Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

3.4.2. Azərbaycanda enerji subsidiyaları
Keçmiş sovet respublikalarında ilk bazar islahatları tətbiq olunan zaman 
kvazifiskal subsidiyaların miqyası böyük olmuşdur. Burada iki fərqləndirici 
əlaməti qeyd etmək lazımdır:
1. Postsovet məkanında dövlət mülkiyyətində olan müəssisələr yüksək 
dərəcədə subsidiyalaşmış dövlət xidmətlərinin maliyyələşdirilməsi və 
təminində əsas mənbə rolunu oynayırdı;

---

- 100 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
2. Bu ölkələrdə istehlakçılar enerji və digər dövlət xidmətlərinin yüksək 
dərəcədə istehlakına adət etmişdilər.
Müstəqilliklərinin ilk illərində postsovet ölkələri enerji tariflərini dünya 
qiymətlərinə əsasən balanslaşdıra bilmədiklərinə görə subsidiyalaşmanın ən 
önəmli kanalı enerji olmuşdur. Belə yanaşma makroiqtisadi və fiskal risklərin 
əsas səbəbidir. Bu səbəbdən də fiskal və makroiqtisadi dayanıqlıq enerji sek-
torundan asılı vəziyyətə gəlmişdir. Müstəqilliyin ilk dövründə karbohid-
rogen ixracatçıları (Qazaxıstan, Rusiya və Azərbaycan) enerji islahatlarını 
təxirə salmış və enerji istehsalçılarını subsidiyalaşdırmışlar. Enerjidən asılı 
ölkələr (Ukrayna) enerjini dünya qiymətlərinə yaxın tariflərlə idxal etməyə 
məcbur olmuşlar və əvvəlcədən subsidiyaların maliyyələşdirilməsində 
çətinlik çəkmişlər. 
1995-97-ci illərdə Rusiyada enerji subsidiyaları ÜDM-un 7-10%-ə 
yüksəlmişdir. Liberallaşma və stabilizasiya siyasətindən sonra bu subsidiya-
lar ləğv edilmişdir. 1997-ci ildən etibarən enerji monopoliyaları gizli subsi-
diyaların əsas hissəsini dövlət büdcəsinə transfer etməyə müvəffəq olmuş-
dur. Bu ödənilməmiş vergi borclarının toplanması və yüksək mənfəətinin 
əldə edilməsiylə mümkün olmuşdur. Rusiya (həm də) enerji subsidiyaları 
nəticəsində meydana gələn fiskal kəsiri maliyyələşdirmək üçün xarici və da-
xili borclanmanı artırmağa məcbur olmuş və proses 1998-ci ilin böhranına 
gətirib çıxarmışdır. 
Azərbaycanda kvazifiskal subsidiyalara misal olaraq enerjinin aşağı 
qiymətləndirilməsi və enerji tədarükçülərinin ödənişləri vaxtında və tam 
həcmdə edə bilməməsi göstərilə bilər. 1999-cu ildə kvazifiskal subsidi-
yalar ÜDM-un 7%-i təşkil etmişdir. O zaman əhali ən çox ödənişi həyata 
keçirməyən istehlakçı seqmenti idi. Əhali istifadə etdiyi enerjinin 10%-nin 
pulunu ödəyirdi. 
Dünya Bankına görə enerji qiymətələri islahatları iki mərhələdə həyata 
keçirilməlidir:
• 
Daxili enerji tarifləri dünya qiymətləri ilə bərabərləşdirilməlidir;
• 
Enerji qiymətlərinin çevik tənzimlənmə mexanizmi yaradılmalıdır.
Bununla belə 2003-cü ilədək Azərbaycanın enerji sektorunda 
qiymətlərin demək olar heç dəyişmədiyi görülə bilər.
14
 
14  Bu göstəricilər “İMF, (2003) Staff Country Reports”dan əldə edilib: http://books.google.az/books?id=iLLVwA
2xGgcC&pg=PA76&lpg=PA76&dq=energy+subsidies+in+azerbaijan&source=bl&ots=21deslhqh0&sig=ugM2
d-QmRXlFTg-11T5QVbKGtbQ&hl=en&sa=X&ei=mmpWUvq4FIPbswb204DwAg&ved=0CFYQ6AEwCA#v
=onepage&q=energy%20subsidies%20in%20azerbaijan&f=false

---

- 101 -