Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

Şəkil 3.2. İstehlak subsidiyalarının miqyası və maliyyələşdirilməsi*
*oxla göstərilmiş xətt tələb xəttidir
Mənbə:David Coady, Moataz El-Said vb., (2006), The Magnitude and 
Distribution of FuelSubsidies: Evidence from Bolivia, Ghana, IMF

---

- 85 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Fərz edək ki dövlət Qc miqdarında istehsal və məhsulu Pc qiymətinə sat-
maqla müəyyən gəlir əldə edir. Eyni zamanda dövlət müəssisələri yerli tələb 
yerli təklifdən çox olduğunda bu məhsulu həm də idxal edir. İdxal etdiyi 
qiymət Pm, subsidiyalaşmış qiymət isə Ps olarsa, əhali və firmalar Qs qədər 
istehlak edər, idxal isə (Qs-Qc)-dir. Bu zaman toplam istehlakçı subsidiyası 
(A+B+C) sahəsinə bərabər olacaq. Əgər dövlət Ps qiymətində satış üçün 
emal və ya idxala dair hər hansı subsidiyalaşma həyata keçirməzsə, emal gəliri 
A-yadək azalacaq və idxalda B+C-yə bərabər itki olacaq. Başqa sözlə istehlak 
subsidiyaları idxal və emal gəlirindəki dəyişikliyə görə ödənməkdədir. Lakin 
emaledici sənaye subsidiyalaşmış qiymətlərdən dolayı mənfəət əldə etsə də, 
bu zaman idxalçılar zərərə uğrayırlar. Bu zərərlər adətən bank sistemindən 
borclanma hesabına maliyyələşdirilir və dövlət borcunu artıra bilir. Dövlət 
sadəcə açıq şəkildə büdcə vasitəsilə dövlət şirkətlərini subsidiyalaşdırarsa, 
bu büdcədə açıq əks oluna bilər. 
Əgər idxal qiymətləri mövcud vergiləri özündə ehtiva edirsə,  məsələn, 
qrafikdə Pm qiymətinə vergilər də daxildirsə və dövlət müəssisələri hələ də 
Ps ilə satmağa davam edirlərsə, o zaman istehsalçı və idxalatçılar üçün xalis 
qiymət Pp-yə (Pp=Ps-vergi) enəcək. Bu zaman dövlət müəssisələrinin xa-
lis mənfəəti (D+E) sahəsinə enəcək, dolayısıyla dövlət gəlirləri də. Vergilər 
gəlirləri dövlət müəssisələrinin gəlirindən büdcə gəlirlərinə çevirir. Adətən 
dövlətlər yanacaq vergilərini azaltmaqla digər məhsullar üzrə istehlak 
qiymətlərini artırır. Dolayısıyla dövlət müəssisələrinin mənfəətinə və isteh-
lakçıların rifahına müsbət təsirindən bəhs edilə bilməz.
3
  
Beynəlxalq yanacaq qiymətlərində dəyişkənlik inkişaf etmiş ölkələr və yeni 
sənaye dövlətlərində fiskal riski artırmaqdadır. Dünya enerji qiymətlərindəki 
dəyişikliklər bu ölkələrin fiskal dayanıqlığına problemlər açır. 
Yanacaqdan əldə olunan vergi gəlirlərini qorumaq məsqsədilə bəzi ölkələr 
avtomatik yanacaq qiymətqoyma mexanizmini qəbul edib. Bu mexanizmin 
qəbul edilməsi həm də qiymətləndirmədə tam liberal sistemə keçid kimi 
dəyərləndirilə bilər. Bu da subsidiyalardan qaçmanın və büdcə gəlirlərinin 
təminatı kimi dəyərləndirilməlidir. Avtomatik qiymətqoyma mexanizmi-
min qəbulu beynəlxalq yanacaq qiymətlərində olan dəyişikliklərin birbaşa 
yerli yanacaq qiymətində dəyişikliklərə səbəb olacağına işarə edir. 
3
David Coady, Moataz El-Said vb., (2006), The Magnitude and Distribution of FuelSubsidies: Evidence from
Bolivia, Ghana, IMF, səh:7

---

- 86 -