Z. T. M s h m o V a
Psixologik xizmat tuzilishi
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.8. Psixologik xizmat tuzilishi
va uni boshqarish Psixologik xizmatning asosiy vazifasi — tadqiqot ishlari, amaliy ishlar va tashviqot ishlaridan iboratdir. 18 Ilmiy tadqiqot vazifalari — o ‘quvchilar shaxsini shakl- lantirishning muhim muammolarini, ta ’lim va tarbiyaning psixologik asoslarini o ‘quvchilar bilan o ‘qituvchilar, maktab psixologlari, psixologlar bilan o ‘qituvchilar o ‘rtasidagi o ‘zaro ta’sirni hamda psixologning odobini o ‘z ichiga oladi. Amaliy vazifalar — psixologik tadqiqot natijalarini amalda psixologik xizmat ishida qo‘llab, bolalaming maktab ta’limiga tayyorligini aniqlash, o‘quvchilaming o‘qish faoliyatini oson- lashtirish, o ‘quvchi shaxsini har tomonlama kamol toptirish, . o ‘quvchilaming qobiliyat va moyilliklarini aniqlash va rivoj- * lantirish, talabalar bilan hunarga, kasbga oid suhbat, mas lahat ishlarini olib borish, turli xildagi «qiyin» bolalar bilan ish olib borish kabi asosiy vazifani hal qilishdan iboratdir. Tashviqot ishlari — psixologik bilimlarni, psixologik umumta’limni targ‘ib qilib, o‘quvchilaming psixologik bilim- larini oshirish, ota-onalar uchun seminarlar, m a’ruzalar va suhbatlar uyushtirish, anjumanlar o ‘tkazishdan iborat. Bu sharoitlaming barchasiga alohida to ‘xtalamiz. Kichik maktab yoshida insonning maqsadli yo‘nalishi — ta’lim va tarbiyasi amalga oshiriladi. Xuddi shu yosh psixik jarayonlaming ixtiyoriyligi, harakatning ichki rejasi, faol aqliy faoliyatga ehtiyoj, o ‘quv ko‘nikma va malakalarini egallash uchun juda qulay yoki senzitiv yosh hisoblanadi. Boshqacha aytganda, kichik maktab yoshining oxiriga kelib bola o ‘qiy olishi va o ‘qishni istashi kerak. T a’limning keyingi bosqich- larida vujudga keladigan barcha muammolar (o‘zlashtira ol- maslik, maktabga borishni istamaslik) yoki bolaning o ‘qiy olmasligiga, o ‘qishga qiziqmasligiga bog‘liq bo‘ladi. Boshlang‘ich sinflaming oxirida u yoki predmetga qiziqish borliqqa, bilish jarayonlariga faol munosabatini belgilaydi. Faqat bir predmetga chuqur qiziqish ham o‘quvchilaming umumiy rivojlanishiga turtki boTadi. Agar boshlang‘ich sinflarda o ‘qishga qiziqish shakllantirilmagan bo‘lsa, undan keyingi yosh davrlarida bu juda qiyin bo‘ladi, ikkinchidan yetarli darajada shakllantirilmagan o ‘quv faoliyati o ‘smirlik davrida yangi tuzilmalarning paydo boTishiga to ‘siq bo‘ladi. 19 Maxsus o ‘tkazilgan tadqiqotlardan ma’lum bo‘lishicha, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida yorqin individual farqlarni ko‘rish mumkin. Bu ular o ‘quv faoliyatida ko‘zga tashlanadi. 0 ‘quv faoliyatida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining umumiy va maxsus qobiliyatlari birinchi o ‘rinda turadi. Tajriba o ‘tkazilgan bolalarning 80 %ida qandaydir muvaffaqiyatga erishilgan. Shunday qilib, maxsus qobiliyatlarni o ‘quvchilar indi vidual farqlarining asosi sifatida qarab, o‘quv-tarbiya ishlarida ulami hisobga olish zarur. 0 ‘quvchilaming shaxsiy va psixik rivojlanishida um um iy maxsus qobiliyatlar m uhim omil hisoblanadi. 0 ‘quvchi qiziqishlari va qobiliyatlarini anglashi, ularning qanchalik rivojlanganligidan qat’iy nazar umuman shaxsning shakllanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bolaning rivojlanishi uchun qulay psixologik iqlim yaratish ham psixologik xizmat mahsuldorligining omillaridan biridir. Bunday iqlim yaratishda bolalarning kattalar va tengdoshlari bilan muloqoti muhim hisoblanadi. 0 ‘smirlaming tengdoshlari va kattalar bilan muloqoti ular shaxsining shakllanishida muhim omil hisoblanadi. Muloqotdagi muvaffaqiyatsizlik, shunday ichki noqulaylikka, o‘zini yomon his qilishga olib keladi-ki, uning o‘mini hayotning boshqa sohalaridagi hech qanday ko‘rsatkichlar bosa olmaydi. M uloqot o ‘sm irlar tomonidan muhim jarayon sifatida qabul qilinadi; bu haqida ular muloqot shakllariga e’tibor berishni, kattalar va teng doshlari bilan o ‘zaro munosabatlarini tahlil qilishlarini, ulami tushunishga urinishlarini misol qilib keltirish mumkin. 0 ‘smirda xuddi shu tengdoshlari bilan muloqotda shaxs ijtimoiy yetuk- iigining muhim ko‘rsatkichi bo‘lmish qadriyatlar shakllana boshlaydi. Ularda asosan muloqot — qadriyatlar mazmunini belgi- laydi. Bu yosh tengdoshlari orasida o‘zini ko‘rsatishga, o ‘zini va suhbatdoshini yaxshiroq bilishga intilish, atrof-muhitni bilish kabi muloqot motivlari jamoa tomonidan tan olinishi, o‘ziga ishonish, xatti-harakatlarining mustahkamligi va yuksak umumiy madaniyat, o‘z fikriga ega bo‘lish, mustahkam iroda, 20 0 ‘z-o‘zini nazorat qilish, halollik, ko‘ngilchanlik kabi qadri- yatlar tizimining yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Psixologik tashviqot ishlari teleko‘rsatuv va radio orqali eshittirish qilish, yakkama-yakka masiahatlar tashkil etish, muloqot treninglari uyushtirishdan iboratdir. Psixologik xizmatning uchala vazifasi o ‘zaro chambarchas bog‘liq, ularning birgalikda olib borilishi maqsadga muvofiq. Maktabdagi psixologik xizmat 0 ‘zbekiston Respubli kasi Xalq ta ’limi vazirligi qoshidagi Respublika Tashxis markazi tom onidan tashkil etilib, quyidagi tartib va darajaga egadir: 1. Yuqori darajada — psixologik xizmat vazifalarini aniqlash, uning hujjatlarini tartibga keltirish Respublika xalq ta’limi vazirligi qoshidagi psixologik xizmat markazining buyurtmasiga binoan yuqori malakali psixologlar (pedagogika institutlari, universitetlarining psixologiya kafedralari) tom o nidan amalga oshiriladi. 2. 0 ‘rta darajada — mazkur hujjatlar tom onidan hali hisobga olinmagan yangi masalalarni amaliy ravishda hal etish — psixolog mutaxassislar (Xalq ta ’lim vazirligi qoshidagi viloyat, tuman, shahar tashxis markazi) tomonidan amalga oshiriladi. 3. Asosiy ommaviy darajada — psixologik xizmatning kundalik vazifalarini, amaliy psixologik xizmat haqidagi qonun va qoidalarga binoan psixologik jihatdan to ‘g‘ri hal qilish. Bu ish amaliyotchi psixologlar (maktab psixologi), viloyat xalq ta’limi boshqarmasi qoshidagi psixologik xizmat bo‘limlari, tuman, shahar xalq ta ’limi bo‘limlari qoshidagi psixologik xizmat (bo‘limlar) xonalari, maktab, maktabgacha tarbiya muassasalari, kasb-hunar kollejlaridagi amaliyotchi psixologlar tomonidan amalga oshiriladi. Maktab psixologi maxsus tayyorgarlikka ega (pedagogika institutlarining amaliyotchi psixologlar tayyorlaydigan maxsus kurslarini, universitet va institutlarning psixologiya fakul- tetlarini bitirgan) boyish lari kerak. Psixologik xizmatning tuzilishini quyidagi sxema tarzida tavsiya etish mumkin (1 - sxemaga qarang). |