Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net
|
2 “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 309
Otağa girən adam inanılmayacaq qədər mənə bənzəyirdi. Sanki mən də ordaydım. İlk anda belə düşündüm. Sanki mənə kələk gəlmək istəyən biri, mənim girdiyim qapının düz qarşısındakı qapıdan məni bir də içəri salır və belə deyirdi: bax, sən əslində belə olmalıydın, içəri belə girməliydin, əlini, qolunu belə yellətməli, otaqda oturan digər özünə-oxşarına belə baxmalıydın. Göz-gözə gələn kimi salamlaşdıq. Amma o çox da təccüblənənə oxşamırdı. O vaxt mənə elə də çox oxşamadığını yəqinləşdirdim, onun saqqalı vardı, həm də özüm özümün nəyə bənzədiyimi sanki unutmuşam. O qarşımda oturanda yadıma düşdü ki, bir ildir aynaya baxmıram. Az sonra mənim girdiyim qapı açıldı və onu içəri çağırdılar. Gözləyərkən bunun ustalıqla edilən zarafat deyil, mənim sıxıntılı düşüncəmin məhsulu olduğunu zənn etim. Çünki o günlərdə davamiyyətli olaraq xəyal görürdüm. Guya evə qayıdıram, hamı məni yaxşı qarşılayır, əsirlikdən də tez buraxırlarmış, guya gəmidə öz kameramda yatıram və bütün bunlar yuxudu deyə təsəlli nağılları uydurudum. Bunun da həmin nağıllardan biri olduğunu, amma reallaşdığını, ya da hər şeyin bir anda öz qaydasına düşəcəyinin işarəsi olduğunu düşünürdüm, elə bu vaxt, qapı açıldı və məni çağırdılar. Paşa mənə oxşayan adamdan bir az aralıda ayaq üstə dayanmışdı. Ətəyini öpdürdü, xətrimi soruşanda hücrədə çəkdiyim sıxıntılardan, ölkəyə qayıtmaq istəməyimdən danışırdım ki, heç mənə qulaq da asmadı. Astronomiyadan, elmdən, mühəndislikdən başım çıxdığı haqda danışmağımı Paşa xatırlayırmış, yaxşı bəs o göy üzünə atılan həmin fişənglərdən, barıtdan da nəsə bilirdimmmi? Tez bildiyimi dedim, amma qəfil o biri adamla göz-gözə gələndə şübhələndim ki, mənə tələ qurub. Paşa edəcəyi toyun bənzərsiz olacağını deyirdi, həm də atəşfəşanlıq hazırlatdıracaqmış, amma görülən iş bundan əvvəlkilərə oxşamamalıydı, bundan əvvəl Sultan anadan olanda, sonradan ölən bir maltalının atəşbazlarla hazırladığı nümayişdə, Paşanın sadəcə “XOCA” dediyi bənzərim də çalışıbmış, bir az bu işi bilirmiş, amma Paşa düşünüb ki, mən də ona kömək edə bilərəm. Bir-birimizi tamamlamalıydıq. Yaxşı bir iş nümayiş etdirsək, Paşa bizi sevindirəcəkmiş. Məqamıdır deyə arzumun ölkəmə getməkdən ibarət olduğunu dedim, Paşasa gələndən bəri heç qadınlarla yatıb-yatmamağımı soruşdu məndən, cavabımı öyrənəndə isə o işi etməyəcəyəmsə, azadlığın da boş şey olduğunu vurğuladı. Nəzarətçilərin işlətdiyi kəlmələrlə danışırdı, yəqin ki, axmaq-axmaq baxırammış, çünki mənə baxıb qəhqəhə çəkdi. “Sonra “XOCA” dediyi bənzərimə tərəf çevrildi: məsuliyyət oxşarımın üstünə düşürdü. Otaqdan çıxdıq. Səhər bənzərimin evinə gedəndə düşünürdüm ki, ona öyrədə biləcəyim heç bir şeyim yoxdur. Amma onun da məlumatı mənimkindən artıq deyilmiş. Dübarə, məlumatlarımız bir- birinə uyğun gəlirdi. Bütün problem yaxşı bir maddə qarışığı əldə etmək idi. Bunu üçün lazım olan nəsnə tərəzi və maddə ölçənlərlə ölçüb diqqətlə hazırladığımız qarışıqları gecələri qabın dibində alovlandırıb və gördüklərimizdən nəticə çıxarmaqdı. Hazırladığımız fişəngləri, bizi seyr edən uşaqların heyran olduğu adamlarımız yandırdarkən, biz lap sonraları gün işığında o inanılmaz silah üçün işləyərkən etdiyimiz kimi, qaranlıqdakı ağacların altında durub maraq və həyəcanla gözləyirdik. Sonra da bəzən ay işığında, bəzən qaranlıqda, kiçik bir dəftərə gördüklərimi yazmağa çalışırdım. Gecə biz ayrılmamışdan əvvəl, Xocanın Xaliçə tərəf baxan evinə qayıdır və nəticələr haqqında uzun-uzadı danışırdıq. Evi kiçik, sıxıntılı və cansıxıcı idi. Hardan axdığını heç vaxt bilməyəcəyim iylənmiş suyun palçığa çevrildiyi dolanbaclı, qarğaşalı bir küçədə girlənirdi. İçəridə demək olar ki, əşya yox idi, amma evə hər dəfə girəndə darıxır, qəribə bir sıxıntıya qərq olurdum. Bəlkə, bu duyğunu mənə, babasından qalan adını xoşlamadığı üçün, özünə “Xoca” deməyimi istəyən adam bəxş edirdi? Məni gözətləyirdi, sanki məndən nəsə öyrənmək istəyirdi, amma o vaxt həmin şeyin nə olduğunu bilmirdi. Divar diblərinə sərdiyi döşəkçələrdə oturmağa vərdiş etmədiyim üçün, sınaqlarımız haqda mübahisə edərkən, mən ayaq üstə dayanar, bəzən də otaqda hirsli-hirsli var-gəl edərdim. Məncə, Xocanın bundan xoşu gəlirdi, o oturardı, beləliklə, solğun lampanın işığında da olsa, mənə doyunca baxardı. Mənə baxdığını biləndə aramızdakı oxşarlığı hiss etməməsi məni narahat edirdi. Bir-iki dəfə də oxşarlığımızı bilib, amma hiss etmirmiş kimi, bir tövrlə davrandığını başa düşdüm. Sanki mənimlə oyun oynayırdı, elə bil ki, məni kiçik bir sınaqdan keçirir, mənim başa düşmədiyim “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 310
bəzi şeyləri yəqinləşdirirdi. Çünki əvvəliki günlərdə mənə həmişə məhz, belə baxardı. Elə bil ki, nəyisə öyrənir, öyrəndikcə də daha da maraqlanırmış kimi. Mənə darıxdırıcı gələn, evini cansıxıcı edən məhz bu davranış idi! Baxmayaraq ki, təvazökarlığı məni cəsarətləndirirdi, amma rahat olmağa qoymurdu. Bir dəfə sınaqlarımız haqqında danışanda, bir başqa dəfə də məndən hələ də niyə müsəlman olmadığımı soruşanda, məni gizli-aşkar bir mübahisəyə sövq etmək istədiyini başa düşəndə özümü güclə saxladım. Bu sarıdan çəkindiyimi hiss etdi, mənə yuxarıdan aşağı baxdığını başa düşdüm, bu da məni hirsləndirdi. O günlərdə razılaşdığımız bircə şey, bəlkə də, bu idi: İkimiz də bir-birimizə yuxarıdan aşağı baxırdıq. Bu atəşfəşanlıq nümayişini qəzasız- bəlasız uğurla reallaşdırsaq, bəlkə, ölkəmə qayıtmağıma izin verərlər deyə fikirləşir və özümü saxlayırdım. Bir gecə olduqca yüksəkliyə qalxan fişəngin bəxş etdiyi zəfər həyəcanıyla Xoca dedi: nə vaxtsa ta aya qədər getməyə qüdrəti olan bir fişəng hazırlaya bilər: problem sadəcə olaraq barıt qarışığını tapmaq və barıta davam gətirə biləcək metal lövhəni hazırlamaqdır. Ayın çox uzaqda olduğunu deyirdim ki, sözümü kəsdi, o da ayın çox uzaqda olduğunu bilirmiş, amma dünyaya ən yaxın ulduz elə Ay deyildimi? Onun sözünə haqq qazandıranda düşündüyüm qədər də rahatlaşmadı, daha da narahat oldu, amma başqa söz demədi. İki gün sonra gecəyarısı təkrar Ayın ən yaxın ulduz olduğuna niyə bu qədər əmin olduğumu məndən soruşdu: Bəlkə də, özümü göz aldanışına inandırırdım. Onda ona aldığım astronomiya təhsilimdən birinci dəfə söz açdım. Ptlomey kosmoqrafiyasının əsas qaydalarını qısaca izah etdim. Maraqla qulaq asdığını görürdüm, amma marağını aşkar bildirəcək hansısa işarəni bəlli etməkdən çəkinirdi. Bir müddət sonra, mən susanda Ptlomey haqqında özünün də məlumatlı olduğunu, amma bununla belə Aydan daha yaxında bir ulduz ola biləcəyi haqqındakı şübhəsinə sadiq qalacağını dedi. Səhərə yaxın o, ulduzlardan elə danışırdı ki, sanki indidən ona ulduzların movcudluğu tam məlum idi. Səhəri gün əlimə səliqəsiz xəttlə yazılmış bir kitab verdi. Hələ kifayət qədər püxtələşməmiş türkcəmə baxmayaraq götürdüm. Almagestin (Ptolomeyin kitabıdır.F.H) məncə, deyəsən, özündən yox, sürətindən çıxardılmış ikinci nüsxəsiydi, məni isə təkcə planetlərin ərəbcə olan məlumatları maraqlandırırdı, o vaxt onları da özümə yaxın buraxacaq halda deyildim. Xoca bir tərəfə, baxdığım bu kitabın məni həyəcanlandırmadığını hiss edəndə daha da hirsləndim. Yəqin, doğru olardı altı altun verdiyi bu cildə təvazökarlığın daşını atıb, səhifələrini çevirib baxmaq. Sakit bir şagird kimi səbirlə təkrarən açdığım kitabın səhifələrini çevirərkən primitiv bir sxemlə qarşılaşdım. Dünyaya görə planetlər, bəsit çizgilərlə çəkilmiş kürələrə yerləşdirilmişdi. Baxmayaraq ki, kürələrin yeri doğru idi, amma aralarındakı nizam fərqi və rəssamın heç bir nəzərə çarpası hansısa fikri yox idi. Sonra Ayla yer arasında balaca bir planet nəzərimi özünə cəlb etdi, bir az diqqət kəsiləndə bunun əlyazmaya sonradan əlavə edildiyi mürəkkəbin təzəliyindən də bilinirdi. Əlyazmanı axıra qədər vərəqlədikdən sonra Xocaya verdim. Mənə o kiçik ulduzu tapacağını dedi. Heç də zarafat edənə oxşamırdı, heç nə demədim. Mənim qədər onun da əsəbləri ilə oynayan sakitlik çökdü. Başqa heç bir fişəngi, sözü astronomiya həddinə qədər çatdırmayana kimi, bu mövzu bir daha açılmadı. Özümüzün kiçik uğurumuz və sirrini əldə edə bilmədiyimiz bir təsadüf olaraq qaldı. Amma işığın və alovun gücü və parlaqlığı haqqında çox yaxşı nəticələr əldə edir, uğurumuzun sirrini də bilirdik. Xoca bir-bir gəzdiyi İstanbul dükanlarının birində, satıcının da adını bilmədiyi toz tapmışdı, mükəmməl parlaqlıq verən bu sarımtıl tozun kükürdlə gözdaşı qarışığı olduğunu müəyyənləşdirdik. Sonralar parlaqlığın rəngini daha da artırsın deyə ağlımıza gələn hər maddəni qarışdırdıq, amma bir-birinə oxşayan qəhvəyi rənglə, açıq yaşıl rəngdən özgə bir şey əldə edə bilmədik. Xocanın dediyinə görə, etdiyimizin bura qədər olan hissəsi belə, indiyə qədər İstanbulda düzəldilənlərin ən yaxşısı imiş. Toyun ikinci gecəsi göstərdiyimiz nümayiş də əlayımış, hamı belə dedi, hətta başımızın dalından iş tutub işimizi əlimizdən almaq istəyənlər də. Xaliçin qarşıdakı sahilindən, Paşdşahın bizə baxmağa gəlməsini deyəndə çox həyəcanlandım, nəsə alınmayacaq və illərcə ölkəmə gedə bilməyəcəyəm deyə qorxurdum, “başlayın” deyəndə də qorxdum. Əvvəlcə qonaqları salamlamaq və nümayişə başlamaq üçün dimdik qalxan rəngsiz fişəngləri odladıq, sonra da Xocayla “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 311
“dəyirman” adlandırdığımız cəmbərli fişəngi atdıq, göy bir anda qırmızı, sarı və yaşıl oldu, qorxunc gurultu bizim gözlədiyimizdən də gözəl idi, fişənglər atıldıqca çevrə daha da sürətlə fırlandı, və birdən ətrafı gün kimi işıqlandıraraq dayandı. Bir an özümü elə hiss etdim ki, sanki Venesiyadayam, səkkiz yaşındayam, belə bir nümayişi birinci dəfə seyr edirəm və indiki kimi də xoşbəxt deyiləm, çünki təzə qırmızı paltarımı mənə yox, bir gün əvvəl əyin-başı davada cırılan böyük qardaşıma geyindiriblər, fişənglər də o gecə geyinə bilmədiyim və bir daha geyməməyə and içdiyim çoxlu düyməsi olan paltarımı qırmızısı ilə birgə parıldayırdı, düymələr də böyük qardaşıma dar olan paltarla eyni rəngdəydi. Sonra “çeşmə” adlandırdığımız fişəngi yandırdıq, beş adam boyu hündürlüyündə bir çatının ağzından alov püskürməyə başladı: yəqin ki, qarşıdakı sahildə dayananlar alov novlarını daha yaxşı görürdülər, sonra “çeşmə”nin ağzından fişənglər fışqırmağa başlayanda, yəqin ki, bizim qədər onlar da həyəcanlanmışdılar, amma istəmirdik ki, həyəcanları azalsın. Əvvəlcə oyuncaq qüllələr və hasarların daxilindən fişənglər alovlanaraq keçəndə yanıb tutuşdular, bunlar da simvolik olaraq keçmiş zamandakı zəfərləri təmsil edirdilər. Mənim əsir düşdüyüm ilin gəmilərini keçirərkən, digər gəmilər yelkənimizi fişəng yağışına qərq etdi, beləliklə, mən əsir düşdüyüm günü bir daha yaşadım. Müqəvva gəmilər yanıb batarkən iki sahildən də “Allah, Allah“ deyə qışqırırdılar. Sonra yaşav-yavaş əjdahalarımızı keçirdik, burun pərlərindən, ağızlarından, qulaqlarından alovlar püskürürdü. Bir-biri ilə vuruşdurduq onları, planlaşdırdığımız kimi, əvvəlcə başlamadılar, sahildən atdığımız fişənglə aranı daha da qızışdırdıq, sonra hava bir az qaralanda, qayıqların içindəki adamlarımız çarxları işə saldılar və əjdahalar yavaş-yavaş göyə qalxmağa başladılar, heyrətlə və qorxuyla bağırışırdılar, əjdahalar gurultuyla yenə bir-birinə dəyəndə qayıqlardakı bütün fişənglər alovlandı, bu varlıqların bədəninə yerləşdirdiyimiz fitillər də, yəqin elə bu vaxt yandırılmışdı ki, hər yan istədiyimiz kimi cəhənnəmə çevrildi. Uğurumuzu yanımızdakı bir uşağın qışqıra-qışqıra ağladığını eşidəndə başa düşdüm, atası oğlanı unudub, ağzı açıq halda dəhşətlərə bürünən göyə baxırdı. Artıq düşünürəm ki, məni ölkəmə buraxarlar. Elə bu vaxt bu cəhənnəmin içinə mənim “Şeytan” adlandırdığım məxluq, altında heç kəsin görmədiyi kiçik qara qayığı ilə hərəkətə başladı və o ona qədər fişəng bağlamışdıq ki, adamlarımızla birgə bütün qayıq havaya qalxacaq deyə qorxurduq, amma işlər öz axarında getdi, döyüşən əjdahalar alovlarını tükəndirərək gözdən itəndə “Şeytan” qəfil alovlanan fişəngləri ilə birgə göyə qalxdı, sonra bütün gövdəsiylə birgə havada partlayaraq alov topaları saçdı. Bir anda bütün İstanbulu teror və qorxuya aludə etdiyimizi düşünərək, sanki hansı şəhərdə olduğumun o vaxt heç bir əhəmiyyəti yoxuydu. Şeytanınsa orda, hamısının üstündə bütün gecə alov saçaraq qalmasını istəyirdim. Bir az sağa-sola vurnuxandan sonra, heç kəsə sataşmadan, iki sahildəki adamları coşğunluqla qışqırdaraq Xaliçə getdi. Suya batarkən belə hələ də üstü alovlanırdı. Səhəri gün nağıllarda olduğu sayaq Paşa, Xocaya bir kisə altun göndərib. Nümayişdən çox razı qaldığını, amma şeytanın zəfərini yadırğadığını deyib. Bundan sonra nümayişə on gecə də davam etdik. Gündüzlər alov maketləri hazırlanır, yeni oyunlar qurulur və zindandan gətirtdiyimiz dustaqlara fişəng doldurtdururduq. On torba barıtla birgə sifətini də yandıran kölə kor oldu. Toy çal-çağırı qurtaranda Xoca harasa yox oldu. Bütün günün məni gözətləyən bu adamın qısqanc gözlərindən xilas olduğum üçün rahatlaşdım, amma demirəm ki, fikrimdə onunla keçirdiyim maraqlı günləri düşünmürdüm. Ölkəmə qayıdanda, mənə bu qədər oxşamasına baxmayaraq bu bənzərsizlikdən heç söz açamayan bu adam haqqında hamıya danışacaqdım. Hücrəmdə oturur və vaxt keçirmək üçün xəstələrə baxırdım. Paşanın məni çağırdığını eşidəndə həyəcanla, bir qədər də, sevinclə qaçaraq getdim. Əvvəlcə tez-tələsik məni təriflədi, atəşfəşanlıq hamını məmnun eləyib, çoxlu əyləniblər, mən də çox bacarıqlıyammış və.s. Sonra birdən bu sözləri dedi: müsəlman olsam, məni azad edəcəkmiş. Təəccübləndim, axmaqlaşdım, ölkəmə qayıtmaq istədiyimi dedim, həmin axmaqlıqla kəkələyə-kəkələyə anamdan, nişanlımdan söz salmaq kimi şəxsiyyəti alçaldan işə beləcə əl atdım. Paşa məni heç eşitmirmiş kimi təkrar eyni şeyi dedi. Bir qədər susdum. Ağlıma hansısa səbəbdən tənbəl və dəcəl uşaqlıq dostlarım, atalarına əl qaldıran və nifrətlə qarşılanan uşaqlar gəlirdi. Dinimi dəyişməyəcəyimi deyəndə Paşa mənə hirsləndi. Hücrəmə qayıtdım. “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 312
Üç gün sonra Paşa yenə çağırdı. Bu dəfə kefliydi. Dinimi dəyişdirməyimin qaçmağıma xeyri olub-olmamadığını bilmədiyim üçün tam qərara gəlməmişdim. Paşa fikrimi soruşdu, burda gözəl bir qızla məni şəxsən özü evləndirərmiş. Cəsarətimə inanaraq dinimi dəyişdirməyəcəyimi deyəndə Paşa bir qədər təəccübləndi, sonra axmaq olduğumu dedi. Ona görə dinimi dəyişdirsəm belə, onsuz da ətrafımda elə bir adam yox idi ki, üzünə baxa bilməyim. Sonra bir qədər İslam dini haqqında danışdı. Susanda isə məni hücrəmə göndərtdi. Üçüncü dəfə gedəndə Paşanın hüzuruna aparmadılar. Eşikağası fikirmi soruşdu. Bəlkə, qərarımı dəyişdirərdim, özü də bunu hansısa eşikağası soruşdu deyə yox, öz xoşuma dedim. Dedim ki, indiki halda dinimi dəyişməyə hazırlıqlı deyiləm. Eşikağası qolumdan tutub məni aşağı apardı, başqa bir adama təhvil verdi. Bu şəxs uzunboylu, yuxularımda da tez-tez gördüyüm bir adam idi, qoluma girdi, yatalağa kömək edən sayaq mərhəmətlə məni bağçanın küncünə apararkən, yanımızda yuxulara girməyəcək qədər gerçək olan biri gəldi, yekə biriydi. İkisi bir divar dibinndə durub əllərimi bağladılar, əlində çox da böyük olmayan balta vardı. Müsəlman olmasam, Paşa tez bir zamanda başımı bədənimdən ayıracaqmış. Ölümlə-olumun arasındaydım. Düşünmürdüm ki, bu qədər tez olar. Mənə yazıq kimi baxırlar. Heç nə demədim. Deyirdim ki, heç olmasa bir də soruşmasınlar, bir qədər sonra soruşdular. Beləliklə, dinim mənim gözümdə ondan ötrü asanlıqla can verilə bilən bir nəsnəyə çevrildi, özümü üstün tutur, bir tərəfdən də sual verdikcə dinimdən dönməyimi çətinləşdirən o iki nəfər kimi özümə yazığım gəlirdi. Başqa bir şey fikirləşmək üçün özümü məcbur edəndə, gözümün qarşısında, evimizin arxasındakı bağçaya baxan bir pəncərədən gördüklərim canlandı: masanın üstündə sədəf nişanlı sininin içində şaftalılar və albalılar vardı, masanın arxasında həsirdən hörülmüş divan vardı, üstündə pəncərənin yaşıl rəngi ilə eyni rəngli quş tükü ilə doldurulmuş yastıq qoyulmuşdu, lap arxada kənarına sərçə qonan quyu ilə birgə zeytun və albalı ağaclarını görürdüm. Onların arasındakı qoz ağacının hündür bir budağında uzun iplərlə bağlanmış yelləncək xəfif küləkdə yavaş-yavaş tərpənirdi. Bir də soruşanda, dedim ki, dinimdən dönməyəcəyəm. Orda kötük var idi, dizimi büküb başımı kötüyə dayadılar. Əvvəlcə gözlərimi qapadım, amma sonra açdım. Biri baltanı götürdü. O biri dedi ki, bəlkə də, peşman olmuşam, məni ayağa qaldırdılar. Bir qədər də düşünməliyəmmiş. Mən fikirləşəndə kötüyün düz yanında torpağı qazmağa başladılar. Fikirləşdim ki, məni orada basdıracaqlar, içimdə ölümdən başqa, bir də ölməmiş basdırılmaq qorxusu baş qaldırdı. Fikirləşirdim ki, onlar məzarı qazana qədər qərarımı verərəm, kiçik bir çuxur qazıb yanıma gəldilər. O vaxt burda ölməyin çox axmaq bir şey olduğunu fikirləşdim. Müsəlman olmaq istədim, amma buna vaxt yox idi. Zindana, artıq vərdiş elədiyim hücrəmə qayıtsam, təkcə indi yox, bütün gecəni oturub fikirləşər, səhərə qədər dinimi dəyişməyə qərar verə bilərdim. O an tutub aparıb dizimi bükdülər. Başımı kötüyə dayamamışdan əvvəl ağacların arasından sanki uçaraq keçən kimisə görüb təəccübləndim. Mən saqqalarım uzanmış halda, həmin yerdə ayaqlarım torpağa dəymədən gəzirəmmiş. Ağacların arasından keçib gedən öz əksimi çağırmaq istədim, səsim çıxmadı, başım kötüyə qoyulmuşdu. O vaxt reallaşacaq şeyin yuxudan fərqli olmayacağını düşünərək başımı qoydum, gözlədim, boynum və kürəyim üşüyürdü, düşünmək istəmirdim, amma üşüyə-üşüyə düşünürdüm. Sonra məni qaldırıb dedilər: Paşa çox hirslənəcək. Orda əllərimi açarkən məni danladılar. Allahın, Məhəmmədin düşməniyəmmiş. Yuxarı, evə apardılar. Paşa ətəyini öpdürəndən sonra könlümü aldı, dinimdən həyatım bahasına belə dönmədiyim üçün mənə hörmətinin artdığını dedi: amma bir qədər sonra özündən çıxdı. Boş yerə höcət edirəmmiş, islam daha yaxşı din imiş - bu kimi sözlər dedi: danışa-danışa daha da hirsləndi, məni cəzalandırmağa qərarlı imiş. Sonra danışdı ki, kiməsə söz verib, bu sözün başıma gəlməsi mümkün olan bəzi hadisələrdən məni xilas etdiyini başa düşürdüm, nəhayətdə söz verdiyi və danışdığı adamın Xoca olduğunu başa düşdüm. Onda Paşa məni Xocaya hədiyyə elədiyini dedi. Əvvəlcə çox da başa düşməyərək baxırdım. Paşa izah etdi: Artıq Xocanın quluyammış, ona kağız da verib, məni azad etmək və saxlamaq onun əlindəymiş, bundan sonra mənə nə istəsə, edə bilərmiş. Paşa otaqdan çıxıb getdi.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 313
Xoca da imarətdəymiş, məni aşağıda gözləyirmiş. Onda başa düşdüm ki, bağçada ağacların arasında gördüyüm adam o imiş. Yeriyə-yeriyə evinə getdik. Dedi ki, ta əvvəldən mənim dinimdən dönməyəcəyimi bilirmiş. Artıq evin bir otağını da mənim üçün hazırladıb. Soruşdu ki, acam, yoxsa tox? Hələ də canımda ölüm qorxusu vardı, nəsə yeməyə halım yox idi. Buna baxmayaraq qabağıma qoyduğu çörəklə qatıqdan bir-iki tikə yeyə bildim. Loxmaları çeynəyərkən Xoca da ləzzətlə mənə baxırdı. Bazardan təzə aldığı atını bəsləyərkən atına gələcəkdə gördürəcəyi işləri düşünərək ləzzət alan kəndli kimi baxırdı mənə. Xocanın, Paşaya təqdim edəcəyi saatın və kosmoqrafiya qanununun dəqiqliyinə diqqət kəsilərək məni unutduğu zamana qədər bu baxışını tez-tez xatırladım. Sonra, dedi ki, mənə hər şeyi öyrədəcək, Paşadan buna görə məni istəyib, mən ancaq ondan sonra azad oluna bilərəmmiş. Bu dediyi “hər şey”in nə olduğunu bilməyim üçün gərək aylar keçəydi. “Hər şey” məktəblər də, mədrəsələr də öyrəndiklərimmiş, orada, mənim ölkəmdə öyrədilən bütün astronomiya, mühəndislik, elm və s. Sonra hücrəmda qalmış və səhəri gün gətirtdiyi kitablarda yazılanlar da, bütün eşitdiklərim və gördüklərim də, çaylar, göllər, buludlar və dənizlər haqqındakı düşüncələrim də, zəlzələnin və göy gurultusunun səbəbləri də “hər şey” idi. Gecənin yarısına yaxın ulduzlar və planetlərlə maraqlandığını əlavə elədi. Açıq pəncərədən içəriyə işıq düşürdü, mənə dedi ki, Ay ilə dünya arasındakı o ulduzların varlığı, ya da yoxluğu ilə bağlı, heç olmasa, dəqiq bir cavab tapmalıyıq. Mən, ölümlə əlbəyaxa olduğum bir günün qorxulu gözləriylə, aramızdakı əsəbiləşdirici oxşarlığı yenə də, heç istəməyərək müşahidə edərkən, Xoca artıq “öyrənmək” kəlməsindən istifadə etmirdi: birgə araşdıracaqdıq, birgə tapacaqdıq, birgə də davam edəcəkdik. Beləliklə, qapının arasından onlara qulaq asan, böyükləri evdə olmayanda da dərslərini inamla oxuyan iki yaxşı şagird, iki mehriban qardaş kimi çalışmağa başladıq. Əvvəllər mən özümü daha çox tənbəl qardaşı ona çatsın deyə əvvəlki biliklərinə nəzər salmağa razı olan xoşniyyətli böyük qardaş kimi hiss edirdim. Xocasa böyük qardaşının bildiklərinin çox da əhəmiyyətli bir şey olmadığını isbat etməyə çalışan idraklı digər qardaş kimi davranırdı. Aramızdakı bilgi fərqi, ona görə ancaq, hücrəmdən gətirib şkafın bir gözünə düzdüyü və mənim xatırladığım cildlərin sayı qədərdi. Qeyri-adi təəccübü və zəkasıyla, sonralar daha da mənimsədiyi italyancanı öyrənib, altı ay ərzində bütün kitabları oxuyub, bütün xatırladıqlarımı da mənə xatırladanda ondan heç bir üstünlüyüm qalmamışdı. Amma əslində, çoxunun dəyərsizliyini özünün də qəbul etdiyi kitablarını aşan, öyrənilmiş şeylərdən daha təbii və daha dərindən gələn bir bilgisi də varmış kimi davranırdı. İşə başlayandan altı ay sonra, artıq birgə öyrənən, birlikdə irəliləyən bir cütlük deyildik. O düşünür, mən də ancaq, onun işi grə bilməsi üçün bəzi incə məqamları ona xatırladır, ya da bildiklərinə bir də nəzər salmasına kömək edirdim. Əksəriyyətini unutduğum bu “fikirlər” daha çox gecə vaxtlarına təsadüf edir, axşam yediyimiz adi yeməkdən, məhəllədə bütün lampalar sönəndən və hər tərəf sükuta bürünəndən sonra olurdu. Səhərlər iki məhəllə aralıda yerləşən məscidin uşaq məktəbinə dərs deməyə gedir, həftədə iki dəfə də mənim heç addımımı da atmadığım, uzaq bir məhəllə məscidinin muvaqqitxanasına (muvaqqitxanə- bura namaz vaxtının təyin edilməsi ücun xüsusi bir məkandır, həmçinin orta əsirlərdə riyaziyyat və astronomiya ilə məşğul olanlar üçün xüsusi bir yerdir. Fərid Hüseyn) baş çəkirdi. Yerdə qalan vaxtını ya bu “gecə düşüncələri”ni beynində yaratmaqla, ya da o fikirləri götür-qoy etməklə keçirirdik. O vaxtlar tez bir zamanda ölkəmə qayıdacağıma inanırdım, Xocayla təfərrüatlarına çox da diqqətlə qulaq asmadığım “düşüncə”ləri haqqında mübahisə etmək bu gedişatı olsa-olsa bir qədər dəyişdirəcəyini düşündüyüm üçün onun sözlərinin əleyhinə söz deməzdim. Beləliklə, birinci ili xəyali ulduzun varlığının, ya da yoxluğunun isbatını araşdırmaq üçün dərindən öyrəndiyimiz astronomiya ilə məşğul olaraq keçirdik. Xeyli pul tökərək Flamanddan
gətizdirib hazırlatdığı teleskoplarla, rəsədxana alətləri ilə və cədvəllərlə işləyərkən Xoca xəyali ulduz problemini unudub, daha dərin bir problemə girişdiyini, Ptolomey sistemini mübahisə mövzusuna çevirəcəyini dedi, amma mübahisə etmirdik, o danışır, mən də qulaq asırdım: |