Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəsul Rza
- Vaqif Səmədoğlu
- HAFİZƏMİZDƏ YAŞATMAQ BORCUMUZDUR
|
QƏDİM XALQ MAHNISINI
DİNLƏYƏRKƏN
Oymaq-oymaq,qarış-qarış Gəzmişəm Azərbaycanı Qismət olmadı bircə tək Görəməddim Zəngilanı
Ay ana,ana Deyirəm yana-yana Gedəmmədim Zəngilana Gedəmmirəm nə Ağdama, Nə Şuşaya,nə Laçına.
Yağı gəldi yarasa tək. Ürəyimin yarası tək, Ürəyimin yarısı tək Qarabağ boyanıb al qana Ay ana,ana.
Taleyimiz demə buymuş Düşmən yaman tələ qurmuş Obamızı viran qoymuş.
Atlarımız yəhərsizmiş Üzəngisiz,kəmərsizmiş Maşınımız təkərsizmiş, Sərhədimiz çəpərsizmiş
417
Elimiz Kəlbəcərsizmiş Ana,deyim,dilim yansın Sənin oğlun hünərsizmiş.
Sözlərimdən küsmə ,ana, Övladından bezmə,ana, Ümidini üzmə,ana, Lap az qalıb,görəcəksən, Sevinicək,güləcəksən, Bunu özün görəcəksən, Atlarımız yəhərlidir, Üzəngili,kəmərlidir Əsgərimiz təpərlidir Ana,məndən arxayın ol, Sənin oğlun hünərlidir.
Ay ana,ana, Günləri sana Mən gedəcəm Zəngilana. Gedəcəm axı… Gedəcəm axır… 21 may 2001
418
VİCDAN BORCU
419
Gedənlər gecə getdi Gedən bilir gedəndə necə getdi. Rəsul Rza Davam edir 37- daha kəskin, daha ciddi Xəlil Rza Ulutürk Yenə kəsib ümid keçən yolları tikilməmiş türmələrin hörülməmiş hasarı
Arzulayıram ki, süfrələrimiz dolu, həbsxanalarımız boş olsun. Anar
420
(Murtuz Sadıqlının tərtib etdiyi «Cavabını sənə tarix verəcək» toplusuna («Mütərcim» nəşriyyatı 1995; rus dilində») yazılmış ön söz
Oxumağınızı vacib hesab etdiyimiz bu kitab öz-özlüyündə nadir bir əsərdir. Bu dərd və kədər, hüzn və iztirablar kitabıdır. Bu bütöv bir xalqın məruz qaldığı faciəyə şəhadət verən, güllələnmiş, əziyyət çəkmiş, incidilmiş, sürgünlərə göndərilmiş, təhqir edilmiş və alçaldılmış, isti ocağından, ailəsindən, əzizindən, yaxın adamlarından və dostlarından uzaqlaşdırılmış, təmiz adından, çox vaxt isə həyaitından məhrum edilmiş min-min insanın acı rüzgarından, tarmar edilmiş taleyindən bəhs edən kitabdır. Bu tariximizi yaxşı anlamaq üçün, milli özünüdərkimiz üçün, bir xalq kimi bütövlükdə gələcəyimizi vicdan qarşısında düşünüb, müəyyənləşdirmək üçün son dərəcə vacib, zəruri bir kitabdır. Bu - öldürülmüş, məhv edilmiş, yer üzündən silinmiş, "lager tozuna" çevrilmiş insanların xatirələrini hafizəmizdə yaşatmağı bizə bir borc kimi təlqin edən kitabdır. Bu kitabı ədəbiyyatşünas alim, filologiya elmləri doktoru, "Vicdan" komissiyasının sədri Murtuz Sadıqlı tərtib etmişdir. Azərbaycan Mədəniyyət Fondu yanında fəaliyyət göstərən "Vicdan" komissiyası sənədlər, arxiv materialları toplamaqla, repressiyaya məruz qalmış nəslin, daha doğrusu nəsillərin (çünki onlar az deyildi: həm inqilabdan əvvəl, həm də sonrakı dövrün nəsilləri buna məuz qalmışdı) möcüzəvi şəkildə sağ qalmış nümayəndələrinin ifadələrini yazıya alıb sənədləşdirməklə məşğuldur. Repressiyaya uğradılmış bütün ailələr kimi bu kitabın müəllifi də uşaqlığının kövrək çağında öz ata- anası ilə birgə heç bir təqsirləri olmadıqları halda Sibirə-"buzlu cəhənnəmə" sürgün edilmiş, repressiyanın zəhər dolu qədəhini son damlasınadək içməli olmuşdu. Dünya üzündə elə bir xalq tapmaq mümkün deyil ki, öz tarixinin bu və ya digər dövründə əzab çəkməmiş olsun. Azərbaycan türkləri məğrur xalqdır, o öz acı qismətini daim oxşayıb-ağlamır, əksinə, hüznlə tarixi barədə gələcək nəsillərə heç nə söyləmədən dişini-dişinə sıxaraq ağrı-acıları qəlbinin dərinlik-lərində saxlamağı daha üstün tutur. Bəlkə 421
elə buna görədir ki, xalqımızın XX əsrdə də davam edən (XX əsrdə xüsusi qəddarlıqla) soyqırımı haqqında ilk növbədə bir neçə nəslin ziyalılarının, fəhlələrin, kəndlilərin, zadəganların, hərbçilərin, qadınların, gənclərin içərisindən çıxmış insanların-millətin qaymağının məhv edilməsi barədə dünya çox az şey bilir. Məhvə uğradılanlar təkcə Azərbaycan türkləri deyildi, "xalq düşmənlərinin" statistik siyahısını normaya çatdırmaq üçün buraya həmçinin ruslar, yəhudilər, ermənilər, tatarlar, ləzgilər, kürdlər, talışlar - Azərbaycanın bütün əhalisi daxil edilmişdi. Stalinin ağla sığmayan ixtirası-xalqın ən yaxşı övladlarının böyük əksəriyyətinin mənsub olduğu xalqa guya ki düşmən kəsilmələri - xalq düşməni elan edilməsi - Azərbaycanda xüsusi ciddi-cəhdlə tətbiq olunurdu. Ən yaxşı nümayəndələrini sıradan çıxarmaqla xalqın canını üzürdülər. Sözün həqiqi mənasında ziyalıların vicdanı adlandırılmağa layiq olan qocaman rus yazıçısı Oleq Volkov ilk müstəqilliyini 1918-ci il mayın 28-dən 1920-ci il aprelin 28-dək cəmi iyirmi üç ay yaşada bilmiş Azərbaycan Respublikasının müsavatçı siyasi xadimlərinin Solovetskdə və başqa həbs düşərgələrində zülm və əziyyətlə tələf olmalarına şəhadət verən səhifələr yazmışdır. Müəllif həbs düşərgələrində işgəncələrə mərdliklə dözən bu məğrur insanların sınmayan iradəsini çox təsirli şəkildə qələmə almış, onların burada necə böyük ləyaqətlə davrandıqlarını heyranlıqla təsvir etmişdir. Sizə təqdim edilən bu kitabda təqribən bir əsri əhatə edən hadisələr öz əksini tapıb. Burada tarixi sənədlərdən, xatirələrdən, belletriskadan, statistik məlumatlardan istifadə olunmuşdur. Əsrimizin əvvəlində azərbaycanlı qocaların, qadınların və uşaqların məscidlərdə daşnaklar tərəfindən diri-diri yandırılması, başında Stepan Şaumyan duran Bakı Kommunasında yuva salmış «beynəlmiləlçi» bolşeviklərlə daşnakların mehribanlıqla sazişə girməsi nəticəsində 1918-ci il mart ayının üç günü ərzində təkcə Bakıda on minlərcə dinc sakinin-Azərbaycanlıların qətlə yetirilməsi burada öz əksini tapmışdır. Kitabda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra daşnakların kommunist qiyafəsinə girərək fövqəladə komitənin Baş Siyasi İdarənin-Xalq Daxili İşlər Komissarlığının zirzəmilərində Azərbaycan ziyalılarını məqsədyönlü şəkildə məhv etmələri gözlərimiz önündə
422
canlandırılır. Qırxıncı illərdə yüz minlərlə Azərbaycan türkünün Ermənistandakı dədə-baba yurdundan bu dəfə qan tökmədən qovulması, 1988-ci ildə isə yerdə qalan 200 min soydaşımızın qanına qəltan edilərək əsrlər boyu yurd saldığı doğma torpaqlarından çıxarılması təkzib edilməz fakt kimi qələmə alınmışdır. Kitabı vərəqlədikcə bir-birindən dəhşətli, bir-birindən amansız mənzərələrin şahidi oluruq: "Qanlı Yanvar"ın dəhşətli faciələri... Bütün sakinləri qətlə yetirilmiş Xocalının qan sızan yaraları... Min-min insan həyatının sönməsinə səbəb olmuş Qarabağ faciəsi... Bu kitabda Azərbaycan xalqının bir əsrədək davam edən və gələn XXI əsrə addımlamaq təhlükəsi olan soyqırımından danışılır. Düşmən düşmənliyində qalmış, yeri gəldikcə o, yalnız maskasını dəyişmişdir. Əsrin əvvəlində o, Andronikin quldur dəstəsinin başkəsəni idi. Sovet hakimiyyəti illərində dəmir çekistin dəri kürkünü geyindi, yaxud da cəllad kimi ad çıxarmış bədnam "üçlüyün" kitelli üzvlərindən biri oldu. Sonra o, gözə kül üfürmək üçün terrorçu cildini dəyişib geyimini Qarabağ hərəkatnın mötəbər qiyafəsi ilə əvəz etdi. Maskası, cildi dəyişsə də, sifəti dəyişmədi. Kinli, qisasçı, qəddar, məkrli sifətini saxladı. Cinayətlər törətdiyi yerlərdə qoyduğu izlər isə həmişə eyni cür qanlı oldu. Bu kitabı hamımız oxumalıyıq. Həmçinin mən istərdim ki, onu oxyjan hər birimiz tariximiz haqqında, onun ibrət dərsi haqqında, qurbanlarımız haqqında və nəhayət milli istiqlaliy-ətimiz haqqında fikrə dalsın. Heç bir siyasətə, heç bir mübarizəyə, heç bir hərəkata qoşulmayan, yalnız azərbaycanlı doğulduğu üçün "müqəssir" bilinib qurban gedənlərimiz haqqında da düşünsün. Lakin eyni zamanda, mən istəməzdim ki, bu kitabı oxuyanların qəlbində planetimizdə yaşayan hər hansı bir xalqa qarşı qəzəb və yaxud ədavət hissi oyansın. İstər ərazicə bizə yaxın olsun, istərsə uzaq. Qoy, bu kitab qisasçılıq, kin hissləri yox, anlama, dərdə-qəmə şərik olmaq kimi nəcib duyğular aşılasın. Çünki başqa xalqa olüm, dərd-bəla gətirən hər bir kəs öz xalqına da faciə və göz yaşları gətirir. Mən istərdim ki, bu kitabı oxuyanlar bizim ağrılarımızı öz ağrıları kimi qəbul etsinlər. Əsrimizdə bu qədər iztirab çəkən biz Azərbaycan türkləri başqalarının da əzablarını öz ağrılarımız təki duyaq. Bizim bu duyğularımız C.Məmmədquluzadənin ölməz "Kamança" pyesində və klassik
423
yazıçılarımızın bir çox başqa əsərlərində öz əksini tapıb. Kin-küdurət bəhrəsizdir, o, xalqın ruhunu çürüdub, hər şeyə qarşı kar və kor edə bilər. Öz şəxsi yalan ya gerçək iztirablarından başqa heç nəyi görmək ya eşitmək qabiliyyətindən məhrum edə bilər. Ədavət - millətin ruhən düşgünlüyünə və demoqrafiq cəhətdən tükənməsinə gətirib çıxaran bir əlamətdir. Yalnız acı tarixi yaralarını unutmamış Yaddaş və əsrlərin incikliklərini yaxına buraxmayan, yaşamaq arzusunu qoruyub saxlayan Ruh millətin ömrünü yüksək mənəvi dəyərlərlə zənginldəşhdirməyə qadirdir. Mənim nəzərimcə, haqqında danışdığımız kitabdan çıxan başlıca nəticə məhz budur, acı-ağrılardan keçib, nikbinliyə sövq edən nəticə bax belədir. Olan-keçən faciələrimizi yaddaşlarda hifz etmək vicdan borçumuzdur.
|