Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
MİLLİ MƏCLİSDƏ MÜXTƏLİF ÇIXIŞLARINDAN FRAQMENTLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
MİLLİ MƏCLİSDƏ MÜXTƏLİF ÇIXIŞLARINDAN FRAQMENTLƏR
(1995-2005)
Hörmətli sədr, hörmətli deputatlar! Mən hamınıza təşəkkür edirəm ki, mənə yenə də etimad göstərib komissiyanın sədri seçmisiniz. Murtuz müəllim dedi ki, Anar inciməsin. Murtuz müəllim də inciməsin, mən şəxsən mənə qarşı, mənə aid olan tənqidləri həmişə qəbul etməyə hazıram. Amma komissiyanın işinə verilən qiymətlə razı deyiləm, Murtuz müəllim. Çünki komissiyanın işi, mən elə bilirəm ki, qəbul olunan qanunlarin sayı ilə ölçülmür. Qanunların ciddiliyi ilə və qanunlara yanaşmağın ciddiliyi ilə ölçülür. Bu müddətdə biz mədəniyyət haqqında və milli, mədəni abidələr haqqında son dərəcə ciddi qanun üzərində mütəmadi işləmişik. Ekspertlərin, yaradıcılıq təşkilatlarının, alimlərin iştirakı ilə dəfələrlə bunu müzakirə eləmişik və çalışmışıq ki, qanun Məclisə çiy yox, bişmiş halda çıxarılsın. Keçən səfər abidələr haqqında qanun müzakirə olunandan sonra mən stenoqrammaya baxıb gördüm ki, 17 nəfər çıxış eləyəndən 12 nəfəri bu qanunun qəbul olunmasını təklif eləyir, 5 nəfər qəbul olunmamasını təklif eləyir və səsə qoyulmadan qanun qaytarılır. Ona görə mən elə hesab eləmirəm ki, bu qanun hazır deyildir. Düzdür, göstərilən fikirləri, mülahizələri biz müzakirə də elədik, onların üzərində düşünürük də, ikinci oxunuş da ola bilər, onuncu oxunuş da ola bilər. Amma iş gedir. Komissiyanın iclaslarında komissiyanın bəzi üzvləri üzrlü səbəblərdən, ya başqa səbəblərdən iştirak eləmirlərsə də, komissiyanın işi davam eləyir, komissiyada səmərəli iş görülür və mən komissiyanın zəif işləməsi haqqında fikirlə razı deyiləm. Çox sağ olun, diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. Sədrlik edən: Mən qiymət vermək istəmirdim... Anar Rzayev: Bir də, Murtuz müəllim, çox üzr istəyirəm. Mən siyasi məsələlərdən, bilirsiniz ki, danışmıram, qarışmıram bu məsələlərə. Amma bir məsələ haqqında fikrimi bildirmək istəyirəm. Dəmirkolun bəyanatı ilə əlaqədar olaraq. Dəmirkol, məlum olduğu kimi, özü boynuna aldığı kimi, Azərbaycanda dövlət çevrilişinə qəsd eləyən adamlardan biri olub. İndi onun sözü ilə Azərbaycan parlamentini şantaj eləmək, mənə elə gəlir ki, düz 204
deyil. Çünki, bilirsiniz tarixdən, vaxtı ilə Hitler də Stalinə guya Stalinin əleyhinə olan generaliarın siyahısını vermişdi. Tuxaçevski və digər marşallar... Bundan sonra Stalin onların hamısını güllələdi. Ona görə belə təxribatçıların, şantaj məqsədli hərəkət edən adamların sözünə, onların verdiyi "donosa" biz gərək çalışaq, daha diqqətli və daha ciddı münasibət bəsləyək. Təşəkkür edirəm. ....................................................................... Əvvəla, mənə söz verdiyiniz üçün təşəkkür eləyirəm. 3 gündür büdcə müzakirələrində mən söz almaq üçün bu düyməni basmışam, görünür, elektronikanın Mədəniyyət komissiyasına münasibəti yaxşı deyil, çünki adım orada çıxmadı. 59 adam danışdı, mən danışa bilmədim. Ona görə də indi mən geniş danışmaq istəmirəm, amma çox qısa şəkildə bir şeyi demək istəyirəm. Dediyim rəqəm qoy həm də stenoqrama düşsün. Yazıçılar Birliyinin jurnalları və Yazıçılar Birliyinə mətbəə xərclərinin, kağız xərclərinin artması ilə əlaqədar 627-milyon manat lazımdır. Məbləğ qəpiyinə qədər hesablanıb. Məhz həmin məbləğ Yazıçılar Birliyinin jurnallarını və qəzetini saxlamağa imkan verər. ------------------------------------------------- Mədəniyyət müəssisələrinə milli status verilməsi haqqında. Bizim komissiyada fikir bu cür oldu ki, milli mədəniyyətimizin inkişafında mühüm əhəmiyyəti olan, məsələn, Opera Teatrı, Milli Dram Teatrı, Axundov adına kitabxana, muzeylər - - bunlara milli status verilsin.
*** Siz vacib bir məsələyə toxundunuz. Mən bunun üzərində xüsusi dayanmaq istəyirəm Bu da mədəniyyət işçilərinin və mədəniyyətin sosial müdafıəsi məsələsidir. Elə bu qanunun yubadılmasının bir səbəbi də o idi ki, biz istəyirdik bu qanun qəbul olunanda illər boyu bu qanunu gözləyən mədəniyyət işçiləri gorsünlər ki, bu qanundan sonra mədəniyyətin də vəziyyəti bir az yaxşılaşır, hər bir mədəniyyət xadiminin vəziyyətinə nə isə bir kömək olur. Amma müəyyən fərmanlar verildi, biz onlara uyğun olaraq müəyyən 205
güzəştləri çıxardıq və hətta burada irad tutulan axırıncı "güzəşt" sözünü "tənzimləmə" sozü ilə əvəz eləyirik, yəni burada, demək olar, heç bir güzəşt qalmayıb. Amma nə qalıb? Bunların qalmasını, mən xahiş edirəm, vacib hesab edəsiniz. Məsələn, bizim hörmətli heykəltəraşımız, deputatımız Ömər Eldarov da burada iştirak edir. Rəssamın, heykəltəraşın iş yeri onun emalatxanasıdır. Mən yazıçıyam, mənim emalatxanam mənim evimdə balaca bir yazı masam var, oradır. Orada oturub yazıram, yəni evimdən kənara çıxmayaraq öz yaradıcılıq işimi görürəm. Rəssamın, heykəltəraşın belə iş yeri onun emalatxanasıdır. Bu iş yeri üçün, gördüyü işə gorə, bizim bu qanunda var ki, adi ev kirayəsi versin, yənı 5 qat artıq verməsin. Bir az bizim rəssamlara, heykəltəraşlara yardım olar. İkincisi, burada belə bir abzas var: "Mədəniyyətin inkişafında yüksək xidmətləri olan pensiyaya çıxmış mədəniyyət işçilərinin sosial təminatı Azərbaycan Respublikasının qanunverciliyi ilə müəyyən edilir". Bilirsiniz ki, bu günlərdə hörmətli Prezidentimiz bir fərman verdi, 30 nəfər görkəmli mədəniyyət işçisinə dövlət təqaüdləri təyin olundu. Bu, Prezidentin həmin siyasətinə qanunvericilik baxımından zəmin yaratmaqdır, yəni bu şeyləri bərqərar, təsbit eləmək üçün qanun imkan yaradır. Mən də başa düşürəm ki, biz keçid dövründəyik, güzəştlər siyasəti bizim əsas magistral siyasət deyil, amma yenə təkrar edirəm, mədəniyyəti bu şəkildə qorumalıyıq, mədəniyyət işçılərini qorumalıyıq. Mən çox populyar, həm də dəqiq bir deyimi sizə xatırlatmaq istəyirəm, deyirlər ki, sovet təbliğatı bizə sosializm və kommunizm haqqında nə təlqin edirdisə, hamısı yalan çıxdı, amma kapitalizm haqqında nə deyildisə, hamısı düz çıxdı. Doğrudan da, indi biz bu kapitalist sisteminə, açıq bazar sisteminə, ya nə bilim, nə cür deyirsiniz deyin, keçəndə kapitalizmin mədəniyyətə və konkret olaraq mədəniyyət xadimlərinə vurduğu ziyanı açıq görürük. Şöhbət ondan gedir ki, hörmətli Prezidentimizin fərmanında xüsusi xidmətləri olan 30 nəfər qeyd olunub. Bu adamlar layiqdirlər, çünki bütün ömürlərini sənətə həsr edıblər, böyük xidmətləri olub və onların belə yüksək təqaüdlərlə təmin olunması çox təbii və ədalətli bir aktdır. Amma bütün Azərbaycan mədəniyyətini 30 nəfər yaratmır. Xidmətləri nisbətən az olan, bəlkə gördükləri iş elə üzdə olmayan çoxlu adamlar var ki, onları da qorumaq, onların da, heç olmasa, qocalığını təmin eləmək bizim hamımızın, mənə elə gəlir
206
ki, vətəndaşlıq borcudur. Burada güzəştlər deyil, əlavələr şəklində yazılıb. Zərərli sahə hansıdır? Məsələn, xalçaçılıq zərərli sahədir. Orada zəhərli şeylər var, yəqin ki, tibb işçiləri daha dəqiq göstərə bilərlər. İncəsənətin də müəyyən sahələri var ki, zərərli iş kimi onlara əlavə vəsait verilə bilər. Bütün dünyada elə mədəniyyət obyektləri var ki, bunlara xüsusi dövlət qayğısı göstərilir. Məsələn, elə Rusiyanı götürün, Böyük Teatr, keçmiş Lenin kitabxanası, Tretyakov qalereyası və sair belə obyektlərdir. Biz də istərdik ki, Azərbaycanda Axundov kitabxanasını, Opera Teatrımızı, Milli Dram Teatrımızı, bir neçə muzeylərimizi qorumaq üçün onlara dövlət statusu verilsin. Dövlət statusu veriləndə avtomatik olaraq onların işçilərinin də vəziyyəti bir az yaxşılaşar. Bax, söhbət bundan gedir. Mən bir məsələyə də aydınlıq gətirmək istəyirəm. İndi burada məsələ qalxdı. Görkəmli mədəniyyət xadimlərinin siyahısının tərtibində Yazıçılar Birliyi heç iştirak etməyib, çünki heç kəs müraciət eləməyib, Yazıçılar Birliyindən hec bir siyahı istəməyiblər. İstəsəydilər, bu gün hörmətli Zeynəb xanımın da adlarını çəkdiyi adamları mən böyük məmnuniyyətlə təqdim edərdim. Konkret olaraq Nəbi Xəzri, Sabir Əhmədov, Əzizə Cefərzadə, Manaf Süleymanov, başqaları da buna layiqdirlər. Ancaq bu məsələdə Yazıçılar Birliyi iştirak etməyib, çünki bizə heç kəs müraciət etməyib.
*** Hörmətli Murtuz müəllim! Sizin və hörmətli deputatların nəzərinə bir sənədi çatdırmaq istəyirəm. Bu sənəd elə bu gün, müzakirələr zamanı meydana çıxdı. İçərişəhərin bu saat çox faciəli vəziyyəti ilə əlaqədar hamımızın keçirdiyimiz təlaş, həyəcan hisslərinin ifadəsidir. Mən 37 deputatın imza atdığı bu sənədi sizə oxumaq istəyirəm. Milli Məclisdə deputatlar tərəfindən dəfələrlə belə bir fikir səslənmişdir ki, tarixi abidə hesab edilən İçərişəhər sökülür, məhv edilir. Əgər belə davam edərsə, yaxın gələcəkdə bu tarixi abidə tam dağılacaqdır. Xalq tərəfindən seçilən millət vəkilləri tarix qarşısında məsuliyyətimizi dərk edərək Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin daxili nizamnaməsinin 42-ci 207
maddəsinə müvafiq olaraq bu abidənin real vəziyyəti haqqında tam təsəvvür yaratmaq və onun məhv edilməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə Milli Məclisin müvəqqəti komissiyasının yaradılmasını təklif edirik. Doğrudan da, gözümüzün qabağında İçərişəhər məhv olur, abidələrimiz dağılır. Kim necə istəyir, nə şəkildə istəyir binaların zahiri şəklini dəyişir. Ona görə bu qanunun təcili qəbul olunmasına böyük ehtiyac var. Burada belə bir fikir səsləndi ki, dövlətin binaları, tarixi abidələri bərpa etməyə imkanı yoxdur. Özəlləşərsə, sahibkarların, o binanın yeni sahibkarlarının bunları bərpa etmək imkanları daha çoxdur. Əgər belə olsaydı, mən də 100 faiz buna səs verərdim. Amma gəlin, özümüzü aldatmayaq. Bu binaları özəlləşdirmək istəyənlər mənfəət almaq üçün özəlləşdirirlər. Elə sahələrə yönəldəcəklər ki, oradan onlara gəlir gəlsin. Əgər mən bilsəm ki, tutalım, Naxçıvanda Qarabağlar abidəsini bir adam özəlləşdirib, bərpa edəcək, mən ona çox sağ ol deyərəm və razı olaram ki, özəlləşdirilsin. Amma bu abidələri özəlləşdirib ondan restoran, dükan və başqa gəlir mənbələri kimi istifadə edəcəklərsə, bu özəlləşdirmənin bizim mədəniyyət abidələrinə bir xeyri olmayacaq.
*** Əvvəla, mən fürsətdən istifadə edib Memarlıq fəaliyyəti haqqında qanun layihəsinə səs verən deputatlara təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Amma məni narahat eləyən bir məsələni burada demək istəyirəm. Çox yaxın zamanda bütün orta təhsili-miz latın əlifbasına keçir. Məktəb dərsliklərindən kənar, latın əlifbası ilə çap olunmuş bədii ədəbiyyat demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Əgər məktəbdə Mirzə Fətəli Axundovu, yaxud Cəlil Məmmədquluzadəni, M.Ə.Sabiri keçirlərsə, məktəbdən kənar bu yazıçıların əsərləri ilə tanış olmaq, yəni latın əlifbası ilə təhsil almış adamların bu əlifbada çıxan kitablar ilə tanış olmaq imkanları, demək olar ki, yoxdur. Mən istərdim ki, dövlət vəsaitinin içində bu kitabların nəşri üçün ayrılan vəsait xüsusi nəzərə alınsın. Yəni indi ayrı-ayrı yazıçıların əsərlərini latın əlifbasında çıxarmaq imkanımız yoxdursa, heç olmasa, dövlət vəsait ayırsın ki, 5 cildlik antologiya - qədimdən bu günə qədər Azərbaycan şeiri, nəsri, dramaturgiyası, folkloru və əgər mümkün olsa, 5-ci cildində də publisistika, estetika, 208
xatirələr nəşr edilsin. Heç olmasa, bu toplu vasitəsilə balalarımızın, uşaqlarımızın latın əlifbası ilə əlavə ədəbiyyat oxumaq imkanları olsun.
*** Hörmətli sədr, hörmətli deputatlar, Prezidentin bu fərmanının və bizim bu günü -- qətl gününü qeyd eləməyimizin tarixi əhəmiyyəti var. Burada çıxış edən deputatlar bu barədə çox gözəl dedilər. Mənim bir neçə təklifim var. O təkliflərlə mən razıyam ki, bu faktları, sənədləri başqa dillərə - ingilis, fransız, rus dillərinə tərcümə eləyib geniş şəkildə dünyaya yaymaq lazımdır. İkinci təklifim isə bu hadisənin, yəni bu qəmli, faciəvi hadisənin əbədiləşdirilməsi, xatirə abidəsi qoyulması ilə əlaqədardır. Mən vaxtilə də bunu yazmışdım. Bizim keçmiş Kirov parkına Dağüstü park deyirlər. Əvvəla, Azərbaycan dilində dağüstü, ya dağaltı olmur. Dağ olur, dağın ətəyi olur, zirvəsi və yamacı olur və sair. Bu, ruscadan, "Naqornı park" sözündən tərcümə edilmişdir. Mən təklif edirəm ki, buranın, bütün o kompleksin adını "Şəhidlər dağı" qoysunlar. Çünki "dağ" sözünün Azərbaycan dilində iki mənası var. Şəhidlər dağı hər iki mənasında bu yerin məzmununu ifadə edən bir ad olardı. Sonra, orada, Kirovun keçmiş heykəlinin altında bizim çox lazımlı, vacib bir institutumuz yerləşir. Bu instituta daha yaxşı, daha münasib bina verməklə, orada 1905-ci, 1918-ci, 1937-ci illərdə, 20 Yanvarda, Azərbaycan xalqının verdiyi şəhidlərin tarixini əks etdirən Şəhidlər muzeyi yaratmaq olar. Nəhayət, simvolik abidə, şübhəsiz, Şəhidlər dağında, öz yerində olacaq, amma bundan başqa mən mövcud bir abidədən müəyyənləşdirilmiş məqsəd üçün istifadə edilməsini təklif edirəm. Məlum olduğu kimi, 1918-ci il hadisələrində azərbaycanlıların qanı tökülən yerlərdən biri də indiki 26-lar bağı idi. O vaxt Birja meydanı adlanırdı. Orada da çox qırğın olmuşdu. O bağı 1918-ci il mart şəhidləri, ya 1918-ci ilin mart qurbanları adlandırmaq, onun üstündəki məşəli 26-ların yox, o qurbanların xatirəsinə təzədən yandırmaq olar. Qara Qarayevin çox gözəl bir rekviyemi var, onu yenidən səsləndirmək lazımdır ki, öz ünvanına, yəni 1918-ci ilin
209
şəhidlərinə aid olsun. Mən bu təklifləri Milli Məclis adından lazımi orqanlara çatdırmağı xahiş edirəm.
*** Mən bir şeyi hörmətli həmkarlarımın nəzərinə çatdırmaq istəyirəm. Bu qanun bizim komissiyada mütəxəssislərin, memarların, arxeoloqların, alimlərin, əlaqədar təşkilatların nümayəndələrinin iştirakı ilə 4-5 dəfə müzakirə olunub. Cürbəcür təkliflər irəli sürülüb. Bu müzakirələrin nəticəsində bu hala gətirilib qanun. İndi bu qanuna təbii ki, irad tutmaq olar. Təbii ki, iki maddəni birləşdirmək olar, bir maddəni iki yerə bölmək olar, filan… Amma mən sizin diqqətinizi bir şeyə çəkmək istəyirəm ki, biz müzakirələri apardıqca bizim tarix və mədəniyyət abidələrinə sağalmaz yaralar vurulur, şikəst olunur. Bakının və Azərbaycanın fəxri, iftixarı, mədəniyyətimizin böyük sərvəti olan İçərişəhəri bir vaxtlar, sovet dönəmində sökürdülər, park salmaq istəyirlərdi, yeni, nə bilim uca evlər tikmək istəyirdilər. O vaxt ictimaiyyət, - mən də onların içərisində - səsimizi qaldırdıq və xahiş elədik ki, İçərişəhəri sökməyin. İndi mən istəyirəm səsimizi qaldıraq və deyək ki, İçərişəhəri tikməyin. İçərişəhərdə indi həmin o Qız qalasının yanında, başqa yerlərdə abadlıq işlərinin heç kəs eleyhinə deyil. İçəri, daxili təmirin heç kəs əleyhinə deyil. Amma o şəhərin simasını dəyişməyin, onun quruluşunu dəyişməyin, o köhnə binaların, tarixi binaların yanında təzə binalar tikməyin. İndi bu, qarşısıalınmaz bir proses olub. Ona görə əgər bu qanunun ancaq elə bu 13-cü maddəsi varsa.. Oxuyuram bu maddəni: "Abidələrin toxunulmazlığı, abidələrin bədii, estetik simasının dəyişdirilməsi, uçurulması və onlar üçün təhlükə yarada biləcək inşaat, təsərrüfat və ya digər işlərin aparılması qadağandır". Ancaq elə bu 13-cü maddə və bunun əsasındakı maddələr varsa, gəlin bu işi bürokratlaşdırıb uzun-uzadı müzakirələr obyektinə çevirməyək. Düzəlişlərimizi, qeydlərimizi deyək və yaxın zamanda bu qanunu qəbul eləyək ki, hələ tamamilə dağıdılmamış, itirilməmiş, batırılmamış abidələrimizi qoruya bilək. Mənim, bax demək istədiklərim bunlardır.
***
210
İcazə verin, bu mübahisələrdən bir az uzağa - Amerikaya keçək. Mən aprel ayının 23-dən mayın 2-dək Amerikada oldum və hörmətli sədrimiz Murtuz müəllimin qeyd elədiyi kimi, bu səfər Milli Məclis xətti ilə deyildi, amma orada mənim bir çox mühüm görüşlərim oldu və mən özümə borc bilirəm ki, bu görüşlər haqqında sizə məlumat verim. Səfər "Vaşinqton Tayms" qəzetinin və Beynəlxalq Mədəniyyət Fondunun təşkil elədiyi bir konfransda iştirak eləmək məqsədi daşıyırdı. Bu konfrans XXI əsr üçün yeni dünya ədəbiyyatına yolun axtarışlarına və Asiya ədəbiyyatının perspektivləri mövzusuna həsr olunmuşdu. 60 ölkədən təxminən 300-dən artıq nümayəndə iştirak edirdi. Açılışda bu konqresin sədri professor Rubinşteyn, Nobel mükafatı laureatı Qrek Vilkok, bu təşkilatın ideya rəhbəri, Amerikada yaşayan, milliyyətcə koreyalı Mun və bir də mən çıxış elədim, qalan ölkələrdən çıxış edən olmadı. Bunu mən Azərbaycana, Azərbaycan Prezidentinin yeritdiyi Azərbaycanın nüfuzunu dünyada qaldırmaq siyasətinə olan münasibətin nəticəsi hesab edirəm, çünki dünyada, doğrudan da, Azərbaycana müsbət mənada münasibət dəyişir, Azərbaycanla hesablaşırlar, azərbaycanlını saymağa başlayıblar və belə bir konqresin açılışında da Azərbaycan nümayəndəsinin çıxış eləməsi bununla bağlı idi. Mən Qarabağ məsələsindən ətraflı danışdım. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın bir az tarixindən, bir az bu günündən, bugünkü durumundan və əsas etibarilə də Qarabağ məsələsindən danışdım, bir az qeyri-təvazökar səslənməsin, çıxış yaxşı qarşılandı, müxtəlif ölkələrin nümayəndələri gəlib məni təbrik elədilər, ermənilər də çox narahatlıq keçirirdilər, çünki artıq ümumi iclasda heç kəsə söz verilmədi. Sonra seksiyalara gələndə, seksiyaların birində bizim professor Yaşar Qarayev çox dərin məzmunlu bir çıxış elədi. Orada da Xocalı faciəsinə toxundu və yalnız ondan sonra bir erməni nümayəndəsinə söz verdilər. O, bir kəlmə nə Qarabağ məsələsinə, nə də başqa məsələyə toxunmağa cəsarətmi eləmədi, istəmədimi, bacarmadımı, bilmirəm, yalnız bircə onu dedi ki, bu gün aprelin 24-dür, bu gün erməni xalqının guya genosidi olub, genosidin tarixi günüdür və biz ermənilər bunu heç vaxt unutmuruq. Belə bir ötəri cümlə ilə keçdi getdi. 211
Bu konfrans aprelin 27-də qurtardı. Bizim Amerikadakı səfirimiz Hafiz Paşayev məndən xahiş elədi ki, mən qalım və Amerika konqresmenləri ilə görüşüm, çünki mətbuatdan bilirsiniz, Kalifoniyadan Şeirman adlı bir konqresmen təklif irəli sürmüşdü ki, Dağlıq Qarabağa humanitar yardım göstərilsin, amma Azərbaycan sözü olmadan. Bu təklifin də qəbul olunması Amerika Konqresinin uydurma Qarabağ qurumunu de-fakto tanımağı kimi bir şey oldu. Məndən niyə xahiş elədi? Əvvəla, onu deyim ki, Hafiz Paşayev orada çox böyük fəaliyyət aparır, çox ağıllı, təmkinli, əsl diplomata layiq davranışı var, ingiliscə gözəl bilir. O da, onun səfarətxanasının işçiləri də çox iş görürlər. Sonra, Şeirmanla əlaqədar Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyindən üç nəfər nümayəndə gəlmişdi, onlar da çox böyük fəaliyyət göstərirdilər, gecə-gündüz cürbəcür sənədlər hazırlayırdılar. Bir sözlə, çox böyük fəaliyyətləri oldu. Məndən isə Hafiz ona görə xahiş elədi ki, dedi: "bir var, məsələn, rəsmi hökumət adamları, yəni Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndələri, səfirlər, bir də var parlamentin üzvü, çünki Amerika parlamentində və konqresdə bu məsələ müzakirə olunub, konqresmenlərin bir deputatın fikrini eşitməsi daha əhəmiyyətlidir". Ona görə də mən qaldım və aprel ayının 29-u, 30-u və mayın 1-i - üç gün ərzində Hafizlə bərabər 8 konqresmenlə görüşdüm. Bu konqresmenlər sırasında Alabamadan Eroz Hillard, Tennessidən Bok Kremeld, Kaliforniyadan Dana Rok Bekner, Texasdan Kven Beledi, Pensilvaniyadan İtaliya mənşəli Tomas Faqlettiki, - deyirlər, onu Italiyada Amerikanın səfiri təyin eləyəcəklər, - Nyu- Yorkdan Geri Akkerman, Maykl Forbes və Pensilvaniya ştatından Bild Qoldinq var idi. Bu konqresmenlər təbii ki, müxtəlif adamlardır, Qarabağ məsələsini müxtəlif dərəcədə bilirlər və Qarabağ məsələsinə müxtəlif münasibətləri var. Onu da deyim ki, bizdən çox-çox qabaq bu işlərə başlayan erməni lobbisi öz mətbuatında hər konqresmenin adının yanında bir indeks qoyub, məsələn, "f" hərfi, "k" hərfi, "v" hərfi və s. Məsələn, "f" hərfi Qarabağa və Ermənistana müsbət münasibət bəsləyən, "k" hərfi tərəddüd keçirən, "v" hərfi düşmən mövqedə olanları bildirir, yəni bütün o konqresmenlərin cikini-bikini bilir və onlarla işləyirlər. Ona görə də biz bu 212
konqresmenlərlə görüşəndə bəzilərinə hətta Qarabağ probleminin nə olduğunu, Qarabağın harada yerləşdiyini izah eləməli olurduq. Burada mənim yazıçılıq fəhmim də bir az köməyimə gəldi, mən duyurdum ki, hansı konqresmenlə nə səpkidə danışmaq lazımdır. Məsələn, biri ekoloji məsələlərə çox böyük diqqət yetirirdisə, mən ona deyirdim ki, bax, sizdə burada, Vaşinqtonda gözəl parklar var, ümumiyyətlə, Amerikada gözəl meşələr var. Bizdə də belə gözəl meşələr var, amma təəssüf ki, bu meşələri qırmağa məcburuq ki, çadırda yaşayan milyon qaçqın qışda qızına bilsin. Bu dəlil ona təsir edirdi. Bir zənci konqresmenlə danışanda mən deyirdim ki, biz cavanlığımızda Martin Lüter Kinqin ideyaları ilə həmrəy olan, onun ideallarına hörmət edən insanlar kimi yetişmişik və biz indi təəccüblənirik ki, Amerika kimi bir ölkədə bizim bir milyon qaçqının insan hüquqlarının pozulmasından xəbəri olan yoxdur. Yaxud başqa bir konqresmendə hiss elədim ki, bir az yumor hissi var. Dedim ki, mən sizi dəvət edirəm Bakıya, gəlin bizim Milli Məclisdə çıxış edin, amma bu başdan orada veriləcək suala cavabınız hazır olsun. Dedi: "nə sual?" Dedim sual belə olacaq: "Nəyə görə Amerika Birləşmiş Ştatları Amerika şirkətləri olan Azərbaycanı yox, rus soldatları olan Ermənistanı müdafiə edir, yəni doğrudanmı, Amerika Birləşmiş Ştatları rus soldatlarını Amerika şirkətlərindən daha artıq sevir?" O güldü və dedi ki, "mən tamamilə sizin tərəfinizdəyəm və çalışacağam ki, o biri həmkarlarımı da inandırım". Nəhayət,Kaliforniyadan başqa bir senator Geri Akkermanla, - o, Şeirmanla yaxındır, - danışanda dedim: axı, biz nə deyirik, biz humanitar yardımın əieyhinə deyilik, biz ancaq onu deyirik ki, "Azərbaycanın tərkibində" sözləri oraya əlavə olunsun. Azərbaycana yardım verilsin, o cümlədən Azərbaycanın tərkibində Dağlıq Qarabağa. Dedi: "Axı, Amerikanın siyasəti elə belədir ki, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın bölünməz bir parçasıdır, Lissabon sammitində də belədir, bilirik, sizin Prezidentiniz bu sənədə qol çəkib, sizin də siyasətiniz dəyişməzdir". Onda niyə bunu oraya əlavə eləmirsiniz? Dedi: "Siz tamamilə haqlısınız, mən bu saat Şeirmanla gedib danışaram". Getdi, danışdı, 15 dəqiqədən sonra qayıtdı ki, "Şeirman qəti etiraz edir". Dedim: elə bizə də bunu sübut eləmək lazımdır ki, bu, humanitar məsələ deyil, siyasi məsələdir. Siyasi məsələ deyilsə,
213
əgər o, doğrudan da, kömək eləmək istəyirsə, niyə orada "Azərbaycan" sözünün olmasına etiraz edir? Demək, burada məhz siyasi məqsəd güdülür. Dedi: "Mən də başa düşdüm ki, bu, siyasi məsələdir". Bir sözlə, bütün bu söhbətlərdən, danışıqlardan sonra bəzilərini tamam inandıra bildik, bəziləri yarı inandı, onu da deyim, açıq deyənlər də vardı ki, "biz erməni seçicilərimizdən qorxuruq". Ona da cavab olaraq dedim ki, mən elə bilirdim Amerikanın siyasətini, Amerikanın mənafeyini amerikanlar yönəldirlər, demə ermənilərin mənafelərinə ermənilər yönəldirlərmiş, çünki siz bu obyektiv, açıq həqiqətləri bilə-bilə deyirsinizsə: "biz erməni seçicilərimizdən, erməni lobbisindən qorxuruq", demək, siz onlardan asılısınız. Bununla da bəziləri razılaşırdı, bəziləri razılaşmırdı. Amma onu da deyim ki, hüquqşünaslar yəqin bilirlər, həmin konqresmenlərin seçki kampaniyasına, - bu, əlbəttə, rüşvət sayılmır, - açıq-açığına pul keçirirlər, para keçiririər. Erməni təşkilatları bunları dəstəkləyirlər, bir çoxlarını pulla, başqa şeylərlə dəstəkləyirlər, kimisini hədələyirlər, kimisini pulla alırlar və s. Bununla belə, bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, artıq mən qayıdan gün bu məsələ müzakirə olunmalı idi. Aeroportdan zəng elədim və öyrəndim ki, Şeirmanın düzəlişi keçməyib, yəni bizim istədiyimiz olub. Mən çox şişirtmək istəmirəm, amma kiçik də olsa, hər halda, bizim diplomatiyamızın, bizim Prezidentimizin apardığı prinsipial siyasətin nəticəsidir və bu işdə hamının balaca bir rolu var. Onu da deyim ki, mən orada konqresmenlər üçün çıxış edəndə bir şeyi də vurğulayırdım ki, Azərbaycanda iqtidar partiyaları, müxalifət partiyaları var, mənim kimi heç bir partiyaya daxil olmayan deputatlar da var. Bu məsələdə isə bizim hamımızın mövqeyi birdir. Bu onlara çox böyük təsir edirdi, çünki orada, xüsusilə iqtidar, müxalifət məsələlərinə, demokratik dəyərlərə çox böyük və həssas bir münasibət var. Amerika kimi, - türklər buna "kilid ölkə" deyirlər, ruslar "klyuçevaya strana" deyirlər,- biz də bunu "açar ölkə" adlandırsaq deyə bilərik ki, Amerika kimi açar ölkədə bizim siyasətimiz tək dövlət strukturları, tək hökumət xətti ilə yox, ictimaiyyət vasitəsilə, o cümlədən bizim parlament vasitəsilə aparılmalıdır, biz - parlament nümayəndələri, alimlər, jurnalistlər, iş adamları,
214
yazıçılar, artistlər oraya tez-tez getməliyik, bir sözlə, Amerika ilə işləmək lazımdır, çünki bizim taleyimizi həll edən bir neçə ölkədən biri də Amerikadır. Ona görə mən hesab edirəm ki, bax, bu səfərlər çox olmalıdır. Murtuz müəllim, ikicə kəlmə ilə deyim ki, bu görüşlərdən sonra yenə də Hafiz müəllimin təklifi ilə mən orada Baltimor şəhərində Bakıdan gedən köhnə bakılılarla görüşdüm. Təxminən bir 100 adam toplaşmışdı, azərbaycanlılar, ruslar, ləzgilər, hətta erməni də var idi, amma ən çox Bakı yəhudiləri idi və onlar çox böyük rəğbət, məhəbbət hissilə bizimlə görüşürdülər, göz yaşları içində görüşürdülər. Hətta belə bir detal yadımda qaldı ki, biri deyirdi: "Mən siqaret çəkə-çəkə televizora baxırdım, birdən Bakını göstərdilər. Bir azdan gördüm ki, siqaretim sönüb, çünki gözümün yaşı düşüb siqaretin közünün üstünə. Orada muğam çalınanda qulaq asıb ağlayırıq. Hər Novruz bayramında səməni qoyuruq, şam yandırırıq, bir sözlə, ürəyimiz sizinlədir, bizimlə əlaqəni kəsməyin, bizə kitablar göndərin, artistlər gəlib çıxış eləsinlər, ifaçılar çıxış eləsinlər, biz də hər şeyə hazırıq, piket lazımdır piket keçirək, nümayiş lazımdır nümayiş edək, konqresmenlərə məktub lazımdır, məktub yazaq". Əsas da odur ki, Bakıdan gedən yəhudilərdən başqa Amerikada yerli yəhudi lobbisi var ki, erməni lobbisindən qat-qat güclüdür. Deyirlər: "Bizim onlarla da əlaqəmiz var, ona görə bizdən istifadə edin ki, biz onların vasitəsilə də Azərbaycanın xeyrinə işlər qörək". Onu da deyim ki bu nəsl mühacirlər hələ Bakı,Azərbaycan haqqında nostalji xatirələrlə yaşayırlar, onların evladları artıq bu hisslərdən uzaq olacaqlar və onlardan bir kömək gözləyə bilməyəcəyik.Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. Cox sağ olun. Bəlkə sual var? Nazim müəllim, buyurun. N.İmanov: Anar müəllim, mən də təşəkkür edirəm Sizə, həm gördüyünüz işlər üçün, həm də bu işlər haqqında çox gözəl məlumat verdiyiniz üçün. Vaxtilə bizim partiyanın nümayəndə heyəti Amerikaya, Vaşinqtona gedərkən biz də səfarətxanada olmuşduq, səfirlə görüşmüşdük. O zaman bizi bir problem qayğılandırmışdı ki, Sizin ifadənizdən istifadə eləsək, Amerika kimi açar bir ölkədə Azərbaycan səfarətxanasının gücü təəssüf ki, arzu olunandan çox aşağıdır. Səfarətxananın həm maddi təminatı, həm də işçilərinin sayı, o vaxt
215
Etibar bəy bunu mətbuatda da söyləmişdi, - gəldiyimiz qənaətə görə, lazım olandan çox aşağıdır. İndi səfarətxananın vəziyyəti necədir və onu gücləndirmək, böyütmək üçün hansı işlər görmək lazımdır, Sizin fikrinizcə? Anar Rzayev: Nazim müəllim, tamamilə haqlı sualdır, mən onu deyəcəkdim, vaxt darlığına görə demədim. Bizim, əlbəttə, oradakı səfirliyin vəziyyəti yaxşı deyil. Mən sizə deyim ki, Tacikistandan, Gürcüstandan başqa bütün MDB ölkələrinin ayrıca binada səfarətxanaları var. Üç ölkənin - Tacikistanın, Gürcüstanın, bir də Azərbaycanın yoxdur. Bir binanın 7-ci mərtəbəsində bir neçə otaqları var. Halbuki hələ Ukraynanı, Pribaltikani demirəm, hətta türkmənlərin, qazaxların ayrı-ayrı iqamətgahları var. Ona görə birinci, bina məsələsi həll olunmalıdır.Binanın olması nə deməkdir? Bina yalnız dəbdəbə üçün deyil. Binanın olması o deməkdir ki, o binada qəbullar keçirilsin. Hamınız bilirsiniz, Qərb ölkələrində məsələlər rəsmi iclaslardan çox, bax, belə kokteyllərdə, qəbullarda həll olunur. Ona görə bu qəbulları keçirmək, oraya Amerikanın nüfuzlu adamlarını dəvət eləmək üçün, şübhəsiz ki, səfarətxananın həm binası olmalıdır, həm də ştatı artırılmalıdır. İndiki ştat kifayət deyildir. Sədirlik edən: Aydındır, çox sağ olun. Yenə sual var, Eldar Abbasov. E.Abbasov: Çox sağ olun. Anar müəllim, mən Sizin fikrinizi bilmək istəyirdim ki, Siz Amerikada o hadisələrin şahidi olmusunuz, bizim diasporun fəaliyyətini səfərbəredici hala salmaq üçün hansı amillər çatışmır? Sizcə, nə etmək lazımdır ki, o işlər sürətləndirilsin və təşkilatlandırılsın? A.Rzayev: Bizcə, bax, buradan çox iş görməliyik. Bilirsiniz, nə gizlədək, bizim milli xarakterimizdə pis cəhət var ki, üç azərbaycanlı bir yerdədirsə, ikisinin bir-birilə arası yoxdur. İndi Amerikadakı müxtəlif təşkilatlar təəssüf ki, çox vaxt bir-birilə əməkdaşlıq eləməkdənsə bir-birilə mübahisə edirlər, bu başqa xalqlarda da var, bizdə də var. İndi onların, birinci növbədə, ədəbiyyata, -ədəbiyyat deyəndə, mən bədii ədəbiyyatı yox, geniş mənada ədəbiyyatı nəzərdə tuturam, - bizim mətbuata, bizim filmlərə və s. böyük ehtiyacları var. Ondan başqa hamısı deyirlər: bax, bu Qarabağ məsələsi haqqında siz danışırsınız, biz danışırıq, niyə Qarabağa aid bir yığcam, yəni Qarabağ probleminin bütün
216
cəhətlərini əhatə edən ingilis dilində bir kitab buraxmırsınız. Biz ayrı-ayrı kitablar buraxmışıq başqa dillərdə. Birincisi, söyüş xarakterli kitablardır ki, ay, ermənilər belə alçaqdırlar, filan, bunun təsiri olmur, yəni özümüz oxuyuruq, ləzzət çəkirik ki, atasını yandırdıq erməninin. Amma dünyada bunun o qədər əhəmiyyəti olmur. Dünyada bir ayıq başla, bir az sakit, təmkinlə Qarabağ məsələlərini izah edən ingilis, fransız, alman, yaxud da heç olmasa, ingilis dilində, bax, belə kitabları buraxıb yaymalıyıq. Elə eləməliyik ki, səfarətxanamıza qəzetlərimiz, jurnallarımız getsin, onlar da yaya bilsinlər. Bir sözlə, bu işləri görmək lazımdır. Bir də yenə deyirəm, indi xaricə getmək tək səfalı bir iş deyil, işdir, yəni əməkdir, ona görə də bilməliyik ki, məsələn, xaricə bizim adamlarımız tez-tez gedib orada müəyyən işlər görürlər, o cümlədən Azərbaycan diasporunu birləşdirmək, bir-birinə yaxınlaşdırmaq, tanış etmək məqsədi güdürlər. Bəlkə parlamentin ictimai əsaslarla bir komissiyası da olmalıdır ki, məhz bu işlə məşğul olsun.
*** Mən hörmətli millət vəkillərinin diqqətini, mənim fikrimcə, son dərəcə vacib bir məsələyə bir də cəlb eləmək istəyirəm. Parlamentin tətili zamanı mətbuatda Mingəçevir bəndi ilə bağlı məsələlər haqqında yazılmışdı. Dünən mən Gəncəyə, xalq şairi Qabilin yubileyinə getmişdim. Orada əhali arasında da bu barədə çox ciddi təlaş və həyacan var. Tektonik proseslər nəticəsində, allah eləməmiş, Mingəçevir bəndində bir şey olsa,bir çat əmələ gəlsə 4 dəqiqədən sonra Yevlax olmur və Azərbaycanın 18 rayonu əldən gedir. Mən çaxnaşma yaratmaq istəmirəm, amma bu, Çernobıldan da böyük bir təhlükə yarada bilər. Mən təklif eləyirəm ki, bizim hökumətin həmin işlə məşğul olan şəxsləri parlamentə dəvət olunsunlar, bu barədə Milli Məclisə məlumat versinlər və lazımdırsa, bu məsələ ilə məşğul olan mütəxəssislərdən ibarət parlament komissiyası yaradılsın. Mən bu işin ciddiliyini sizin nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm.
**** 217
Hörmətli sədr, hörmətli deputatlar. Azərbaycan xalqı tarix boyu çox müsibətlərlə üz- üzə gəlib və XX əsrdə ən böyük faciələrimizdən biri Xocalı soyqırımıdır. Biz hamımız çox dərd görmüşük və bu gün də görürük. Çox dərdli insanlarla rastlaşırıq. Elə hər gün iclasa gələndə Milli Məclisin qabağında gördüyümüz insanların min dərdi, min qayğısı, min problemi var. Amma şəxsən mənim həyatda rast gəldiyim bəlkə ən dərdli adam Xocalıdan çıxmış bir qadın idi. O, Xocalı soyqırımından sonra Yazıçılar Birliyinə gəldi və onun bütün vicudu, bütün sifəti, dərdın ifadəsı idi. Çətinliklə dedi ki, Xocalıda ərimi öldürüblər - gözü qabağında - qardaşını öldürüblər. Sonra kiçik yaşlı körpəsi, anası ilə bir yerdə Xocalıdan çıxıb. Sonra eşidib ki, meşədə anasını da vurublar. Düşdüm, deyir, körpəni axtarmağa və nəhayət tapdım. Uç yaşlı körpə donmuşdu: uzun zaman sürünüb - sonra donub ölüb. Mən, deyir, onun əllərindən tikanları bir-bir çıxartdım, sonra basdırdım. Mənim üçün bu - Xocalı faciəsinin simvoludur; Xocalı dərdinin rəmzidir. Xocalı hadisələrindən bir neçə gün sonra, iki gün sonra - ayın 28-də mən bir yazı yazdım və "İzvestiya" qəzetində Yazıçılar Birliyi adından çap olundu. Bu, Xocalı soyqırımı haqqında, üç gün sonra Moskva mətbuatında çıxan ilk yazı idi. Bu yazıda deyilirdi ki, əgər yerlə- yeksan olunmuş Boqanıs-Ayrım kəndini, erməni faşistlərinin məhv etdiyi Boqants-Ayrım kəndini alman faşistlərinin məhv etdiyi Liditse və Salasplis kəndləri ilə müqayisə etmək mümkündürsə, Xocalını ancaq Xirosima və Naqasaki ilə müqayisə etmək olar. Düzdür, əhalinin sayı fərqlidir, amma məsələ əhalidə deyil. Məsələ ondadır ki, səksən milyonluq yapon xalqı üçün iki yüz min əhalisi olan Xirosimanı itirmək nədirsə, səkkiz milyon Azərbaycan xalqı üçün də Xocalını, minlərlə dinc əhalisi olan bir şəhər itirmək o deməkdir. Qarabağ məsələsi başlayanda, 87-ci ildə Heydər Əliyev Siyasi Burodan uzaqlaşdırılan kimi aqanbeqanlar baş qaldırdı. Və Aqanbekyan "Humantie" qəzetində çıxış etdi. Onun Qarabağ haqqında dediyi fikir çap olundu ki, Qarabağ Ermənistanındır. Dərhal bunu eşidən kimi biz Yazıçılar İttifaqından o vaxtkı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə - Qorbaçova məktub yazdıq. Yanvar hadisələri 90-cı ildə olan kimi mənim yazdığım "Müsibət" adlı yazını müxtəlif deputatlara, SSRİ deputatlarının, demək olar ki, böyük bir qisminə və SSRİ respublikaların Yazıçılar İttifaqlarına göndərdik. Bəli,
218
bu, bizim borcumuzdur, bu, bizim ziyalı, yazıçı, vətəndaş borcumuzdur. Mən bunu qürrələnmək üçün demirəm. Ona görə demək istəyirəm ki, bu on beş ildə başımıza gətirilən müsibətlər zamanı xalqın mənafeyi naminə, xalqın müdafiəsi naminə bir kəlmə söz deməmiş, bir dəfə səsini qaldırmamış adamlar indi Yazıçılar Birliyini, yazıçıları, bütün nəsillərdən olan yazıçıları ləkələmək istəyirlər. Bütün hiddətlərini, qəzəblərini, kinlərini düşmənimizə qarşı yox, hansısa bir uğuru olan qələm yoldaşlarına qarşı yönəldirlər. Və bunu da mən ona görə deyirəm ki, Xocalı faciəsinin də bir səbəbi məhz hakimiyyət hərisliyi, vəzifə hərisliyi, kimi isə yıxıb, kimi isə onun yerində oturtmaq hərisliyi idi. Prezidentimizin müraciətində bir neçə çox, məncə, vacib məqamlar var. Onlardan biri, Xocalı faciəsinin dünyaya tanıdılmasıdır, dünya parlamentlərində bu məsələnin müzakirəsidir.Bu məsələyə də hazırlıq görmək lazımdır. Təbliğatın, ədəbiyyatın, parlamentin, kütləvi informasiya vasitələrinin, televiziyanın bütün imkanlarından istifadə edərək, Bu parlamentlərə məsələ çıxarana qədər ictimai rəyi formalaşdırmaq lazımdır. Mən böyük minnətdarlıq hissi ilə dünən Azərbaycan televiziyasında jurnalist Səlimxanovun çəkdiyi filmə baxdım. Bu səviyyədə filmlərlə, - sübutla, faktla, dəlillə dünyaya həqiqətlərimizi çatdıran filmlərə bizim ehtiyacımız var, kitablara ehtiyacımız var. Bunları tərcümə etmək lazımdır. Bu gün mən Millı Məclisə gələndə "Azərbaycan" nəşriyyatından bu kilabdan (T.Çaladzenin "Həmdərd" -- red.) yüz nüsxə gətirdim və biz burada payladıq deputatlara. Bu kitabı Pribaltikadan olan bir rus jurnalisti yazıb: Tatyana Çaladze - Çaladze ərinin familyasıdır. Pribaltikada Azərbaycana qarşı təbliğat gedəndə, bu adamın cəsarəti çatıb ki, gəlsin bura, həqiqəti öyrənsin və həqiqəti öyrənəndən sonra gedib başqa şeylər yazıbdır Pribaltikada. Azərbaycanın həqiqətlərini yazıb. Buna görə də onu orda işdən azad ediblər. Azərbaycana gəlib, döyüşlərdə iştirak edib, yaralanıb və belə bir kitab yazıb. Bu kitab rus dilindədir, "Sostradanie", yəni "Həmdərd". Mənə elə gəlir ki, bu kitabı da biz müxtəlif dillərə tərcümə etməliyik, Avropa Parlamentində yaymalıyıq, dünyada tanıtmalıyıq. Və belə kitablar çox olmalıdır: özümüzün yazdığımız da, bizə rəğbəti olan, daha doğrusu
219
həqiqətə rəğbəti olan insanların yazdığı kitablar da. Və nəhayət mən son sözümü yenə də Prezidentin müraciətindəki bir məqam ilə bitirmək istəyirəm. O, deyir ki, Xocalı bizim yalnız faciəmiz deyil, eyni zamanda qəhrəmanlığımızın rəmzidir. Və bu gün biz o kadrlara baxanda, hamımız kimi mən də riqqətlənəndə, hamımız kimi mən də sarsılanda onu düşünürdüm ki, yalnız ağlamaqla, sızlamaqla, yalnız dərdimizdən danışmaqla kifayətlənməməliyik. Xalqımızın qəhrəmanlığından, qələbə əzmindən və son nəticədə həqiqətin də, bizim xalqın ədalətli işinin də zəfərindən danışmalıyıq. Təşəkkür edirəm.
***
Mən əvvəllər senzuradan əziyyət çəkirdim. İndi isə senzuranın yoxluğundan əziyyət çəkirəm. Mətbuat azadlığından çox danışırıq, amma mən istərdim ki, mətbuat məsuliyyətindən də danışaq. Dilimizə təhlükə var.Telviziya, radio, xarici şirkətlər dilimizi bərbad vəziyyətə salıblar. Müzakirələr belə getsə qanunu heç bir il sonra da qəbul edə bilməyəcəyik. Xahiş edirəm, bu məsuliyyəti hamımız dərk edək.
***
"Sovetlər dövründə bizdə böyük sənətçilər potensialı varıydı. İndi bu potensial məhv olmaq təhlükəsilə üz-üzədir". Bu fikirləri parlamentin dünənki iclasında xalq yazıçısı, Yazıçılar Birliyinin sədri, millət vəkili Anar dilə gətirib: "Filmlər çəkilmirsə, demək biz professional aktyorlarımızı, operatorlarımızı, rejissorlarımızı, tamaşaçılarımızı itiririk. Tamaşalar qoyulmursa, biz dramaturgiyaya və teatra, eləcə də musiqiyə, rəssamlığa zərbə vururuq. Mən hətta onu demirəm ki, deputat seçildiyim Göyçay rayonundan seçicilər dəfələrlə Göyçay rayonundakı Mədəniyyət Evinin təmir olunması haqqında mənə müraciət ediblər və mən də dəfələrlə bu məsələni aidiyyatlı orqanlar qarşısında qaldırmışam. Ancaq Mədəniyyət Nazirliyinin imkanı yoxdur ki, onu təmir etdirsin. Yaxşı haldır ki, son zamanlar Göyçayda çoxlu fontanlar meydana gəlib, bunlar da lazımdır, amma yəqin ki, Mədəniyyət Evi fontanlardan da vacibdir». Latın qrafıkalı kitabların nəşri məsələsi də
220
bərbad haldadır. «Mənə artıq irad tuturlar ki, yorulmadın, bir şeydən nə qədər danışmaq olar, cavab verirəm ki, bu məsələ həll olunmayınca, onun haqqında danışacağam. 12 ildir biz latın qrafikalı əlifbaya keçmişik, bizim orta məktəblər latın əlifbasıyla qurtaran yeni bir nəsil yetişdirib və bu nəslin əlində demək olar ki, latın əlifbası ilə çap olunan kitablar çox azdır, yoxdur demirəm, var, ancaq azdır. Biz deyirik ki, Şərqdə dramaturgiyanın banisi Mirzə Fətəlidir, onunla fəxr edirik. Ancaq onun cildlikləri, hətta bir əsəri də latınla yoxdur. «Koroğlu» dastanıyla fəxr edirik, ancaq onun latın qrafikası ilə çap olunmuş variantı yoxdur». Anarın sözlərinə görə, bu siyahını uzatmäq da olar: "Nəsimi ilə, Xətai ilə, Molla Pənah Vaqiflə fəxr edirik lakin onların latın qrafikası ilə əsərləri yoxdur. Hələ onu demirəm ki, latınla dünya ədəbiyyatı da yoxdur. Biz bununla savadsız, ədəbiyyatsız bir nəsil yetişdiririk. Bunun qarşısını dövlət proqramı yaratmaqla və bu məsələyə xüsusi vəsait ayırmaqla almaq olar. Mən dəfələrlə Tərcümə Mərkəzinin məsələsini də qaldırmışam. Yenə də xatırlatmaq yerinə düşər ki, bizim hörmətli prezidentimiz Heydər Əliyev Yazıçılar Birliyinin 4 jurnalını və 1 qəzetini büdcəyə götürdü və ədəbiyyatı bununla da yaşatdı. Tərcümə Mərkəzini də yaşatmaq üçün elə böyük bir vəsait lazım deyil. Həmin Mərkəz büdcəyə daxil edilərsə, onlar öz işlərini daha böyük imkanlar daxilində görə bilərlər. Biz deyirik ki, bizi dünyada yetərincə tanımırlar. Necə tanısınlar ki, biz rus 6 , alman, ingilis, fransız dilində şeir və nəsr antologiyaları buraxa bilmirik. Halbuki onları buraxmaq üçün bizim yetərincə kadrlarımız var. Biz başa düşürük ki, bunların hamısını dövlətin boynuna qoymaq olmaz. Dövlətin mədəniyyətə qayğısı sədəqə deyil, dövlət orduya, səhiyyəyə necə vəsait ayırırsa, eləcə də mədəniyyətə vəsait ayırmalıdır, bu hər bir sivil dövlətin borcudur. Ancaq yenə də başa düşürük ki, bütün problemləri dövlətin boynuna qoymaq olmaz. Odur ki, biz də öz növbəmizdə sponsorlar, messenatlar tapmağa çalışırıq
1)
Azərbaycan şeiri antolojisi nəşr edildi. 6
221
və onları tapırıq. Onlar da bizə kömək etməyə hazırdırlar. Ancaq onlar üçün də şərait yaratmaq lazımdır.
|