‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

y a d r o —
o ‘zak) h iso b la n a d i, n u k lo n la r va 
g ip e ro n la r (y u n o n c h a u stid a , y u q o ri)d a n tash q a ri, b a rio n la r va 
a d rio n la r (y u n o n c h a
ad ro s —
o g ‘ir)d a n ib o rat b o ‘ladi. B u lar o g ‘ir 
z a rr a c h a la r sifa tid a k u c h li o 'z a r o t a ’s irla r m a y d o n id a b o ‘lib, 
a d ro n la r (y u n o n c h a
adron
— k u ch li) g ru pp asiga m an su b d ir.
A n o rg an ik va o rg an ik m o d d a la r b ir-b irid a n m o le k u la la rin in g
tu zilish i, o ‘z a ro jo y la sh ish ta rtib i, tizim i bilan farq qiladi. J o n li 
o rg an iz m la r esa, m u rak k ab shakldagi org an ik m o d d a la rd a n tashkil 
to p g an b o 'la d i. Jo n li o rg a n iz m la rn in g tark ib i h u jay ra va h u jay ra
sistem alarid an ib o ratd ir. Y e r kurrasini q u rsh a b tu ru v c h i biosferan i 
bir b u tu n jo n li vujudli sistem a, deb olish m u m k in . U m ik ro -
112

---

o rg an iz m la r, o ‘sim liklar, h a y v o n la rv a in so n la rd a n tash k il to p g a n
b o ‘lib, b u m a v ju d o tla r o ‘rtasidagi o ‘za ro a lo q a d o rlik la r m ajm u asi 
b io sferan in g tiriklig in i t a ’m inlaydi.
Jo n siz ta b ia t h a q id a g a p irilg a n d a a w a lo , K o in o t va u n d ag i 
o sm o n jism lari — tu m a n lik la r n a z a rd a tu tila d i. Y e r va u n in g tabiiy 
y o id o s h i O y b irg alik d a Q u y o sh a tro fin i b ir yild a t o ‘liq b ir m a rta
aylan ib c h iq a d i. Q u y o sh b io sferan in g m u h im h a y o tiy m an b ay i 
sifatida u n i y orug ‘lik, issiqlik va elek tro m ag n it n u rlari bilan t a ’m in ­
laydi. Y e r o ‘q in in g o ‘z o rb itasig a n isb a ta n o g ‘m a jo y lash g an lig i 
Y erdagi fasllam ing alm ashishiga va u n d a turli xil iqlim m in taq a la ri- 
ning paydo b o ‘lishiga sabab bo'lgan. D em ak , Y erdagi b arc h a hayotiy 
ja ra y o n la r Y er, Q u y o sh sistem asi, O y va b o s h q a k o sm ik tiz im la r 
o ‘rtasidag i o ‘z a ro a lo q a la r b ila n b o g ‘lan g a n d ir.
Q u y o sh n in g a tro fid a Y erd an tash q ari y a n a b o sh q a sayyoralar, 
u la rn in g y o 'ld o sh la ri, a ste ro id lar, k ich ik p la n e ta la r, m e te o ritla r 
va k o m e ta la r h a ra k a tla n ib tu ra d i. B u la rn in g h a m m a si b irgalik da 
Q u y o sh sistem asin i tash k il etad i. Q u y o sh va b o s h q a y u ld u z la r 
sistem asi m illio n la b y u ld u z la rn i o ‘z ich ig a o lu v c h i G a la k tik a
(S o m o n Y o ‘li) tarkibiga kiradi. U disksim on shaklda b o ‘lib, o ‘rtacha 
d iam e tri 94,6 m ln y o ru g ‘lik yiliga ten g. G a la k tik a m iz g a 30 ta c h a
g alak tik an i b irla sh tiru v c h i g a la k tik a lar kiradi. G a la k tik a la r t o ‘pi 
esa, u la rn in g b ir b u tu n m a jm u a sin i tash k il q ila d i. 0 ‘ta k a tta
g a la k tik a la r m a jm u a s i o ‘zig a 10 m in g d a n z iy o d g a la k tik a n i 
b irla s h tira d i. О Ч а k a tta m a jm u a la r e sa, 
K o in o tn in g y a n a d a
u m u m iyroq b o ‘lgan b oshqa birikm alariga kiradi. B ularning ham m asi 
birgalik da K o in o tn in g tark ib iy e le m e n tla ri h iso b lan ad i.
Bu siste m a la r tab iiy -ilm iy fa n la r to m o n id a n ta d q iq etiladi. 
F alsafa fani b u n d a y siste m a la rn i falsafiy jih a td a n u m u m la s h tirib , 
m ate riy a n in g sifatiy va m iq d o riy k o ‘rin ish sh a k lla rin i, s tru k tu ra
d a ra jala rin i b ir-b irid a n farqlaydi.