Z. G. Gapparov sport psixologiy asi

SPORTCHINI JISMONIY TAYYORLASHNING PSIXOLOGIK ASOSLARI 8.1. Jismoniy tayyorgarlikning psixologik xususiyatlari haqida tushuncha
Yuqori ko‘rsatkichlar sportida oliy natijalarni qo'lga kiritish uchun sportchilarda zarur jismoniy sifatlarni shakllantirish va tarbiyalash uchun barcha shart-sharoitlarni yaratish taqozo etitadi.
Sportchilarni jismoniy tayyorlash — bu shunday o‘ziga xos pedagogik jarayon bo‘lib, u sportchilardagi jismoniy sifatlarni takomillashtirishga va ularning oliy sport natijalarini qo‘lga kiritishlariga yo'naltirilgan bo‘ladi.
Jismoniy tayyorgarlik jarayoni o‘ziga xos tarkibga ega bo‘lib, u o‘zida quyidagilarni qamrab oladi:

• 
  insonning jismoniy sifatlari to‘g‘risida tushuncha;
  
• 
  kishining o‘z jismoniy sifatlari to‘g‘risidagi tasavvuri;
  
• 
  jismoniy sifatlarni ularning kompleks namoyon bo'lishida ixtisoslashgan idrok etish.
  

Insonning jismoniy sifati to‘g‘risidagi tushunchalar avvalo uning harakat faolligi jarayonida va ana shu harakat jarayonining o'ziga xos, muhim jihatlarini hisobga olgan holda egallab boriladi. Jismoniy tarbiya fanining nazariyasi va amaliyotida o'ziga xos tarzda shakllangan bir qator tushunchalar mavjud bo‘lib, ulardan kuch, chidamlilik, tezlik, odamning epchilligi, tezlikdagi chidam, kuchning chidamliligi kabilarni alohida tilga olish mumkin. Ushbu tushunchalar ma’lum ma’noda umumiylik kasb etadi. Ularning aniq va oydinlashtirilishi sportdagi harakat faoliyatining turi va maxsus xususiyatlariga bogliq ravishda amalga oshiriladi.
Aniqlashtirish natijasida shtangaga beriladigan kuch, portlovchi kuch, tezlikdagi chidam, harakatlar sur’ati, kuch chidamliligi va hokazo tushunchalar paydo bo'ladi. Kishining o'z jismoniy sifatlari to‘g‘risidagi tasavvurlari undagi asosiy jismoniy sifatlarning konkret timsollari ko'rinishida namoyon bo‘ladi.

Jismoniy sifat to‘g‘risidagi tasavvurlar tarkibiga ular tarkibining alohida elementlaridagi farq darajasi hamda o‘ichami kiradi. Bundan tashqari uning tarkibiga sport bilan mashg‘ul bo'layotgan shaxsning organizmi funksiyalarini o‘zgarishini anglash ham kiritiladi, masalan: zo‘riqish va mushaklarning bo‘shashishi, nafas olishning tezligi va chuqurligi hamda boshqa jihatlar.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, kishining o‘z jismoniy sifatlari to‘g‘risidagi tasavvurlari dinamik darajasi bilan xarakterlanadi. Biroq, bu ko‘rsatkichlar doimiy barqaror bo‘lmaydi. Zero ular kishining funksional imkoniyatlaridan, shuningdek mashq qilganligi darajasidan kelib chiqib doimiy ravishda o‘zgarib turadi. Ularni shakllantirish uchun kishidan muskul-harakati hamda organik sezgilarini yuqori darajada faollashtirishi talab etiladi. Jismoniy sifatlarni idrok qilish o‘ta murakkab jarayondir, bunda har bir jismoniy sifatning mohiyati umuman uning yuzaga kelishida hamda bajarilayotgan xatti-harakatlar sharoitida o‘z ifodasini topadi.
Jismoniy sifatlarning va bajarilayotgan xatti-harakatlar shart- sharoitlarining mohiyatini kompleks ifodalash jismoniy sifatlarning ixtisoslashgan idrok etish tarkibiga kiradi. Bu ixtisoslashgan idrok etish insonning bilish jarayonida “turtki kuchi hissi”, “siquv kuchi hissi”, “harakat sur'ati hissi” va hokazolar ko'rinishida namoyon bo'ladi. Ular mashg‘ulotda ishtirokchilar faolligiga bogiiq ravishda ular tomonidan har bir jismoniy sifat tarkibiy elementining kengligi va aniqligim oydinlashtirish orqali, xatti-harakatlar bevosita bajarilayotgan muayyan sharoitlarda yuzaga chiqadi.
Yuqorida bayon etilganlardan quyidagilarni xulosa qilish mumkin: jismoniy tayyorgarlikning psixologik asosini jismoniy sifatlar to‘g‘risidagi tushuncha va tasavvurlarni shakllantirish, shuningdek, ularning tarkibidagi jihatlarni ixtisoslashgan idrok qilish tashkil etadi.

2. 
   Sportchi jismoniy sifatlarining psixologik tavsifi
   

Sportchining jismoniy sifatlariga uning tezligi, kuchi, chidamliligi hamda epchilligi kiradi. Jismoniy sifatlarning har bir guruhi o‘ziga xos psixologik xususiyatga va psixologik tuzilishga — strukturaga egadir.
Tezlik harakatning vaqtga oid belgilari majmui bilan ifodalanadi (davomiyligini, sur’atini, harakat ritmini).