„Xususiy holatlardan xoli b o ‘lgan holda m adaniyatning o'zi n im a ? “, degan savolga javob berishga
im koniyat yaratadi.
Ijtim oiy falsafada, m ohiyat e ’tibori bilan, m adaniyatni aynan
m a’naviy faoliyat sohasi sifatida tushunish ustuvor b o ‘lib keldi.
Faqat XIX asr o'rtalariga kelib,
„ m a d a n iy a t “ tushunchasi kengroq
m a’noda — inson faoliyati natijasida yuzaga kelgan barcha narsalarga
nisbatan ishlatila boshlandi. Bunday ho latda m adaniyat inson
tom onidan yaratilgan, bokira tabiat ustiga qurilgan
,ikkinchi tabiat “ m a ’nosini kasb etadi. Lekin m adaniyatni
Jnson fa o liya ti natijasida yuzaga kelgan barcha n a rsa la r“, deb tushunish ham yetarli va
to ‘liq emas. C hunki, birinchidan, bunday yondashuv m adaniyatni
insondan tashqarida mavjud b o ‘lgan qandaydir hodisa sifatida
tu sh u n ish g a olib keladi.
Ik k in ch id a n , m a d a n iy a t va ja m iy at
tu s h u n c h a la rin in g nisb ati o y d in la sh m a y d i. „ M a d a n iy a t11 va
„jam iyat11 tushunchalarining farqi m adaniyatni
„inson tomonidan yaratilgan qadriyatlar m ajm uasi“ deb tushunilganda ochiq ko‘rinadi.
H aq iq atan ham , m adaniyat insoniy m azm u n va m a ’no bilan
sug‘orilgan m oddiy va m a ’naviy qadriyatlar dunyosidir. A lbatta,
m adaniyatni faqat qadriyatlar m ajm uasi sifatida tushunish ham
to ‘g‘ri va to iiq emas.
Birinchidan, bunda yuqoridagi kabi madaniyat
tayyor natijalar tizim i sifatida qaraladi, uning yaratilish jarayoni,
dinamikasi e ’tibordan chetda qoladi.
Ikkinchidan , inson tom onidan
yaratilgan ham m a norm alar ham foydali em as, dem akki, uning
taraqqiyotiga xizm at qilmaydi.
Uchinchidan, u yoki bu hodisani
ijobiy yoki salbiy deb qabul qilish tarixah belgilangan — davrning,
jam iyatning, ijtim oiy guruhlarning qadriyat m o ‘ljallariga b o g iiq
b o iad i.
D em ak, m adaniyatga ta ’rif berayotganda m adaniyat insonning
ijtim oiy m avjudot sifatidagi k am o lo tin in g , in so n d a insoniylik
x u su siy a tlari riv o jla n ish in in g m e ’y o rin i ta v siflo v c h i h o d isa
ekanligidan ham kelib chiqm oq lozim.
M adaniyatning yuqoridagi sifatiy xususiyatlari tahlilidan kelib
chiqqan holda unga quyidagicha ta ’rif berish m um kin.
