Yazı materialı, əlyazma kitabı və kitabçılıq texnologiyaları ilə yanaşı, dastan

TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
yazıçılarınm  əsərlərini  də  buraya daxil  etmək  olar  ki,  onlardan  Ömər  Xə>ya- 
raın,  Sədinin,  Hafizin,  Rudakinin,  Firdovsinin  və  başqalarınm  əsərləriııi 
göstərmək olar.
A.Yasəvinin  1897-ci  ildə  İstanbulda,  1915-ci  ildə  Daşkəııddə  nəşr 
olunan “Hikmətlər”  əsəri  də qiymətli nüsxə kimi  fonda daxil edilmişdir.
Kiril  əlifbasında  olan  ilk  çap  nüsxələri  mühüm  nəşrlər  kimi  fondda 
yerləşdirilmişdir  ki,  belə  əsərlərdən  İoanna  Damaskinin  “Varlaame  və  İosaf 
çar  haqqmda  daha  ətraflı”  (1681),  “Xəyalən  cənnət”  (1659)  və  başqalarınm 
admı  çəkmək  olar.  N.Şaxmərdanovun,  Şeyx  Aslamn,  A.Kunanbayevamn. 
Ç.Vəlixanovanm əsərləri  də buraya daxil edilir.  Həmçinin burada dərsliklor də 
mövcud  olm uşdur ki,  bunlara nümunə  olaraq,  M.Smatriçkova aid  1721-ei  ildə 
nəşr  olunan  “Slavyan  qrammatikası”,  Maqniçkovun  1703-ci  ildə  ya/.dığı 
“Arifmetika” kimi əsərləri göstərmək olar.
Alma-Ata  kitabxanasmda  mövcud  olan  toplu  kataloqda  xarici 
ədəbiyyatla  yanaşı  dövrü  nəşrlərdə  öz  əksini  tapırdı.  Kitabxananın  fondunda 
saxlanılan  xarici  ədəbiyyata 
misal  olaraq 
“ lloJMpnaa 
3 B ew "  (“Qütb 
ulduzu”),  “ Kojiokoji”  (“Zəng”) kimi əsərləri  göstərmək olar.  1535-ci  ildə  latın 
dilində yazılmış  “Lukiana Samosatskonun dialoqu haqqında”.  Qalileyin  1635- 
ci  ildə  yazdığı  “Ptolomey  Kopornikin dünyanın  2  əsas  sistemi  haqqmda'  olan 
nəşriər də  nadir nüsxə  kimi  fondda saxlamlmışdır.  Bundan  olavə kitabxananın 
fondunda  mühiim  yer  tutan  miniatürlər,  çap  olunmamış  kirii  əlilbasında  olan
kitablar da mövcud olmuşdur.
Kitabxanada  soraq  biblioqrafıya  aparatı  da  yaradılmışdır  ki,  buraya 
təkcə  ənənəvi  kataloq  və  kartatekada  deyil,  Qazaxıstanın  sistemli  və  toplu
kataloqu da daxil  edilmişdir. 
,
Alma-Ata  D övlət Milli  kitabxanasınm  fondu  1931-cı  ıldə  umumıhkdə
64  min  çap  vahidini  əhatə  edirdisə,  1982-ci  ildə  isə  bu  göstəncı  4  m.  yondan
çox olmuşdur.  O xuculann  sayı  1940-cı  ildə  9  min  ıdısə,  1982-c.  ıldə  55  mınə
qədər artmışdır. 
, 
.  ,  ,.
Qazaxıstanda  tarix  vs  mədəmyyatin  inkişatı  sahəsımio  bır  sııa  ı|aı
vd  qərarlar  qabul  edilmişdir,  Qəbul  edibn  ilk  qanun  “ ranx 
vn Mxlwyy*
Mirası  Abidələrinin  Qorunmas,  və  işlədilməsi”  haqqında ı,l,m,idur.  Bu  q.  .
1992-ci  ilin  iyul  ayır.da qəbul  edilmiş  və  əsas  məqsədı  rcspublıka  əıa/.ıs,n
ycrləşən tarixi və  mədəniabidələrinqorunmasım  nəzər  ətutuı  u.
Tarix  və  mədəniyyət  mirasımn  qorunması  sahəsındə 
c 
addımlardan  biri  də 
2 0 0 4
-
2 0 0 6
-cı  illər  üçün  nəzər  ə  u  u 
j ' ' (
Mirası”  adlı  dövlət  proqramının  haz.rlanmas.  olmuşdu.  Bu  P ^  n ^   tik N -  
keçirilməsi  nəticəsində  ölkədə  mədəniyyət  ışı  sahəsmdə  əsash  d ə v ^ k b ,
həyata keçirildi.

TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏPƏNİYYƏTİ
2011-ci  il  aprelin  26-dan  28-dək  Qazaxıstamn  paytaxtı  Astanada 
Türkdilli  Ölkələrin  Parlament  Assambleyasının  2-ci  plenar  iclası  keçirilib. 
Tədbirdə  iştirak  etmək  üçün  Azərbaycan  Respublikasmın  Milli  M əclisin  sədri 
Oqtay  Əsədovun  başçılıq  etdiyi  nümayəndə  heyəti  aprelin  26-da  Qazaxıstana 
səfər  elmiş,  səfər  çərçivəsində  M illi  Məclis  sədrinin  Qazaxıstan  prezidenti 
Nursultan  Nazarbayevlə  görüşü  baş  tutmuş,  eləcə  də  digər  bir  sıra  ikitərəfli 
görüşlər  də  hpyata  keçirilmişdir.  Bu  görüşdə  türk  dilli  dövlətlorin  Parlament 
kitabxanalarınııı  əməkdaşhğı  ilə  əlaqədar  memerandumuh  imzalanması 
nəzərdə tutulurdu.
TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
Q IR Ğ IZ IS T A N D A  KİTAB VƏ  KİTABXANA  İŞİ
Qırğız  xalqm ın  kitab  və  kitabxana  mədəniyyətini  yalnız  nıiiasir 
Qırğızıstan  Respublikasının  coğrafı  ərazisində  axtarmaq  yalnıs  hcsab 
edilməlidir.  Uzun  tarixi  dövrdə  Orta  Asiya  Türk  xalqları  mədəni’-maarif 
quruculuğunu  birgə  və  qarşılıqh  əlaqələr  şəraitində  həyata  keçirmiş,  türk 
mədəniyyəti,  islam-türk  mədəniyyəti  kimi  adlanmışdır.  Qırğızıstanda  kitab  və 
kitabxana 
mədəniyyəti 
də 
Türk 
xalqlarının 
müştərək 
mədəniyyəti 
kontekstində  baxılm alı  və  araşdırmalıdır.  Təsadüfı  deyil  ki,  erkən  orta  əsr 
mədəniyyətini  xarakterizə  edən alim və mütəfəkkirlər Fərabi,  Birııni,  İbn  Sina 
bütün türk xalqlarmın iftixar mənbəyidir.  “Divani lüğəti türk” əsəri  biitün  Orta 
Asiya türklərinin müşitərək  mədəni irsi hesab edilir.
Qırğızıstan  türk  tarixinin  ən  mühüm  dövlətlərindən  olan  Saka,  Mun, 
Göytürk,  Qıpçak,  Qaraxanlı  kimi dövlətlərin  mərkəzi hesab olunmuş, Qıpçaq, 
Oğuz,  Karluq  kimi türk boylarınm da beşiyi  sayılmışdır.
Qırğızıstanan  öyrənilməsi,  tarixi,  etnoqrafıyası,  mədəniyyəti,  folkloru 
dili,  və  bir  çox  diqər  məsələlərin  öyrənilməsi  XX  əsrin  II  yarasına  təsadiif 
edir.  Lakin  XVIII-XIX  əsrlərdə  artıq  Qırğız  xalqımn  milli  mədəni  tarixinin 
öyrənilməsi  ilə  əlaqədar  tədqiqatlar  başlanmışdı.  Rus  tədqiqatları  Saııkt- 
Peterburq  akademiyası  və  coğrafıya  jurnallarında  keçirilən  etııoqraliq 
ekspedisiyalarla əlaqədar hesabatlar və məqalələr çap etdirirdilər.
Yazılı  ədəbiyyat  yarananadək  qırğız  xalqı  arzu  və  ideallarını  şilahi 
ədəbiyyatda  əks  etdirmişdir.  Ən  möhtəşəm  ədəbiyyat  nümunəsi  iso  Oıxon 
yazılarıdır.  Orxon  yazıları  (VII),  Qorqud-Namə  (VIII),  Oğuznamə  (IX)  biitün 
türk  tayfaları  üçün  ortaq  bir  dövr  olan  Qədim  türk  zamanma  aid  sənot 
əsərləridir.  Həmçinin  bütün  türk  tayfaları  bu  abidələri  özlərinin  ortaq  mədəni 
irsi  hesab edirdilər.
Qırğız  xalqı-Qazax  xalqı  ilə  birlikdə  şəhər  mədəniyyəli  formalaşdınnış 
və  IX-XIIl  əsrlərdə  şəhər  mədəniyyəti  getdikcə  inkişaf ctıııəyə  başlamışdı. 
Qədim  türk yazılı  mənbələrində  Otrar (Fərab),  Taraz,  İsfidjab,  Sığnak,  Suyab, 
Sauran,  Yangikent,  Yassı,  Koylık,  Talgar və  bir çox  digər orta  dövrbrə  ;ıid  ən
tamnmış  şəhərlərin adları çəkilmişdir.
VII-X  əsrlərdə  türk  xalqlarının  əksəriyyətində  kitab  və  kıkıbxana 
mədəniyyətinin  müştərək  ənənələri  islamın  təsiıi  nəticəsində  foımalaşmış  və 
zənginləşmişdir.
Qırğızlar  türk  xalqlarının  müştərək  mədəni  abidələrmı,  o  ciimlətlən 
yazılı  abidələri  olan  “Dədə-Qorqud”,  “Manas”,  “Koroğlu”  kımı  dastan  və 
əsatirləri özlərinin mədəni  abidəsi  kimi yaratmış və qəbul  ctmıslər.
Qırğr/.ıstan  əhalinin  böyük  qismi  1917-  ci  il  inqılabmdan  əvvəl  k(.Vor, 
hoyat yaşadığmdan  onlarda təhsil  və tədris  işi  kifayət  qədər  mkışal  ctnıəımşdı.
273

TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
Islam 
mədəniyyəti 
dövründə 
iri 
yaşayış 
mərkəzlərində 
modrəsəlor 
yaradılmışdı.  Ümumiyyətlə  isə  qeyd  etməliyik  ki,  digər  İslam  dövlətlərjndə 
olduğu  kimi  təhsil  sistemi  də  islam  dini  normalarma  söykənərək  ilk  ibtidai 
təhsili  məscid  və  mollaxanalarda,  ondan  sonrakı  mərhələdə  isə  mədrəsələrdə 
həyata  keçirilirdi.  İlk  və  orta  təhsil  Quranın  öyrənilməsi  məqsədini  daşıyırdı. 
Lakin  daha  sonralar  -  Rusiyanın  işğalı 
dövründə  rus  təhsilli  yeni  tipli 
mərkəzlərin yaranması  işinə də  başlamlmışdı.
Sovet  hakimiyyəti  illərində  xalq  maarifi  inkişaf  etmişdi.  Sovet 
hakimiyyətinin ilk  illərində vətəndaş müharibəsi  Orta Asiyanın  bütün ərazisini 
bütünlükdə  əhatə  etdi  və  mövcud  mədəni  abidələrin  kütləvi  dağıdılması  ilə 
müşaət  olunurdu.  Qırğızıstanda  da  vətəndaş  nıüharibəsinin  dağıdıcılığı  öz 
əksini  xüsusilə  tapmışdı.  Burada  ənənəvi  ukladdan  yeni  sovet  həyat  ukladına 
keçmək  prosesi  də  xeyli  zaman  apardı.  1925-ci  ilə  qədar  mərkəzi 
lıakimiyyətin 'Orta  Asiya  xalqları  ilə  əlaqədar  müəyyənləşdirilmiş  siyasətinin 
olmamaması  vəziyyəti  bir  qədər  də  qarışdınrdı.  1925-ci  ilə  qədər  SSRİ-nin 
siyasi  xaritəsində  Qırğızıstanla  Qazağıstanı  fərqləndirə  bilməm işlər  və  böyiik 
bir  ərazi  Qırğızıstan  deyə  adlaııdırılmışdı.  1925-ci  ildə  siyasi  xaritə 
dəqaqləşdirilir  və  Qazağızıstan  ilə  Qırğızıstan  fərqləndirilməyə  başlanır. 
1935-ci  ilə  qədər  Orta  Asiyamn  bütün  coğrafıyasında  daxili  çoxnaşmalar  və 
yeni  Sovet  həyat  tərzinə  etirazlar  qalmaqda  davam  edirdi.  Bu  etirazlar  yeni 
siyasi  sistemin  kök  atmasma  mane  olur  təhsil  və  m aarif  sisteminin  qurulub 
formalaşmasmı ləngidirdi.
40-cı  illərdə  -  II  Dünya  Müharibəsi  illərındə  Qırğızıstan  iqtisadiyyatı 
aqrar  sahəyə  əhəmiyyət  verir  və  müharibənin  ehtiyaclarına  xidm ət  etməkdə 
idi.
Qırğızıstanın  m ədəni-m aarif  həyatı,  təhsil  və  elm  50-ci  iilərin  II 
yarjsından  başlayaraq  inkişaf  etməyə  başlayır.  Məktəblər,  Ali  təhsil 
müəssisələri və mədəniyyət ocağları  açılır və çoxalır.
Qırğızıştan 40-cı  illərdə çox  sayda köçürülmələr hesabına etnik tərkibiııi 
də  xeyli  dəyişdirmişdi.  Qırğızıstanda  qırğızlarla  yanaşı  ruslar,  Ukraynahlar, 
kürdlər  və  bir  sıra  digər  Sovet  xalqları  yaşamaqda  idi  ki,  bu  da  Qırğızıstan 
ərazisində  rus  dilini  əsas  ünsiyyət  dilinə  çevırir  və  qırğız  dilinin  dövlət  dili 
kimi  nüfuzunu məhdudlaşdırırdı.  Bütün bunlara baxm ayaraq artıq  50-ci  illərin 
sonlanna  doğru  qırğız  ədəbiyyatının  gözəl  nümunələri  meydana  gəlir,  folklar 
irsinin  öyrənilməsi  və  yeni  nəşrlərin  hazırlanması  istiqamətində  xeyli  işlər 
görülürdü.  60-70-ci illərdə bu istiqamətdə işlər inkişaf edir və  genişlonir.
90-ci  illərin  əvvələrində  SSRİ-nin  dağılması  mərhələsində  Qırğızıstan 
digər  Orta  Asiya  Respublikaları  kimi  uğurlu  start  vəziyyətindo  deyildi. 
İqtisadiyyatı  əsasən  kənd  təssərrufatına  əsaslanır,  ağır  və  orta  sənaye 
formalaşmamış və  bir sıra digər problemlərlə qarşı-qarşıya idi.
274
TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
Qırğızıstan  Respublikasımn  Müstəqillik  dövrünün  ilk  illori  Orta 
Asiyanın  digər  Respublikaları  kimi  xüsusilə  ağır  mərhəlo  keçmoli  oldu.  Orla 
Asiyada  dini  ekstrem izm  öz  təsirini  göstərməkdə  idi.  Eləcədə  müstəqilliyin 
ilk  illərində  Qırğızıstam  tərk  edib  gedən  intellektuallar  arxada  böyük  boşiuq 
yaratdı.  Qırğızıstan  cənubdan  Çin  iqtisadiyyatının  təzyiqinə,  şimal-şorqdən 
Rusiyanın  siyasi  təzyiqinə,  müsəlman  Respublikaları  torəfindon  islam 
ekstremizminə  məruz  qalmaqda  idi.  Qırğız  xalqı  çətinliklərin  öhdəsindon 
uğurla  gələrək,  milli  müstəqilliyini  qoruyub  saxladı  və  ağır  addımlarla.  lakin 
əzimlə irəli  ınkişaf etməyə davam etdi.
Qırğızıstanın  əsas  kitabxanasınm  yaradılması  ilə  əlaqədar  1934-cü  ilin 
may  ayının  28-də  Qırğızıstan  xalq  komisarları  xüsusi  sərəncam  qobul  edir. 
Lakin  bu  asanlıqla  və  tezliklə  baş  vermir.  Bu  moqsədlə  mərkozi  şəhor 
kitabxanası  və  Qırğızıstan  xalq komisarları  sovetinin  kitabxanası  birloşdirildi. 
Beləliklədə  Q ırğızıstan  Respublikasınm  Dövlət  Kitabxanası  yaradıldı.  İlk 
günlər  iki  şöbədən-kütləvi  və  elmi  şöbədən  ibarət  təşkil  olunmıışdu.  1934-cü 
ilin  avgust  ayının  1-də  kitabxananm  rəsmi  açılışı  keçirildi.  Noyabr  ayının  7- 
də  elmi  todqiqat  işçiləri  üçün  oxu  zalı  işə  düşdü.  1935-ci  ilin  fevral  ayında 
ümumi  oxu  zalı  açılır.  May ayında səyyar fond  fəaliyyətə  başlayır.  Respublika 
Dövlət  Kitabxanasmın  bütün  strukturlarmı  idarə  edon  cəmi  11  əməkdaş 
fəaliyyət  göstərirdi.  Onlardan  yalnız  ikisinin  ali  təhsih  var  idi.  Kitabxananın 
ilk  müdiri  Xalq  komisarlığı  tərəfındən  N.A.Samsonov  təyin  edildi.  Sonralar 
iki  qırğız  əsilli  şakird  ştatdan  kənar  işə  cəlb  edildi.  'Iəsis  oldıığu  dövıdə 
kitabxanamn  fondu  əsasən- rus  dilində,  123  nüsxə  qırğız  dilindo,  41  qazax 
dilində,  49  nüsxə  tatar  dilində,  cəmi  18645  nüsxə  təşkil  edirdi.  1935-ci  ildən 
başlayaraq bu kitabxana Qırğızıstanda çap olun kitabların  və  dövrü  mətbuatm 
məcburi  nüsxələrini  almağa başlayır.  Məhz  bu  ildən başlayaraq  Qırğızıstanda 
tərcümə  ədəbiyyatımn  hazırlanması  sürətlənir  və  qırğız  dilindo  kitah 
məhsulunun qıtlığraradan qaldırmağa başlanır.
2010-cu  ildə  Qırğızıstan  Milli  Kitabxanasının  yaradılmasının  70  illiyi 
mtinasibəti  ilə  çap  olunmuş  hesabatda  müstəqillik  illoriııdo  kitabxana 
quruculuğunun  sürətli  və  dinamik  iııkişaf  etdiyini  görmək  olnr.  Milli 
kitabxananın  70  illiyi  ərəfəsində  kitabxananın  fondu  6  mılyon  nüsxo  toşkıl 
etmiş və  dünya xalqlarmm  89-dilində kitab fondu  formalaşmışdı.  Kitabx<ına\a 
hər  gün  1300  oxucu  müraciət  edir  ki,  bunların  da  əksəriyyəti  clmi  işçilor  vo 
tələbələrdir.  Elmin  m üxtəlif sahələrinə  dair  hər  gün  300  min  arayış  xidmoto 
verilir.
Kitabxananın  strukturuna  21  şöbə  daxildir.  Osas  şöbolərdon  b.n  m,lh 
biblioqrafıya  şöbəsidir.  Eləcə  də arxiv  fondu,  modəniyyot  və  mcosonot  şobosı. 
nadir və qiymətli  nəşrlər şöbəsi, xarici  odəbiyyat  şöbos,  kıtabxananm  gundohk 
fəaliyyətində  qabaqçıl  yer  tutmaqdadır.  Milli  kitabxananm  ohonuyyotl.  hcsab
275

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
etdiyi  şöboiərdon  biri  də  kompyuter  texnologiyaları  şöbəsidir.  Kitabxana 
m ütəxəssisbri  Qırğızıstanda kitabxana quruculuğunun  inkişaüm   və gələcəyini 
bu şöbənin  inkişafında görürlər.
Kitabxananın  fəaliyyətinin  strateji  planlaşdjnlm asında  əhəmiyyətli 
hesab  cdilən 6  istiqamət müəyyənləşdirilməsidir.
1.  Milli  və  xarici  ədəbiyyat  fondunun  formalaşdırılması  və  xidmətə 
verilməsi.
2.  Kitabxana fondunun mühafızəsinin təmin  olunması.
3.  Ölkə  daxilində  və  xaricdə  Qırğız  kitabınm,  eləcədə  əlyazmalarmın 
axtarışı, müəyyənləşdirilməsi və alınmasının təşkili.
4.  Beynəlxalq  kitabxana  əməkdaşlığmı  təmin  etmək  və  mərkəzi  kitab 
mübadilə funksiyasmı yerinə yetirmək.
5.  Abonementdə  kitabxana  və  informasiya-biblioqrafıya  xidmətini 
dövlət prioritetləri  əsasında təşkil etmək.
6.  Milli  biblioqrafiya  mərkəzi  funksiyasım  yerinə  yetirməkiə  ölkə 
daxilində  və  xaricdə  Qırğızıstan  haqqında  nəşrlərin  tam  biblioqrafık 
kulliyatınm hazırlanması.
1999-cü  ilin  sonunda  YUNESKO-nun  həm  Parişdəki  qərarkahj  ilə,  həm 
də  A.lma-atada  yerləşən  reqional  qərarkahı  ilə  Qırğızıstan  Respublikası  Milli 
kitabxanası  beynəlxalq  “İrs  şəbəkəsi”  layıhəsinə  qoşuldu.  Bu  layıhə  əsasmda 
Qırğızıstanın  milli  sərvəti  olan  kitab  mədəniyyəti  elektron  daşıyığılara 
köçürülməli,  beynəlxalq  mübadiləyə  təqdim  olunmalı  və  gələcək  nasillərə 
qorıınub  saxlanılması  təmin olunmalı idi.  Bu layıhə əsasında “Qırğızıstamn ilk 
irsi”,  “Qırğızıstanm  ərəb  əlifbası  ilə  ilk  qəzetləri”,  “Qırğız  dilində  ilk  çap 
kitabları”  layıhələri həyata keçirildi.
1993-cu  ildə  Qırğızıstan  Respublikasmın  Dövlət  tərəfindən  V.İ.Lenin 
adına  kitabxanası  Qırğızıstan  Milli  kitabxanası  statusu  verildi.  1994-cu  ildə 
Milli  kitabxananın  60  illiyi  təntənə  ilə  keçirildə  və  o  zam an  dövlətin 
prczidenti  A.Akayev  kitabxana  ictimaitini  təbrik  etdi.  1995-ci  ildə  “manas” 
eposunun  1000 illiyi  münasibəti  ilə milli kitabxanada  geniş  fəaliyyət proqramt 
müəyyənləşdirildi  və  həyata  keçirildi.  “M anas”  yubileyi  ilə  əlaqədar 
Respublikada  tədbirlərin  başlanqıcı  Milli  kitabxanada  qoyuldu.  “Dünya 
mədəııiyyətinin  mirvarisi”  adlt  möhtəşəm  bir  sərgi  keçirildi.  15  adda,  qırğız, 
ingilis və rus dillərində bukletlər çap edildi  və  yayıldi.  Manas tədqiqatçıları  ilə 
çox sayda görüşlər keçiriidi.
Milli  kitabxananın  beynəlxalq  əlaqələrinin  genişlənməsi  1998-ci  ildə 
Almaniyanın  Qöte  institutunun  dəstəyi  ilə  alman  oxu  zalı  açıldı.  Xüsusi  təmir 
olunmuş  oxu  zalının  açılışmda  Qırğızıstan  prezidenti  ilə  yanaşı  Ahnaniya 
Federativ  Respublikasınm Prczidenti  R.Xcrsoq da iştirak etmişdi.
276
TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏnƏNİW.vri
Qırğızıstan  Prezidentinin  xüsusi  fərmanı  ib   1993-cü  ilin  oktabr  a>,nın 
12-də  Qırğızıstan  Dövlət  Kitabxanasına  Milli  Kitabxana statıısu  verildi  1976- 
ci  ildən  “Q ırğızıstanda  kitabxana  işinin  tarixi”  çoxcildli  todqiqat  işi  Vap 
olunmağa  başlayır.  Bu  tədqiqatın  mərkəzi  Qırğızıstan  Dövlət  Kitabxanasım 
sonralar  isə  Milli  Kitabxana  təyin  edilir.  1934-2000-ci  ilbrdə  Qırğı/ıstanda 
kitabxana  işinin  inkişafı  ilə  əlaqədar  xeyli  məqalə  və  kitablar  çap  cdilir.  Bu 
tədqiqatlarda  Q ırğızıstan  Milli  Kitabxanasının  Respublikada  kitabxaııa 
qııruculuğuna  etdiyi  rəhbərlik,  həyata  keçiribn  metodiki  işi,  hazırlanan 
vəsaitlər və təcrübi  fəaliyyət öz əksini  məzmunlu şəkildə tatmaqdadır.
Tədqiqatların  verdiyi  məlumata  görə  Qırğızıstan  Respublikasının  Milli 
Kitabxanası  70  il  müddətində  xeyli  dəyişmişdi.  İxtisaslaşdırılmış.  xüsusi 
layihə  əsasında  tikilm iş  yeni  binaya köçürülmuş,  250-nəfərlik  yüksək  ixtisaslı 
kitabxanaşünas  kollektivi  formalaşmış  və  6  milyon  nüsxədən  artıq  kitab  və 
çap  məhsulu  fondu  yaradılmışdı.  Milli  kitabxana,  kitabxana-informasiya 
prosesbrinin 
öyrənilməsi  və  yeni  texnologiyaların  tətbiqi  sahəsində 
Respublikada mərkəz funksiyasmı  icra etməkdədir.
1991-1999-cu  illərdə  Milli  Kitabxanamn  fəaliyyatinin  iimumi  inkişafmı 
qiymətbndirmək  məqsədi  ilə  kitabxana  1999-cu  ildə  65  illiyi  ila  əlaqədar 
clmi-praktiki  konfrans  təşkil.  etdi.  Konfrans  Milli  Kitabxananın  biitüıı 
struktudarımn  fəaliyyəti  barədə  çixiş  və  miizakirələri  qiymətləndirdi  və  III 
ıninilliyin astanasm da perspektiv və prearitetləri  mitəyyənbşdirdi.
Milli  kitabxana  özünün  ictimai  missiyası  kimi  aşağıdakı  istiqamətlnri 
müəyyənləşdirdi.
1.  Cəmiyyətin  həyat  qabiliyyətli  sahəbri;  elm,  mədoniyyət  və  təhsilin 
inkişafına xidm ət etmək.
2.  Milli  və  dünya  informasiya  resurslärına  sərbəst  va  borabor  əlçatarlıüın 
təmin olunması.
3.  Milli  informasiya məkammn genişbndirilməsi.
4.  Qırğızıstanda sənədlərin mühafizəsinin təmin olunması.
5.  Dünya inform asiya məkamna inteqrasiya olunması.
YUNESKO-nun  Kütləvi  kitabxanalar  barodə  manifestinə  osasoıı  lıal-
hazırda Qırğızıstan kitabxanaları aşağıdakı  pulsuz xidmətbri  göstoıınokdədiı.
1.  Kitabxanaya gələnləri yönəltmək və məsləhətlərin vcrilməsi.
2.  Məlumat-axtarış aparatından istifadə etmək.
3.  Xüsusi növ  məlumat daşıyıcılarından istifado edo  bilmok.
4.  Oxu zallarında ədəbiyyatdan istifadə edə bilmək.
Hal-hazırda  Qırğızıstan  Milli  Kitabxanası  MDB-nin  biitün  mı  ı 
kitabxanaları  ilə  əməkdaşlıq  edir  və  kitab  mübadibsini  hoyata  kcç.nr.  Mılh 
kitabxananm  kitab  m ü badib  fondunda  30  min  nüsxo  elının  butun  sahəbıınə 
dair  ədəbiyyat  mövcuddur.  Qırğtzıstan  kitabxanaşünaslan  kıtab  mubalıso
277

TÜRK  XALOLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
l'əaliyyətində  poçt  daşınmalarının  xüsusilə  baha  olması  ilə  əlaqədar  kitab 
mübadiləsinin  istənilən qədər inkişaf etməsini qeyd edirlər.  M əhz  bu  sabəbdən 
rəqəmsal  məlumatın  mübadiləsinə  xüsusi  diqqət  yetiriiir.  Milli  kitabxana  hər
il  300  m üxtəlif  növ  tədbirləri  həyata  keçirir.  Buraya  konfranlar,  sərgilər, 
təqdimatlar vo digər m üxtəlif öikə və beynəlxalq səviyyəli  tədbirlor daxildir.
2006-ci  ildə  Qırğızıstan  Milli  Kitabxanasında  rus  ədəbiyyatı  və 
mədəniyyəti  mərkəzi  yaradıldı.  Bu  mərkəz  Rusiya  Milli  Kitabxanası,  Rusiya 
Dövlət  Kitabxanası,  Moskva  Nekrasov  adına  mərkəzi  şəhər  kitabxanası 
tərəfındən  dəstəkləndi  və  3  min  nüsxə  kitab  hədiyyə  olundu.  Mərkəz  ilk 
gündən  rus  mədəniyyətinin  və  ədəbiyyatının  təbliği  ilə  məşğul  olmağa 
başladı.
Q eyd  olunan  ictimai  missiyamn  həyata  keçirilməsi  məqsədi  ilə 
Qırğızıstan  Milli 
Kitabxanası  bir  sıra  məsələlərin  həllini 
gündəlik 
fəaliyyətində həyata keçirməkdədir. Bunlar aşağıdakılardır.
1. 
Qırğızıstanda  yaranan  və  Qırğızıstan  haqqında  yaranan  sənədlərin 
çap  olunduğu  yerdən  asılı  olmayaraq  toplamaq,  mühafizə  etmək  və
istifadəsini təmin etmək.
2. 
Ölkənin  inkişafı,  ictimai,  elmi,  mədəni  və  tədris  proseslərinin 
inkişafına xidmət edən universal  fondlarm yaradılması,  mühafızəsi  və  xidmətə 
verilməsi.
3. 
Kitabxana 
fondlarınm 
daimi 
muhafızəsi, 
restovrasiyası 
və 
qorunmasını  təmin etmək.
4. 
Respubiikada  və  xaricdə  Qırğız  kilabının  (əiyazm a  və  çap 
kitabiarmın) axtarışmı  və aiışım təmin edir.
5. 
M üxtəlif  daşıyıcılarda  əhatə  oiuna  bilən  kitabxana  fondlarının 
kataioq və kartoteklarımn elmi  işlənməsini təmin etmək.
6. 
Respublika  mübadiiə-rezerv  kitab  fondunun  təsis  edilməsi  və  az 
istifadə olunan ədəbiyyat fondunun müəyyəniəşdiriiməsi.
7. 
Ədəbiyyatın  depozitar  fondunu  yaratmaq.  (eimi,  texniki  və  mədəni 
əhəmiyyətli hesab edilən ədəbiyyatm).
8. 
Oxuculara 
kıtabxana 
və 
informasiya-biblioqrafik 
xidmətin 
abonem ent  vasitəsi  ilə  təşkili.  Kitabxanaların  üm um açıq  oiması  prinsipinin 
həyata keçiriiməsi, Dövlət prioritetiərinin bu sahədə öyrəniiməsi  və tətbiqi.
9.  Ölkədən  kənarda  yaşayan  qırğıziar  üçün  m əlum at  və  soraq- 
bibiioqrafıya xidmətini təşkil etmək.
10. 
M illi  Biblioqrafıyanın  mərkəzi  oimaq  funksiyasmı  həyata  keçirır. 
Qırğızıstanda  və  öikədən  kənar  ölkəşünaslıq  ədəbiyyatm ın  çari  və 
petrospektiv komplektləşdirilməsi  işini həyata keçirir.
11. 
Respublikada 
avtomatlaşdırıimış 
kitabxana-informasiya
sistemlərinin yaradıimasını təmin edir.
278
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İTAB  VƏ  KİTABXANA  M n n a m i w : .v r i
12 
Kıtabxanaşünashq,  biblioqrafıyaşünaslıq  və  kitaşünashq  salıosindo 
Respublıkada elmi-tədqiqat və metodiki  mərkoz funksiyasını  hovata  keçirir
13.  Kitabxana-informasiya  fəaliyyəti  sahosində  marketinq  tocriibosinı 
öyrənır və  sosıoloji tədqiqatlar həyata keçirir.
14. 
Kıtabxanamn  beynəlxalq  əməkdaşlıq  morkozi  funksiyasıııı  hoyata 
keçirir  və  beynoixalq  aboniment  və  beynəlxalq  kitab  mübadilə  morkəzi 
funksiyalarını  həyata keçirir.
15. 
Dövlətin 
Respublikada  kitabxana  siyasətini 
müəyyənləşdiron 
iayıhələrin həyata keçirilməsi  ilə məşğul  olur.
16.  Respubiikada kitabxana  işçilərinin  təkmilləşdirilməsini  təşkil  edir  vo 
bu  sahədə fasiiəsiz təhsildə iştirakçı  olur.
Qırğızıstan  Milli  Kitabxanası  Qırğızıstanda  diyarşünaslıq  ədobiyyatının 
komplektləşdirmə  mərkəzidir.  70-il  ərzində  diyarşünaslıq  ədəbiyyatının 
zəngin  fondu 
toplanmışdı. 
Fondun 
formalaşmasına 
50-ci 
illərdon
başlanmasına  baxmayaraq  qədim  və  nadir  nüsxələrdən  ibarət  zəngin  loııd 
təşkil 
olunur. 
P.P.Semyonova-Tyanşanskinin, 
V.V.Bartoldun, 
( ’.
Vəlixanovun,  A.N.Bernştamın  əsərləri  və  şəxsi  arxivi,  1820-ci  ildo  çap 
olunmuş  “M əlumat  ul  afaq”  (fars  dilində),  1857-ci  ildo  Kazanda  çap  olunnuış 
“■Baburnamə”,  1564-cii  ildo  nəşr  olunmuş  “Apostol”,  1580,  1581-ci  illərdə 
İvan  Fyodorovun  nadir  və  ilk  çap  kitablarının  nüsxələri  Qırğızıstan  MiJli 
Kitabxanasının 
nadir 
kitablar 
fondunda 
toplanmışdı. 
Foııdda 
N.M.Karamzinin,  A.S.Puşkinin,  L.N.Tolstoyun  saxlığında  çap  olunmuş 
nüsxolər də saxlanılmaqdadır.
Ilal-hazırda  Qırğızıstanda  fəaiiyyət  göstərən  kitabxanalar  içindon 
mühüm  hesab  edilən  və  Respubiikada  kitabxana-informasiya  chtiyacııun 
böyük  bir hissəsini öz üzərinə gölürən kitabxanalar aşağıdakılardır.
Qırğızıstanda  dövlət  Patent-texniki  kitabxanası  -   40  ildon  artıqdır  ki, 
foaiiyyət  göstərməkdədir  və  Respublikada  texniki  ədobiyyat  toplaııınası 
mühafizəsi  və  xidmətə  verilməsi  işinin  təşkilatçısıdır.  Kitabxananııı  strııktııtu 
əsason dörd  istiqamətdə  müəyyənləşdirilib.
1.  Dövlət  Patent  fondu.  Respublikada  ən  geniş  patcııt  lbnduna  ıııalik 
mərkozdir  və  hal-hazırda  15  milyon  nüsxo,  23  dildo  patcnt  soııəd  Ibıulu 
toplamışdır.  Dövlət  Patent  Fondu  Qırğr/.ıstan  Rcspublikasmın  strukturu 
sənaye  miilkiyyotin ekspcrtizası  üçün informasiya  bazası  funksiyasım  daşıyır.
2.  Kitab  və  dövrü  nəşrlar  kompleksi.  120  miıı  nüsxo  kitab  fonduııa 
malikdir.  Bu  .ədəbiyyat  iqtisadiyyat,  təbiət  clmlori,  sonaye  istchsalı,  texııika 
saholərini  əhatə edir.  Kiçik  və orta  biznesə dair  190 adda jurııal  vo  digor dö\ rii 
nəşrlor saxlamlır və xidmətə veıilir.