Yodgorov, Nodir Djalolovich

 
 

---

52 
II bob. TOPOGRAFIK XARITA VA PLAN UCHUN
SHARTLI BELGILAR 
2.1-§. Umumiy ma`lumot 
 
Topografik xarita va plandagi shartli grafik belgilar va ularni tasvirlash 
uchun qo`llaniladigan yozuvli va raqamli xarakteristikalar hamda joy qism 
(predmet) lari uchun sonli va sifatli xarakteristikalar topografik
shartli belgilar
deyiladi. 
Topografik shartli belgilar masshtab bo’yicha jadvallarga birlashgan 
bo`lib, bunga barcha vazirlik, boshqarma, tashkilot va korxonalar so`zsiz amal 
qilishi kerak. Shartli belgilar vaqt-vaqti bilan qayta ko`rib chiqiladi va 
takomillashtiriladi. Jadvallarga shartli belgilar tasvirlanadigan joy predmetlarining
turi (geodezik markaz, temir yo`l, o`simlik va hokazolar) bo’yicha guruhlarga 
bo`lingan. 
2.2-§. Shartli belgilarni tuzishda hisobga olingan qoidalar 
Topografik xarita va planning afzallik ko`rsatkichlaridan biri shartli 
belgilarning ko`rinish sifati hisoblanadi. Shartli belgilarni ishlab chiqishda, ular 
yaqqol, mantiqan to`g’ri, o`qish qulay va tejamli bo`lishi hisobga olingan. 
Shartli belgilarning rasmi va rangi tasvirlanayotgan predmetlarga o`xshash 
yoki ularning ajralib turadigan o`ziga xos xususiyatini aks ettiradi. Shartli 
belgilarni mantiqan to`g’riligiga alohida turgan daraxt yoki siyrak o`rmonning 
shartli belgisi misolida ko`rish mumkin. Bu belgilarning asosidan (pastki qismiga 
uringan holda) o`ng tomonga gorizontal chiziqcha chiziladi. Bu chiziqcha 
daraxtning soyasini bildiradi. Qalin o`rmon bo`lsa belgilarning pastki qismiga 
urinma qilib gorizontal chiziqcha chizilmaydi. Birinchi holatga daraxtdan yoki 
siyrak o`rmondan soya tushadi, ikkinchi holatga esa ya`ni qalin o`rmonda 
daraxtlarning soyasi ko`rinmaydi. 
Shartli belgi foni ya`ni shartli belgi chizilgan yuzaning rangi katta 
ahamiyatga ega. Chunki rang shartli belgini ancha yaqqol ko`rsatadi. Masalan, 
pichanzorning shartli belgilari foni – yorqin ko`k, o`rmon – ochiq ko`k, yer 
yuzidagi suvlik joylar havo rangga, qumli yer, jarliklar, balandligi 1,8 metrgacha 
bo`lgan tepalik, 1,6 metrgacha bo`lgan tabiiy chuqurlik qizg’ish jigar rangga
bo`yaladi va hokazo.