З б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а


  Эпителий т^к,имаси  (4-



Yüklə 15,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/21
tarix15.02.2020
ölçüsü15,95 Mb.
#30458
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
Odam anatomiyasi (E.Qodirov)


1. 
Эпителий т^к,имаси  (4- 
расм)  узига  хос  морфологик 
тузилишга  эга булиб,  хужай­
ралари зич, яъни кдтлам-кдт- 
лам  булиб  жойлашган  (5-6- 
расм). Бу тукима оркдли орга­
н и зм   б илан  та ш к и   мух,ит 
уртасида  моддалар  алмаши­
нуви  содир  булади.  Бундан 
таш к,ари,  х,имоя  к,илишг 
с^риш,  секреция  ва  экскре­
ция  килиш   хусусиятларига 
эга  булган  эпителийлар  хдм 
бор.  Эпителий  тук,имаси  эм­
брион  ривожланиш  даврида 
организмнинг  учала  варага- 
дан  (эктодерма,  энтодерма ва 
мезодермадан)  хрсил  булади 
ва узи  крплаб турган  аъзо ва 
тизимларни,  куп  хужайрали 
х ,ай во н л ар н и н г  таш ки   ва 
ички  эпидерм ис  кдватини, 
овкдт  хдзм  к,илиш  тизими, 
хдво  йуллари,  сийдик  ва  та­
носил  йуллари  шиллик,  иар- 
дасипи, сероз пардаларини ва 
шунингдек, организмдаги бир 
катор безларнинг  (7-расм) уз 
вазифасини бажаришида иш­
тирок этади. Бордию, шу аъзо 
ёки тизимлар, хдйвонларпинг 
тери  ёки  шиллик,  пардалари
4-расм .  Эпителий  т^кдияаси  т у р - 
ларинингсхемаси
1  -  бир  крволгли  ясси  эпителий;  2  -  бир 
крватли кубсишн эпителий; 3 - бир кцват- 
ли цилиндрс имон эпителий; 4 - куп к/ипор- 
ли  цилиндрсимон  киприкли  эпителий; 5   - 
куп крвапгли  мугумпнмайдиган эпителий;
6 -куп гутатли  мугузланадиган эпителий;
7 - куп крттли узгарувчан эпителий (чап 
да  — тукима  чузилтн  халагпида,  yftuya  - 
тук/
1ма  чушшаган халатида)

2  3  4
5 - раем.  Бир  каватли  кубсимон  э п и ­
телий  (буйрак  пропарати,  гемоток- 
си л и и -эози н   билан  б^ялган)
} - сийдик найчисининг ички бушлиги; 2ку&~ 
симон эпителий хужой/хгшри; 3 - базал мем­
брана; 4  бириктирунчи троила ва томир
www.ziyouz.com kutubxonasi

шикастланса  (жарох,атланиб  некрозга 
учраса),  эп и тел и зац и я  содир  булиб, 
урнида  янги  эпителий  тукимаси  х,осил 
булади.  Бу  унинг  хдмояланиш  хусуси- 
ятларидан  биридир.
2. 
К,он ва лимфа  (8-раем). Булар сую к, 
х,олда  булишига  к,арамай,  тукдмаларга 
кушиб урганилади.  Чунки улар таркиби 
жихдтидан суюк, хужайралараро модда - 
дан ва ундан эркин сузиб чикувчи тукд­
ма хужайраларидан ташкил топган.  К,он 
ва  лимфа томирларни  тулдириб туради. 
Моддалар  алмаишнувида  узига  хос  му- 
х,им  вазифаларни  бажаради.  Организм 
учун  зарур  булган  моддаларни  етказиб 
бериш  билан  бирга  моддалар  алмаши - 
нуви  жараёнида  хреил  булган  чик,инди 
мах,сулотларни  аж ратиш   аъзолари  орк,- 
али  ташкдрига  чик,арилишида  иштирок 
этади, кислород алмаишнувида эса фаол 
кдтнашади. Шу билан бирга барча аъзо ­
лар  урггасида  гумарал  вазифани  утайди, 
яъни  организмга  гормонлар,  минерал 
тузлар  ва  витаминлар  етказиб  беради.
3. 
Бириктирувчи  тук,има.  Буига 
хдкикдй бириктирувчи тукима, торай ва 
суяктукдмалари киради. Бириктирувчи тук^маларниш'асосий мор­
ф ологик  ухш аш лиги  улар  тук,има  хуж айраларидан  ва  толали 
хужайралараро  моддадан  ташкил топганлиги  билан  белгиланади. 
Бу тук,ималар  организмда трофик,  пластик,  хдмоя,  механик  ва та ­
янч  вазифаларини  баж аради  (9-расм).
6-расм.  Одам  бармок,  т е - 
риги  (ок.  7,  об.  8)
1  -  эпидермис;  2  -  дерма;  3  - 
тери  ости  тук/таси
I
II
III
IV
V
У-раем.  Экзокрин  безлари пинг  тузилиши  ва  хиллари  (В.Г. 
Плисеевдан)
I  оддий  иийсимои  без;  II - одуий  альвеолаецмои  < ■
 ■
 ■•;  Ш -  моноцит;  IV - 
oggufi  тармок/тнгин  а.и>всолнр без; V  • мураккаб нпйсимпн  ни аммеолир 
бе.члпр  (И.И.  Ллмаэпп  по  Л .(\  Сутолпвадап)
www.ziyouz.com kutubxonasi

8 - раем.  Одам  цоиининг  буялган  суртмаси 
(схема)
1  -  эритроцитлар;  2  -  лимф<
1
цитлар  (майдаси  ва 
йириги}; 3 - моноцит; 4 - нейтрофил лейкоцит; 5 - 
эозчнофил;  6 - ба.юфил;  7 - тромбоцит.
Г5у  у р и н д а   шуми 
кдйд  кдлиш  керакки, 
крн,  лимфа  ва  бирик- 
шрувчи тукдмалар эм- 
брионал  ривожланиш  
д<жрида  унинг  м езен­
хима  х,ужлйраларидан 
хрсил  булади.  Шунинг 
учун  айрим  кулланма- 
лардд бу тукдмалар ме­
зенхима  тукдма  сифа- 
тида 
б и р 
гурух,га 
кушиб хдм урганилади.
4. 
М ускул  тук,има. 
Организмда морфоло- 
ш к  тузилиши  ва ж ой ­
лашган  у р н и га   кура 
икки хил, 
Я Ъ Н И   С'ИЛЛИК, 
ва  к у н д а л ан г  йулли 
м уск у л   ту к ,и м ал ар и  
учрайди.  Силлик, мус­
кул  тукдм аси  дукси- 
мон  мускул  х,ужайра- 
лари дан ,  к у н д а л а н г  
йулли  мускул тукдмаси  цилиндрсимон  мускул толачаларидан тар- 
киб  топган.  Мускулларнинг  асосий  вазифаси  организмнинг  т а ­
шкд  ва  ички  аъзолар  хдракатини  таъминлашдан  иборат.
Силлиц мускул асосан ички аъзоларнинг мускул кдватини таш ­
кил кдлади  ва ритмик хрлда кдекдриб тураркан,  х,еч  кдчон  чарча- 
майди,  одам  ёки  хдйвон  ихтиёрисиз  хдракатланиб туради.
Кундаланг  йулли  мускул асосан  скелет мускулатурасиии  таш ­
кил  эти б,  тез  кдекдриб,  тез  чарчайдд.  Кдскдриш ёки  ёзилиш   хдм 
ихтиёрий  юзага келади.  Аммо  ю рак  мускули  хдм  кундаланг йулли 
мускул толасидан ташкил топганига  кдрамай,  силлик, мускулларга 
ухшаб  ихтиёрсиз  кдскдриш  хусусиятига  эга.
Силлик,  мускуллар  мезонхимадан,  кундаланг  йулли  мускуллар 
эса  мезодермадан  ривожланади.
5. 
Нерв  тукдмаси.  Нерв  хужайралари  асосан  нейронлар  билан 
нейроглиядеш  ташкил  топган.  Нейронларнинг  вазифаси  таш кд  на 
ички  таъсирни кдбул кдлиб,  уни бир  нейрондан  иккинчи  нейронга 
утказищдан иборат. Нейроглия хужайраларинин г вазифаси хдм нерв 
хужайраларининг  вазис}>аси  билли  узвий  богланган булиб,  трофик, 
механик,  таягп  ва  фагацитоз  назифаларини  бажаради.  Нерп  гукд- 
маси организмнинг эмбрионал ривожланиши даврида эмбрион нинг 
эктодерма хужайраларидан ажралдб чикдди  на ривожланади-  Н ей­
роглия  хужайралари  мезенхимадан  таркдлади.
Базал  мембрана  организмда  учрайдиган  тукдма  хужайралари
www.ziyouz.com kutubxonasi

дан  энителиоцит  ва  эндотелиоцитларнинг  базал  кдсмлари,  улар­
нинг  остида  жойлашган  бириктирувчи  тукдмадан  базал  мембрана 
(базал пласинка) оркдли ажралиб туради. Худди шунга ухшаш, кунда­
ланг  йулли  мускул толалари  хдм  базал мембрана  ёрдамида  атроф- 
даги  тукдмалардан  ажралиб  туради.  Базал  мембрана  аник,  морфо- 
л о т к   тузилишга  эга  булмаган  парда  булиб,  углерод,  ок,сил  ва  ли- 
по протеид моддалардан таркиб топган мураккаб тузилмадир. Уз ф а- 
оли5ггида трофик тусик,  ва  чогаралаб турувчи  каби  мухдм  вазиф а­
л ар н и   бажаради.  Базал  м ем брана  (пласгинкада)  к,он  томирлар 
булмайди,  унинг атрофидаш  тукдма  хужайраларига озик, моддалар 
ш у  парда оркдли  фильтрланиб утади,  шу билан  улар тукдмалараро
моддалар  алмашинувида 
иштирок  этади.
Тук,има 
регенерацияси
Регенерация  организ­
м нинг  та п щ и   м ухдт 
омиллари таъсирига мос- 
лашуви натижасида  гако- 
милланшб борадиган ёки 
хдр  хил  сабабларга  кура 
иобуд  буладиган  хужай­
рал ар,  тук,им алар  ва 
аъзолар  урни  к,опланиб 
турадиган  ва  тикланади- 
ган жараёддир. Регенера­
ция  уч  хил:  физиологик 
регенерация,  реноратив 
регенерация,  патологик 
регенерация  булади.
Физиологик регенера­
ция  кун дали к  норм ал 
хдёт  давомида  яшаб,  эс- 
кириб,  нобуд  буладиган 
тук,има  х у ж а й р а л а р и  
урни 
га  янги  хужайралар 
бунёдга  келишидир.  Ф и­
зиологик  регенерацияга 
тери  эпидермис  кдвати- 
нинг  хуж айралари  як,- 
к,ол мисол  буладд.  Бунда 
эпидерм иснинг  юк,ори 
кдватини  ташкил  тгупчи 
мугузланган  хужайралар 
му!тасил тук или б туради, 
урнини эса базал хужай-
9-расм .  Сийрак  бириктирувчи  тукдма 
(схема)
1 - каллпп'п толача; 2 - мастик толача; 3 - лимфо­
цит;  4  -плазматпик хужайра; 5 
-  
фаброСласт; 
6
  -  
нешщххрих 
7 - 
пнтиоцит; 
в - 
моноцит (озик, 
xfi3M 
цилупчи вакуоли); 
9 - 
макрофаг, 
10 - ev 
хужайраси 
цитоплачмасида  кррага б^нлган  ёр томчиси;  11  - 
сгмиз хужайра;  12 - хужайралараро аморф модда; 
!.Ч - перрцит;  14 -эндотелий хужайра;  15 - эритро' 
цит (В.Л.Шубниковадин}.
www.ziyouz.com kutubxonasi

ралар  купайиши  натижасида  хрсил  буладиган  янги  хуж айралар 
i-^лдириб туради.  Худди шунингдек,  физиологик регенерация  ж ара- 
ёнини  крн  шаклли  элсмеитлари  мисолида  хдм  куриш  мумкин,  яъни 
крн таначалари уз вазифасини бажариб булганидан сунг, улар урнини 
кумикда  хрсил  буладиган  янги  ёш  эритроцитлар  тулдириб  боради. 
Бундай  хрлни  бошкд хужайралар  фаолиятида  хдм  к у р и т   мумкин.
Репоратив  регенерация.  Бу  регенерациянинг  физиологик  ре- 
генерациядан (^ирк^  шундаки,  бунда тукима хужайралари ф и зи о ­
логик эскириши (нобуд булиши)  натижасида янгидан хрсил булмай, 
балки  патология  натижасида  нобуд  булиб,  емирилиб,  янгилари 
вужудга келади.  Репоратив регенерация патологик шароитда  ю за- 
га  келиши  сабабли  микдор  ва  сиф ат  жихдтидан  меъёрдан  фарк, 
кдлади.  Бунга  операциялардан  сунг 
т и р
 
теккизилган  ж ойнинг  би- 
гаши,  тикланиши  мисол  була  олади.
Патологик регенерация хдр хил сабабларга кура патологик ж а- 
раёнлардан  кейин тукима хужайраларининг нобуд булиши ва урни 
гулдирилишига  патологик  регенерация  дейилади.  Бунда  регенера­
ция  жараёни  кеч и киши,  бузилиши  ёки  бутунлай  булмаслиги  мум­
кин.  Регенерация  жараёни  кдндай  кечмасин  унинг  тезлиги  ва  си- 
(})ати  организмнинг ^ша  вак,тдаги  хилма  хил реактив хрлатига  бор­
лик,  булади.  Бу  хрлатаи,  одатда,  нерв  тизимининг  хрлати,  озикда- 
ниш,  яллшланишнинг  бор  й^кдиги,  тук^мадаги  махдллий  ш арт- 
шароит  —  иннервация, лимфа айланиши,  крн айланишининг крни- 
кдрли  ёки  крникдрсиз  булиши,  организмнинг ёши,  яшаш  шароиги 
ва  бошкдлар  белгилайди.  Шуларга  асосланиб,  регенерация  ж араё­
ни  тукималарда  маълум  суръат билан  бориши  ёки  бутунлай  юзага 
чикдгаслиги мумкин деймиз. Шикастланган тукима нерв тизимидан 
махрум булган (тажриба вак,тида нервсизлантирилган ёки нерв трав­
матик  шикастлаш’ан)  хрлларда  регенерация  бугунлай  булмаслиги 
ёки  нихрятда  суст,  сифатсиз булиши  мумкин.  Хд деганда битавер- 
майдиган хроник жарохдтлар,  яралар пайдо булишига ас.осий сабаб 
шу ердаги  нерв  хужайраларининг  нобуд булганлигидир.
Бу  уринда  шуни  айтиб  ^тиш   керакки,  шикастланган  ёки  бир 
к^исми  патологик  жараён  туфайли  шикастланган  ички  аъзоларда 
(жигар,  меъда  ости  бези,  буйраклар,  жинсий  безлар,  талок,  ва  б.) 
регенерация  факдт  шуларнинг  узидагина  бормасдан,  балки  аъ зо- 
нинг 
c o f
 
крлган  к,исмида  хдм  боради,  бунга  компенсатор  гиперт­
рофия  дейилади.  Бундай  регенерация  одатда  аъзонинг  лдстлабки 
хджми  ва  функциясини тиклашига  олиб  келади.
Айрим  хрлларда регенерация  жараёни  кучайиб кетади,  ортик,- 
ча  тук,ималар  хрсил  булишига  сабаб  булади,  бунга  суперрегене­
рация дейилади.
Регенерация  жараёнида тук^манинг  бир  тури  урнида  иккинчи 
гури  хрсил  булиш  хрлатлари  хдм  учрайди.  Масалан,  бронхлар  ял- 
лирланиши  натижасида улар деворини крплаган киприкли  цилин- 
дрсимон  эпителий урнида кун  кдватли  ясси  эпителий хрсил  були­
ши  мумкин.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Тудималарнинг регенерация йули билан усиши (гистогенез) кам 
табадаланган  бирламчи  хужайраларнинг  янгидан  досил  булиши 
натиж асида  содир  булиши  дам   мумкин.  Бинобарин,  уларнинг 
купайиш и жародатланган ж ой н и  тулдириб тудима битишини таъ- 
минлайди.
Регенерация тулид ва чала булиши  мумкин. Тулид регенерация 
реститутция  деб  юритилади.  Бунда  нобуд  болтан  тудима  урнида 
тузилиш и  хдмда  функцияси  жихдтидан  йудотилган  гудимага  ба- 
тамом  мос 
келади 
га н  янги  тудима досил  булади,  тери  жародати - 
нинг  битишида. эпителий  датламининг  тулик,  тикланиши,  мускул 
бутунлиги  бузилганида  эса  мускул тудиманинг  тулик,  тикланиши 
бунга  мисол  булади.  Чала  регенерация,  яъни  субституцияда  ж а ­
родатланган  жой  асли  гуди мага  ухшаш  тудима  билан  тулдирил- 
масдан,  балки  бириктирилган  тудима  билан  тулдирилади  ва аста- 
секин  зичлашиб  буришиб  чандидда  айланади.  Бундай  чала  регс 
нерацияга  жародатнинг  чандидланиб  битиши  дам дейилади.
Айрим  долларда  тудималар  уларда  узига  хос  регенератор  эле- 
ментларининг пайдо  булиши  йули  билан  дам тикланиши  мумкин. 
Масалан,  шикастланган  мускул  тудимасида  "мускул  муртаклар” 
досил б^либ,  уларнинг купайиш и  натижасида тикланиш  жараёни 
кечади. Албатта у охиригача етмайди,  натижада нудсон асосан б и ­
риктирувчи  тудима дисобига  тулади.
Ю дорида  айтилган  долатлар  купинча  регенерация  буладиган 
метаплазия  (тубдан узгариш)  асосида  юзага келади.  М азкур долда 
метаплазия  тУдима  ф ункцияси  узгариши  туфайли  содир  булади. 
Шундай  дилиб, тудималарда  регенерация,  яъни тикланиш ж араё­
ни  бир  неча  хил  булиб,  уларнинг  нормал  кечишига  куц  омиллар 
тагьсир  этади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

АНАТОМИЯ  ФАНИНИНГ 
АСОСИЙ  ТУШУНЧА ВА 
АТАМАЛАРИ
Одам  ёки  умурткдлилар  анатомиясини  мукаммал  урганишда 
анатомияда  кулланиладиган  атамалардан  фойдаланилади.  Агама - 
дар асосан лотин ёки юнон  (грек)  сузларидан ташкил топган булиб, 
бутун  дунёда  таркдлган.  Атамалардан  фойдаланишда  маълум  му- 
аммолар болтани учун,  1955 йили  Парижда булиб утган VI халкдро 
Конгрессда анатомияда  кулланиладиган атамалар  кдйга  куриб чи­
нили б  тасдикданди  ва  хрзирда  бутун  дунёда  мазкур  атамалардан 
фойдаланилади.
Одам  танаси  таърифланганда,  гавда  тик  хрлда  булиб,  куллар 
пастга  туширилган,  кафтлар  олдинга  кдраган,  скелети  тик  хрлда 
деб назарда тутилади. Тана ва аъзбларни урганишда бадандан 
у т к а -  
чиладиган  хдр  хил  чизикдардан  фойдаланамиз.
‘'Горизонтал  юза  —  ер  ю зига  параллел  булиб,  тана  кесилган 
юзалари  бири  иккинчисига,  яъни устига турри  кесиб жойлашади 
ган  к^смлар  юзаларига  айтилади.
Медиана юза  —  Урта юза хдкюбланиб, танани симметрик хрлда 
иккига,  яъни  унг ва  чап  юзаларга булади.
v-Сагитал  юза  —  танани  олдиндан  оркд тарафга  кдратиб,  боши 
дан охиригача вертикал (тикка)  кесилиши натижасига хреил була- 
ди. Муэлатилган танани симметрик хрлда Уртасид ан иккига булинса, 
медиана  юзаси  хосил  булади.
Фронтал юза  —  одам танасига параллел  вертикал хрлдтда утка- 
зилганида хреил булади.  Сагитал  ва  фронтал  юзаларга тик  булади.
Тана аъзолари  ва тизимларини Урганишда юкррида айтиб утил- 
ган  юзалардан  фойдаланиб,  аник,  тасаввур  хроил  кдлиш   мумкин. 
Масалан:
медиал  (medialis)  -   урта ю за га  як,ин  жойлашган  ёки  урта юзага 
кдраган  томони;
латерал  (lateralis)  —  урта  юзадан  четга  кдраган; 
крониал  (cmnialis)  —  калла  суя гига  ёки  бошга  икдн  жойлашган; 
каудал  (caudalis)  —  гавданинг дум кдсмига якдн  жойлашган; 
вентрал  (ventralis)  —  кррин  юзасига  кдраган; 
дорзал  (dorsalis)  —  оркд  томонга  кдраган; 
проксимал  (procsimalis)  —  гавдага  якдн  жойлашган; 
дистал  (distalis)  —  гавдадан  узокда  жойлашган; 
олдинги  -  anterior,  оркд  -  posterior,  юкрриги  -  superior,  пастки  - 
interior, ташкд  -  exfer/шя,  ички  -  intemus, унг -  dextra,  чап  - sinistra, 
чукур  -  protundus,  юзаки  -  superficiabis.
www.ziyouz.com kutubxonasi

ХДРАКАТ АЪЗОЛАРИ 
ТИЗИМИ
СКЕЛЕТ СУЯКЛАРИ ХДК.ИДА 
МАЪЛУМОТЛАР (ОСТЕОЛОГИЯ)
О рганизмнинг  хдракат  аъзоларига  мансуб  кисмлари  эмбрио­
нал  ривож ланиш нинг  бошланрич  боск^чларидаок,  кириша  бош- 
лайди.  Бунда скелет мускуллари к^скдриб, скелет суяклари ва улар­
нинг буримларини  хдракатга  келтиради.
Тана скелета (scletos - куритилган) организмнинг чекланмаган турли 
хил  хдракатларини  бажаришга  морфологик  ва  функционал жихдт 
дан  мослашган 
200
 дан ортик, хдр хил суяклар йигандисидан ташкил 
топган  (10-расм).  Бу суяклар хдракат у су ли га кдраб бир-бири билан 
турлича:  буримлар,  бойламчалар  ва  мускуллар  ёрдамида  бирикади 
Скелет суякларига мускуллар туташган булиб, уларнинг кискд-ришн 
суяклар  хдракатида  асосий  воситачи  х^собланади.
С келет  суяклари  уч  хил  вазиф ани  бажаради:
1.  Таянч  вазифаси.  У хдр  хил тукима ва аъзоларнинг скелет су­
яклари  айрим  кдсмларига  бирикиши  натижасида вужудга  келади.
2.  Х,аракат  жараёни.  Скелетни  ташкил  кдлувчи  суякларниш 
хдр  хил  буримлар  (ричаглар)  хрсил  килиб,  бутам  оркдли  бирла­
шиши  ва  мускуллар  к^искдриши  натижасида  юзага  колади.
3.  \и м о я   вазифаси.  Айрим  скелет  суякларининг  бир-бири  б и ­
лан бирикишидан хрсил билган бушликдар ичидаги аъзоларни х^шоя 
кдлишдан  иборат  (мае.,  кукрак  кдфаси,  бош  мия  бушлиги  ва  х,.к.).
Булардан  ташкдри  скелет  суяклари  организмда  минерал  мод- 
далардан  кальций,  ф осф ор  учун  депо  вазифасини  бажаради.  Ти­
рик  суяк  таркибида  А   А   Q   ва  бошкд  витаминлар  хдм  мавжуд. 
Скелет  суякларининг  икки  томонлама  бирикиши  дастак  вазиф а­
сини хдм бажаради.  Натижада суякларнинг бир-бирига ёки бутун 
тана га  нисбатан  хдракати  таъминланади-
Суяклар  таснифи
С келет суяклари шакли,  вазиф аси ва ривожланишига кдраб ф а- 
ркданади  ва  уч  гурух,га  булинади:
1.  Найсимон  суяклар.  Узун  ва  калта  найсимон  шаклга  зга.
2.  F
obok
  суяклар.  Узун,  калта,  ясси  ва сесамасимон  суяклар
3.  А ралаш   суяклар.  Бу аник, бир шаклга эга б^лмаган  суяклар, 
масалан  калланинг  асосини  ташкил  кдлувчи  суяк.
Узун  найсимон суяклар.  Бундай  суяклар  икки хил субстанция­
м и   иборат  булади.  Уларнинг  устки  кдеми  кдттик,  субстанциядан 
(substantia  compacta),  ва  ю вак  (кумик)  субстанциядан  (substantia 
spangiosa)  ташкил топган  булиб,  уни  кдтгик, туэилган остеонллрдан 
иборат  нластинкасимон  суяк  тук^маси  таиткил  этади.  Ровак  суб-
www.ziyouz.com kutubxonasi

Ю-расм.  Скелет  (олди  томонидан  кури- 
ниши)
J - калла; 2- умурткр поюпасиниш' б)Ншн Орли­
ми; 3 - кукрак крфасп; 4 - умурпиуд поюнусшшнг 
бел  булими; .5 - думюза; 6 - рмрои; 

-  курак; Я - 
глка суят; 9 - тирсак cysuv;  10 - билах суш и; 1 1 
кул  панжаси;  12  -  ч<
1
нпк,  суяги;  13  - сон;  14  - 
тиэ.та  KfmKfmi;  15  -  кшп/ш  болдир  суяги;  W  - 
кичик болдир суяги;  17 - оёк, панжаси.
станция эса  суякнинг ички 
кдсмида  жойлашиб,  юпкд, 
майда, бир-бири билан би­
риккан  суяк  пластинкала- 
ридан  иборат.  Суяк  плас- 
тинкалари  ораларида  хр- 
сил  булган  бушликдарда 
или к  жойлашади.
Ровак  модда  пластинка- 
лари мускулларнинг торги- 
лишига  мослашган  хрлла 
нихрятда таргибли крнуний 
равишда жойлашган булади. 
Узун  найсимон  суякларга 
эркин  хдракат кдлувчи  кул 
ва оёк, суяклари  киради.
Н айсим он  суяклар,  уз 
навбатида,  узун  ва  калта 
суякларга  булинади.
Узун суякларга билак су­
яклари,  сон  ва  болдир  су­
яклари  мисол  була  олади. 
Калталарига кафт ва фалан­
га  суяклари  киради.  Узун 
суяклар  морфологак  тузи­
лиши уларнинг ва:жфасига 
мослашган.  Урта  кдсмлари 
хдр хил йугонликда ва узун 
булиб,  уларга  тана  ёки ди­
афез к,И('ми (diaphesis) дейи 
ладо.  Икки  учи  (epiphysis) 
эса  кдндай  бурим  хрсил 
К .И Л И Ш И  
в а   в а з и ф а с и г а  
кдраб  ш арсимон  ёки  хдр 
хил  дунглар  хрсил  к^лга- 
ни  хрлда  у си м тали   ёки 
усикди шаклда булади. Узун 
суякларнинг диафез  кдсми 
ичцад узунасига жойлашган 
найсимон  бушлик, булиб,  у 
ил и к  билан тула  булади.
Диаф ез ва эпиф и з kjhc- 
мларининг Уртасида мета- 
ф и з  (m elaphysis)  к,исми 
булиб,  б у кд
1
смда усаётган 
организмда найсимон  с у ­
якн и н г  х у с у с и я т и га   эга
www.ziyouz.com kutubxonasi

токай  хуж айралари  жойлашган.  Уларнинг  купайиши  натижасида 
хреил булган  янги  хужайралар  аста-секин  остеоцитларга  айлана- 
ди,  натиж ада  суякларнинг’  буйига  усиши  содир  булади.
Узун 
говак  суяклар.  Асосан  говак субстанциядан  ташкил топ­
ган  булиб,  устки  кдсмини  юпкд  кдтгик, парда крплаб туради. 
Yüklə 15,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin