Yodgorov, Nodir Djalolovich

2.4-§. Shartli belgilarni chizish metodikasi 
2.4.1. Umumiy ma`lumot 
Shartli belgilar chizmachilik perosi bilan qo`lda yoki chizmachilik 
asboblari yordamida, jadvallarda ko`rsatilgan o`lchamlarga qat`iy rioya qilgan 
holda chiziladi. Jadvallarda chizig’ining yo`g’onligi ko`rsatilgan shartli belgilardan 
boshqa barcha shartli belgilar ingichka chiziq bilan chiziladi. 
Shartli belgilarni bajarishdan oldin qalamda grafalar (kvadratlardan iborat 
to`r) chizib chiqiladi. Grafalarni bajarishda quyidagilarni inobatga olish zarur: 
-
chiziladigan barcha shartli belgilar, ularning jadvalda ko`rsatilgan shakli 
va o`lchamiga aniq rioya qilib bajariladi; 
-
masshtabsiz shartli belgilar uchun grafalarga bo`lish predmetning turgan 
joyiga mos keladigan bosh nuqtadan boshlanadi (2.2-shaklga qarang), o`lchami 
esa shartli belgilar jadvalida ko`rsatilgan o`lcham asosida olinadi (2.3-shakl); 
-
masshtabli shartli belgilarning chegara (kontur) lari ularning haqiqiy 
tashqi ko`rinishiga va o`lchamiga mos qilib chiziladi, ularning ichiga 
to`ldiriladigan shartli grafik belgilar shartli belgilar jadvalida ko`rsatilgandek 
chiziladi. To`ldiradigan shartli belgilarning joylashish tartibi ko`rsatilgan bo`lsa, 
ular orasidagi masofaga qat`iy rioya qilish kerak. Bunda grafalar o`lchami shartli 
belgilar jadvalining masshtabiga rioya qilib olinadi Agar shartli belgilar ixtiyoriy 
tartibda chizilsa, unda ularning soni boshqa shartli belgilarni o`qishga xalaqit 
bermasligi va ularning o`zi ham yaxshi o`qiladigan bo`lishi kerak; 
-
qalam bilan birinchi o`rinda shartli belgilarning asosiy qismi (zavod 
trubasi bilan tasvirlangan shartli belgining kvadrat qismi, meteorologik stantsiya 
tasvirlangan shartli belgining uchburchak qismi, televizion machta tasvirlangan 
shartli belgining aylanacha qismi va h.k.) so`ngra ikkinchi darajali qismlari 
chiziladi; 
-
shartli belgilarni tuzishda har xil moslama (trafaret, paletki, chizg’ich va 
b.) lardan,ularning shartli belgilarini chizishda esa chizmachilik asbob (reysfedyer, 
qiyshiq oyoqcha, krontsirkul, chizg’ich va b.)lardan foydalanish tavsiya etiladi. 
-
Shartli belgilar avval qalamda bajariladi, so`ngra tush bilan chizib 
chiqiladi. Ayrim shartli belgilar yoki ularning bir qismi qalamda chiziladi. Bunday 
shartli belgilar nomi, ularni chizish tartibi mavzuni tushuntirish jarayonida bayon 
etilgan. 
Oldingi paragraf (2.1)da aytganimizdek shartli belgilar masshtab bo’yicha 
jadvallarga birlashgan. 

---

56 
Shartli belgilar jadvalida barcha shartli belgilar o`xshash mahalliy 
predmetlarning turi bo`yicha quyidagicha gruxlarga bo`lingan: 
-
tayanch punktlar va yo`nalishni ko`rsatuvchi belgilar (orientirlar); 
-
aholi punktlari; 
-
sanoat ,xo`jalik va ijtimoiy-madaniy ob`ektlar; 
-
temir yo`llar va ularga qarashli inshootlar; 
-
asfalt, beton yotqizilgan katta yo`l(shosse), tuproq yo`l va so`qmoq yo`l; 
-
gidrografiya; 
-
joyning relefi; 
-
o`simliklar va tuproq (yer)lar; 
-
chegaralar va devor (to`siq)lar; 
-
shriftlarning namunalari. 
Shartli belgilarning jadvallari topografiya va xaritografiya mutaxassisliklari 
uchun eng zarur manba bo`lib hisoblanadi. Shuning uchun topografik xarita va 
planni chizishdan oldin shartli belgilarni chuqur o`rganish va ulardan foydalana 
bilish talab etiladi .