Yusubov D. A. Falsafa: Darslik / Yusubov D. A. Saitxodjayev X. B. Mavlyanov A. A

Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ. Ⱥ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ: ɦɢɥɥɢɣ ɢɫɬɢԕɥɨɥ, ɢԕɬɢɫɨɞ, ɫɢɺɫɚɬ, ɦɚɮɤɭɪɚ.
Ɍ.1. – Ɍ., 1996. – Ȼ.274. 

---

 205
O‘zbekiston ham, mustaqillikka erishgan boshqa yosh davlatlar 
singari, sobiq sotsialistik tuzum boshqaruvining markazlashgan 
ma’muriy-buyruqbozlik uslubidan sifat jihatdan yangi ijtimoiy tizimga, 
bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich, evolyutsion o‘tishning o‘ziga 
xos yo‘lini ishlab chiqib, amalda tatbiq qila boshladi. Bu yo‘lning eng 
muhim jihati nafaqat shiorda, balki amalda ham islohotlar markazida o‘z 
tashvishlari, ehtiyojlari, qiziqishlari bilan yashovchi real inson bo‘lishi-
dadir. Mustaqillikning birinchi kunlaridan boshlab O‘zbekistonda 
aholining turmush darajasini ishonchli ravishda himoya qilishga, har 
qanday o‘zgarishlar va larzalar ta’siridan kafolatlanishga yo‘naltirilgan 
aniq chora-tadbirlarning davlat siyosati darajasida amalga oshirilayot-
ganligini buning isboti sifatida ko‘rsatish mumkin.
Ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanish darajasining pastligi, mehnat 
taqsimotidagi tengsizlik, davlat mulkiga egasizlarcha munosabatning 
shakllanishi, rag‘batlantiruvchi omillarning ishlamasligi, turmush 
darajasining pastligi kabi omillar individni jamiyatdan uzoqlashgan, passiv, 
boqimanda shaxs sifatida shakllantira bordi. Xullas, ko‘rib turganimizdek, 
inson erkinliklarini tiklovchi jamiyat sifatida yuzaga kelgan sotsialistik 
tuzum mazkur yo‘nalishda ma’lum bir inqilobiy o‘zgarishlarga erishgan 
bo‘lsa-da, oxir oqibatda inqirozga uchrab, inalo, mavjud iqtisodiy sharoit 
va aholining past turmush darajasini hisobga olgan holda odamlarni kuchli 
ijtimoiy himoyalash kafolatlandi. Aholining deyarli barcha qatlamlari, 
ya’ni haqiqatan ham yordamga muhtoj bo‘lgan, kam ta’minlangan 
tabaqalargina emas, balki, shu bilan birga, ma’lum miqdordagi daromad 
oladigan shaxslar ham davlat tomonidan beriladigan nafaqa va turli xil 
yordam pullari, imtiyozlar bilan muhofaza etildi.
Aholini ijtimoiy muhofaza etish borasida qilingan dastlabki 
harakatlar obyektiv sharoit taqozosi bo‘lganligi va davr o‘tishi bilan bu 
chora-tadbirlar o‘zini oqlaganligini Prezidentimiz I.Karimov quyidagicha 
ta’kidladi: «Bozor munosabatlariga o‘tishning ilk davrida biz oldindan 
butun aholini ijtimoiy himoyalash yo‘lidan bordik. Bu chora-tadbirlar 
odamlarning turmush darajasi keskin pasayib ketishining oldini olishda 
muhim rol o‘ynadi... Shunday yondashuv tufayli islohotlar arafasida eng 
noqulay boshlang‘ich shart-sharoitlarga va sezilarli ijtimoiy ziddiyatlarga 
ega bo‘lgan O‘zbekiston ijtimoiy mojarolarni chetlab o‘tishga muvaffaq 
bo‘ldi»
1
. Bir jihatdan, bunday chora-tadbirlar eng qiyin iqtisodiy 
1
Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ. Ⱥ. ɏɚɜɮɫɢɡɥɢɤ ɜɚ ɛɚɪԕɚɪɨɪ ɬɚɪɚԕԕɢɺɬ ɣʆɥɢɞɚ. Ɍ.6. – Ɍ., 
1998. – Ȼ.183–184.

---

 206
sharoitda aholini moddiy ko‘plab-quvvatlagan va ijtimoiy portlash-
larning oldini olgan bo‘lsa, ikkinchi jihatdan sobiq sovet tizimidan meros 
bo‘lib qolgan boqimandalik kayfiyatining yanada tomir yoyishiga sabab 
bo‘ldi. Shuning uchun ham bunday salbiy illatlardan qutilish maqsadida 
islohotlar chuqurlashib, bozor munosabatlari keng yoyila borgan sari 
ijtimoiy siyosatda quyidagi tub o‘zgarishlar amalga oshirildi:
1) aholiga moddiy yordam berishga, davlat mablag‘lari bilan bir 
qatorda, mehnat jamoalari, xayriya tashkilotlari va turli xil jamg‘arma-
larning mablag‘lari ham keng jalb etila boshladi. Boshqacha qilib 
aytganda, davlat ijtimoiy muhofazalash vakolatlarining muayyan qismini 
mehnat jamoalari, turli xil jamg‘armalar singari muqobil tuzilmalarga 
topshirdi;
2) sobiq sovet tizimidan meros bo‘lib qolgan markazdan taqsim-
lashga asoslangan bir tekischilik amaliyotidan butunlay voz kechildi, 
haqiqatan ham muhtoj kishilarga mo‘ljallangan aniq yo‘naltirilgan 
maqsadli ijtimoiy himoya tizimiga o‘tildi;
3) har bir kishining o‘z qobiliyati va imkoniyatlarini to‘la-to‘kis 
faollashtirishni ta’minlovchi huquq va erkinliklar berildi.
Eng muhimi, ijtimoiy himoya borasida amalga oshirilayotgan barcha 
chora-tadbirlar o‘z mohiyati bilan tengchilik va boqimandalik kayfiyatini 
tugatish uchun barcha asoslarni yaratdi va kishilarda islohotlarga ishonch 
ruhini shakllantirdi.
Kuchli ijtimoiy himoya odamlarni yangi ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlarga keskin o‘zgarishlar va larzalarsiz kirib borishini 
ta’minlashga qaratilgan davlat islohotlarining bir qismi, xolos. Aslida, 
islohotlarning maqsad va yo‘nalishlari keng ko‘lamli bo‘lib, jamiyatning 
barcha sohalarini o‘z ichiga oladi. Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaga-
nidek, «islohotlarning mazmuni va maqsadi O‘zbekistonning har bir 
fuqarosi millati, dini va maslagidan qat’i nazar, shaxs sifatida namoyon 
bo‘lish, o‘z qobiliyatini, iste’dodini namoyish etish, o‘z hayotini 
yaxshiroq, munosibroq, ma’naviy bayroq qilish imkoniga ega bo‘ladigan 
zarur shartlarni yaratishdan iboratdir»
1
.
Inson qobiliyatlari va manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning eng 
dastlabki sharti bu iqtisodiy erkinlikni ta’minlashdir. Bu borada 
islohotlar davrida yetarlicha asoslar yaratildi.
1
O‘sha joyda. – Ȼ.183. 

---

 207
Birinchidan, «inson huquq va erkinliklari ustuvorligidan kelib 
chiqadigan huquqiy qoidalar va normalarga asoslangan keng huquqiy 
makon vujudga keltirildi»
1
.
Ikkinchidan, turli xil mulk shakllarini, kichik va xususiy tadbirkorlikni 
rivojlantirishga asoslangan ko‘p ukladli iqtisodiyot vujudga keltirildi. Bu 
esa, o‘z navbatida, har bir kishiga o‘z intilishlari, qiziqishlari va qobiliyatiga 
qarab faoliyat turini erkin tanlash imkonini berdi. Bundan tashqari, «dunyo 
tajribasi shundan dalolat beradiki, jamiyatda tom ma’nodagi mulkdorlar 
sinfining ko‘pchilikni tashkil etishi ijtimoiy hayotdagi barqarorlik va 
farovonlikning kafolati bo‘lib xizmat qiladi»
2
.
Uchinchidan, insonning davlat hokimiyati va boshqaruv organlari 
hamda mulkchilikning barcha shakllaridagi ma’muriy-xo‘jalik 
tuzilmalari bilan turli xil munosabatlarni tartibga soluvchi mexanizmlar, 
bozor infrastrukturasi asta-sekin shakllanmoqda.
To‘rtinchidan, mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini keng jalb 
etish orqali ishlab chiqarishni texnika bilan ta’minlash va yangi 
texnologiyalarni joriy etishda ma’lum yutuqlarga erishildi.
Iqtisodiy erkinlikni ta’minlovchi bunday omillarni sanashni yana 
davom ettirish mumkin. Lekin biz uchun eng muhim xulosa shuki, 
islohotlar davomida sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar bozor munosabatla-
rining afzalliklarini real hayotda ko‘rsatib berdi. Ya’ni inson jamiyatdagi 
o‘z o‘rni va qadrining qanday ekanligini hozirgi kunda sodir bo‘layotgan 
ijobiy islohotlar natijasida ko‘rmoqda. Kishilarda o‘zini katta mexanizm-
ning kichik murvati deb his qilish, hamma muammolarni uning o‘rniga 
davlat hal qilishi lozim degan tasavvurlar yo‘q bo‘lib, o‘z kuchiga, 
qobiliyatiga ishonch ruhi shakllanmoqda.
Shu bilan birga, islohotlar shakllanayotgan bozor munosabatlarining 
boqimandalik kayfiyatini yengishga, insonda ijodiy va mehnat 
imkoniyatlarini keng ochishga, yo‘qolib ketgan xo‘jayinlik hissini qayta 
tiklashga qodir ekanligini ham yaqqol ko‘rsatib berdi. Taraqqiyoti-
mizning bugungi bosqichida inson omili jamiyatimizni harakatga 
keltiruvchi qudratli kuchga aylanadi. 
Insonning o‘z ijtimoiy mohiyatidan begonalashuvining yana bir 
ko‘rinishi inson ma’naviy qadriyatlarining toptalishidir. Istiqlol bu 
1