‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Norasmiy tashkilotlar
rahbariyat tomonidan tashkil etilm aydi, 
ammo b a ’zid a bu rahbam ing barcha sa ’y-harakatini yo‘qqa chiqarib, 
tashkilotda asosiy guruhga aylanishi m umkin. Bundan tashqari, 
norasm iy tashkilotlar o ‘zaro birikish xususiyatiga ega. B a’zi 
rahbarlar k o ‘pincha bir yoki bir necha norasm iy tashkilotlarga kirib 
qolganliklarini anglam aydilar, chunki bu fenomen faqatgina oddiy 
ishchilarga xos emas.
232

---

13.3-chizma. Rasmiy va norasmiy tashkilotlarning vujudga kelish механизми.
1924-yil noyabr oyida Elton M eyo ishtirokida norasm iy 
guruhlar bo‘yicha bir necha izlanishlar olib borilganligini misol 
tariqasida keltirish mumkin.
X outorn tajribasining xulosalari: Asosiy kashfiyotlar, bu —
xatti-harakat omilining m uhim ligi, rahbarlar bilan o ‘zaro m unosabat 
yoki 
Xoutorn samarasi
deyiladi. 
Xoutorn samarasi (effekti)
— bu 
shunday sharoitki, bunda yangilik, tajribaga qiziqish va qandaydir 
m uam m oga e ’tibom ing oshganligi sababli natijalam ing m antiqiy 
jihatdan to ‘g ‘ri kelmasligidir. Tajribadagi xodim lar haqiqatdan ham 
yaxshi ishlagan, ammo uning asosiy sababi sharoitning yaxshilangani 
emas, balki bu tajribada qatnashganidir.
Ishlab chiqarish unum dorligining oshishiga ta ’sir etgan yana 
bir omil bu nazorat m exanizmidir. Ijtimoiy va p sixologik om illar 
jism oniy omilga nisbatan ishlab chiqarish unum dorligiga k o ‘proq 
ta ’sir qiladi. Shunday qilib, ijtim oiy m unosabatni qayta qurish ishlab 
chiqarish unumdorligining o ‘zgarishiga asosiy sabab b o ‘ladi.
Norasmiy tashkilot
— bu norasm iy ravishda birlashgan odam lar 
guruhi bo ‘lib, ular aniq bir m aqsadlarga erishish uchun doimiy 
ravishda birga bo ‘ladilar. Bu turdagi tashkilotning vujudga kelishi 
uchun m ehnat qilish muhiti eng qulay hisoblanadi. B ir tashkilotning 
a ’zolari bir-biridan har tom onlam a b o g‘liq bo‘ladi. N atijada norasm iy 
tashkilot vujudga keladi.
233

---

N orasm iy tashkilotlarda ham rasmiy tashkilotlar kabi o ‘z 
iyerarxiyasi, lideri, vazifa va qoidalariga ega. M ohiyati jihatdan 
rasm iy va norasm iy tashkilotlarning liderlari qoMlaydigan ta ’sir 
etish dastaklarida farq y o ‘q. Rasm iy guruhning lideri esa guruh 
tom onidan tan olinadi.
N orasm iy liderning ta ’sir k o ‘rsatishdoirasi rasmiy tashkilotning 
m a’m uriy chegarasidan chiqishi mumkin. Norasm iy lider ikki 
funksiyaga ega: guruhning m aqsadiga erishishi uchun yordam lashish 
yoki k o ‘m aklashish va tashkilotning faoliyatini q o ‘llab-quvvatlash 
va m ustahkam lash. N orasm iy tashkilot rasmiy tashkilot bilan 
dinam ik m unosabatda boMadi. Norasmiy tashkilotlarning ijobiy 
ham da salbiy m omentlari ham bor. Guruhga nisbatan ishonch 
tashkilotga nisbatan ishonchga utishi mumkin. G uruhning samarali 
ishlashiga ta ’sir etuvchi om illar sifatida quyidagilarni keltirishadi: 
hajm i, tarkibi, guruhiy norm alar, jipslik, guruhiy yagona fikrlilik, 
nizolilik, guruh a’zolari m avqei, guruh a ’zolarning rollari.
G uruhning eng optim al hajmi 5-8 kishidan iborat boMishi 
kerak. 5-11 kishidan iborat guruhlar 12 va undan ortiq kishidan 
iborat guruhga nisbatan aniqrok qaror qabul qiladilar. Bu turli xildagi 
qarorlarni qabul qilishda nuqtai nazarning va yondashishning moslik 
darajasidir. G uruhda bir-biriga o ‘xshamaydigan bir nechta shaxslar 
boMsa, bu guruhning sam arali boMishiga olib keladi.
G uruhiy norm alar — bu guruh a ’zolariga ulardan qanday xatti- 
harakat v a qaysi ish kutilayotgani aytiladi. Olimlardan biri guruhiy 
n orm alarning quyidagi klassifikatsiyasini ko ‘rsatgan:
1. T ashkilot uchun g ‘ururlanish.
2. M aqsadlarga erishish.
3. Foydalilik.
4. Jam oa mehnati.
5. Rejalashtirish.
6. N azorat.
7. K adrlam ing professional tayyorgarligi.
8. Yangiliklar.
9. B uyurtm achi bilan m unosabat.
10. H aqiqatni him oya qilish.