mərkəz. 
3. Ağız suyu vəzisi. 
4. Böyük beyin yarımkürələri  
    qabığının qida mərkəzi. 
5. Böyük beyin yarımkürələri  
    qabığında işığı qəbul edən  
    görmə mərkəzi. 
6. Qida və görmə mərkəzləri 
arasında müvəqqəti 
əlaqənin yaranması. 
Lampa 
yanır 

---

 
 
125 
 
•   V  fəsil  •  
Ali sinir fəaliyyəti 
• 
5 
ranır. Bu zaman qıcığın zərərli və ya faydalı olması ayırd edilir. Qıcığın təsiri müd-
dətində  fəaliyyət  dayanır.  Məsələn,  lampanı  yandırdıqda  itdə  ağız  suyu  ifrazı  baş 
verir. Lakin bu zaman güclü zəng səsi eşidildikdə itdə səmt refleksi yarandığından 
ağız suyu ifrazı kəsilir. Belə tormozlanma xarici  və ya şərtsiz tormozlanma adlanır. 
Şərti qıcıqlandırıcı şərtsiz qıcıqlandırıcı ilə möhkəmləndirilmədikdə yaranan şərti 
refleks tədricən zəifləyir və sönür. Bu, daxili və ya şərti tormozlanma adlanır. Mə-
sələn, lampanı yandırıb bir neçə dəfə yemək vermədikdə itdə lampanın yanmasına 
qarşı ağız suyu ifrazı dayanır. Lampa yenidən təsirsiz qıcıqlandırıcıya çevrilir. Buna 
səbəb beyin qabığında qida və görmə mərkəzi arasında yaranan müvəqqəti əlaqənin 
qırılmasıdır. Lakin belə halda şərti refleks tam itmir. Əgər təcrübə təkrarlanarsa, ref-
leks yenidən bərpa olunur.  
Beləliklə, şərti reflekslərin əmələ gəlməsi və tormozlanması sayəsində orqanizm 
mühitin daim dəyişən həyat şəraitinə uyğunlaşır.