Ibn Rushd ortodoksal ,,Kalom“ ta’limotining inson o ‘lgandan keyin, tirilishi, oxiratning mavjudligi, ,,U dunyo“ to ‘g‘risidagi qarashlarni butunlay rad qiladi, jon tana bilan chambarchas bog'liq, undan ajralmasdir, deydi. U nin gch ajon individual holda o ‘lmasdir, bir butun holda olganda, insoniyat ham o'lmasdir, uning aqli, ya’ni umumiy aql o'lmas va abadiydir, inson aqli haqiqatni bilishga qodirdir. Ibn Rushd „ikki haqiqat" to‘g ‘risidagi ta’limotni ham yaratdi. Bu ta’limotda aytilishicha, ilmiy-falsafiy fikr erishgan haqiqat — haqiqiy bilim, diniy ta’limotlar mavjud haqiqatlarga mos kelmasligi ham mumkin. Ibn Rushd o ‘zining Abu Hamid Muhammad G ‘azzoliy asari — „Taxofut al-falosifa“ („Faylasuflami rad etish“) ga qarshi yozgan ,,Taxofut-ut-taxofut“ („Faylasuflami rad etishni rad etish“) asarida G ‘azzoliy ta’limotini qattiq tanqid qiladi. U, kishi oliy kamolotga faqat zikr-u sano orqali emas, balki ilmiy-falsafiy bilimlarni egallash orqali erishadi, deb ta’lim beradi. Ibn Rushdning bu ta’limoti 0 ‘rta asrdagi Yaqin va 0 ‘rta Sharq mamlakatlarida, keyinchalik esa, Uyg‘onish davri Yevropa mamlakatlarida falsafiy qarashlar rivojlanishida katta rol o ‘ynaydi. U 0 ‘rta asr hurfikrli- ligining eng yirik namoyandalaridan biri bo‘lgan. Kalom va Mu’tazila g'oyalari 0 ‘rta Osiyo mutafakkirlarining falsafiy qarashlarida ham o ‘z ifodasini topadi. X asrda yashagan Turkistonlik olimlar Abul-Qosim Samar- qandiy va Abu Mansur as-Samarqandiy bergan ma’lumotlarga ko‘ra, M u ’tazila g ‘oyalari Samarqand, Buxoro madrasalarida ham keng tarqalgan, ular bilan Kalom falsafasi tarafdorlari o ‘rtasida katta munozaralar olib borilgan. Ray shahrining qozikaloni Qozi
