Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

Cədvəl 3.2. Neft məhsulları, elektrik, təbii qaz və kömür üçün 
vergi sonrası subsidiyalar (2011)%-lə
 
Ölkələr
Neft məhsulları
Elektrik
Təbii qaz
Kömür
Büdcəyə 
nisbəti
ÜDM-ə 
nisbəti
Büdcəyə 
nisbəti
ÜDM-ə 
nisbəti
Büdcəyə 
nisbəti
ÜDM-ə 
nisbəti
Büdcəyə 
nisbəti
ÜDM-ə 
nisbəti
Albaniya 
0.00
0.00
m.y
m.y
0.04
0.01
0.05
0.01
Azərbaycan 
4.96
2.26
2.00
0.91
4.18
1.90
0.00
0.00
Ermənistan
3.86
0.84
1.81
0.40
3.93
0.86
m.y
m.y
Belarusya
0.00
0.00
2.32
0.98
5.86
2.46
0.00
m.y
Bosniya və Hersoqovina
0.00
0.00
m.y
m.y
0.16
0.07
7.35
3.41
Bolqarıstan 
0.00
0.00
m.y
m.y
0.81
0.26
6.72
2.18
Xorvatiya 
0.00
0.00
m.y
m.y
0.89
0.33
0.60
0.22
Gürcüstan 
2.62
0.74
m.y
m.y
1.55
0.44
0.19
0.05
Macarıstan 
0.15
0.08
m.y
m.y
1.11
0.59
0.56
0.30
Qazaxıstan 
7.99
2.22
3.49
0.97
3.45
0.96
10.11
2.81
Kosova 
0.00
0.00
m.y
m.y
m.y
m.y
0.06
0.02
Qırğızıstan 
20.39
6.80
17.13
5.71
0.81
0.27
4.07
1.36
Latviya 
0.00
0.00
m.y
m.y
1.14
0.41
0.30
0.11
Litviya 
0.00
0.00
m.y
m.y
1.17
0.39
0.33
0.11
Makedoniya
0.00
0.00
m.y
m.y
0.31
0.09
4.46
1.28
Moldova
0.00
0.00
m.y
m.y
4.20
1.54
0.34
0.12
Monqolustan
0.00
0.00
m.y
m.y
m.y
m.y
11.49
4.56
Monteneqro 
0.00
0.00
m.y
m.y
m.y
m.y
0.00
0.00
Polşa
0.15
0.06
m.y
m.y
0.51
0.19
4.79
1.84
Rumınya 
0.00
0.00
m.y
m.y
1.34
0.42
1.74
0.55
Rusiya
3.96
1.52
3.30
1.27
6.45
2.47
2.67
1.03
Serbiya
0.00
0.00
m.y
m.y
0.89
0.37
6.00
2.46
Tacikistan 
0.45
0.11
10.04
2.50
0.87
0.22
0.57
0.14
Türkiyə 
0.00
0.00
m.y
m.y
0.91
0.31
1.91
0.66
Türkmənistan
44.05
8.31
12.67
2.39
105.63
19.92
m.y
m.y
Ukrayna 
0.48
0.20
4.36
1.85
16.31
6.91
6.40
2.71
Özbəkistan
2.28
0.92
14.80
5.95
63.40
25.50
0.67
0.20
 
Mənbə: IMF, (2013), Energy Subsidy Reform: Lessons And ImplicationsExecutive Summary

---

- 81 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Cədvəldən də göründüyü kimi keçmiş Sovet İttifaqı ölkələrində ener-
ji subsidiyaları yüksəkdir. Subsidiyaların ən yüksək olduğu ölkələr isə 
Türkmənistan, Qırğızıstan və Qazaxıstandır. Enerji subsidiyalarının yüksək 
olması əsasən ölkələrin enerji resurslarıyla zəngin olması ilə əlaqəli olsa da, 
Qırğızıstan və Ermənistanın enerji resurslarının (xüsusilə neftin) olmamasına 
baxmayaraq subsidiyalar bu ölkələrdə də yüksəkdir. Enerji subsidiyalarının 
yüksək olması nəticəsində bu ölkələrdə büdcə xərcləri artır və dövlət borcu 
yüksəlir. Digər yandan isə ƏDV və istehlakçı tərəfindən ödənilən vergilər artır.
3.2.3. Enerji subsidiyalarının tətbiqi
Enerji subsidiyalarının tətbiqi üçün irəli sürülən əsaslar bunlardır. 
•
Enerji yoxsulluğu ilə mübarizə. İstehlakçı subsidiyaları bu məqsədlə tətbiq 
olunur və az gəlirli qrupa xidmət etməklə enerjini bu qrup üçün əlçatan edir.
•
Yerli enerji təklifini artırma. İstehsal subsidiyaları bu məqsədlə id-
xaldan asılılığı azaltmaq üçün tətbiq olunur. Bu yanaşma həmçinin 
ölkənin xarici və strateji iqtisadi siyasətinə dəstək məqsədilə milli enerji 
şirkətlərinin qlobal fəaliyyətinə kömək üçün tətbiq edilir.
•
Sənayenin inkişafı və məşğulluğu dəstəkləmə. Subsidiyalar 
sənayeçilər üçün rəqabət üstünlüyü vasitəsidir. Enerji subsidiyaları ener-
jinin intensiv istifadə edildiyi sahələrə investisiyaları stimullaşdırmaq 
üçün tətbiq olunur. Məsələn, alüminium əridilməsi sənayesinin belə bir 
dəstək olmadan mənfəətli olması çətindir. Enerji subsidiyaları həmçinin 
tarif və ticarət məhdudiyyətləri formasında xüsusilə keçid və iqtisadi eniş 
zamanı məşğulluğun artırılması üçün tətbiq olunur. 
•