‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

afzalligi
shundaki, chiziqli rahbarlar o ‘z diqqatlarini ilm iy-tadqiqiy ishlarga 
emas, balki asosan, korxonaning jo riy faoliyatiga qaratadilar. 
Uning 
kamchiligi 
esa boshqaruv tizim ida ortiqcha bo ‘g ‘inlarning 
paydo boMishi, boshqarish tezkorligining susayishi, boshqarish 
xarajatlarining o ‘sishidadir.
C hiziqli-shtabli tuzilmadan farqli oMaroq boshqaruvning 
funksional 
tuzilm asi rahbarlar va tuzilm a b o ‘g ‘inlarining boshqaruv 
faoliyatini ixtisoslashtirishga qaratilgandir 
(7.4-chizma).
Bunda har 
bir boshqaruv bo'gM niga muayyan funksiyalar biriktirib qo‘yiladi. 
M asalan, biri m arketing, ikkinchisi ishlab chiqarishni, uchinchisi 
esa, moliyani boshqarish bilan shug‘ullanadi.
A, 
В 
— sex boshliqlari, fimk- 
tsional organlar
FOi 
— marketing bo‘yicha 
direktor 
o‘rinbosari, 
funktsional rahbar 
F 0 2 
— ishlab chiqarish bo'yi- 
cha direktor o'rinbo- 
sari, funksional rahbar 
FO3 - moliya va reja bo'yicha 
direktor 
o'rinbosari, 
funksional rahbar 
A ] A2, A3 — ijrochilar
7.4-chizm a. 
B oshqarishning 
funksional tuzilishi. 
В ] В
2 
В
3 ijrochilar
B oshqarish apparatini funksional ixtisoslashtirish uning 
sam aradorliginianchaoshiradi. Boshqarishning barcha funksiyalarini 
bajarishi lozim boMgan universal rahbarlar o ‘rniga o ‘z sohasini puxta
112

---

biladigan, o ‘z shtatiga ega bo‘lgan, o ‘ziga topshirilgan ish uchastkasi 
uchun javob beradigan m utaxassislar apparati paydo boMadi.
Albatta, funksional xizm atlar rahbarlari v a m utaxassislari:
• o ‘z sohasini chuqur va puxta biladigan;
• jarayonlar va hodisalam i tahlil qilish va baholash qobiliyatiga 
ega boMgan;
• o ‘z xulosasi va tavsiyalarini him oya qila oladigan;
• chiziqli tuzilishi rahbarlarini shu tavsiyalarini am alga oshirish 
m aqsadga m uvofiqligiga ishontira oladigan k ish ilar boMishi kerak.
Funksional boMinmalar bevosita b archa quyi tuzilishi 
boMinmalarining (A ,, A2, A3, B,, B2, B 3) faoliyatini boshqaradi. 
Funksional boshqarish biror-bir funksiya v akolatiga taalluqli tor 
doiradagi m asalalar b o ‘yicha quyi bosqich organlari va boMinmalari 
faoliyatiga rahbarlikni ta ’minlaydi. M asalan, korxonaning reja 
boMimi sexlarning reja byurolariga rahbarlik qiladi. Bunda ham 
funksional boMimlar rahbarlarining vertikal b o ‘yicha iyerarxiyasi 
va b o ‘ysunishi m avjud. Ammo chiziqli strukturadan farqli oMaroq, 
bunday bo ‘ysunish m a’muriy emas, balki s o f uslubiy maslahatli 
b o ‘ysunishdir. M asalan, korxona reja boM imining boshligM sex reja 
byurosi boshligMga hatto aynan shu vazifaga doir m asala bo‘yicha 
ham buyruq berish huquqiga ega boMmaydi. Biror m a’m uriy 
buyruqni korxona direktori sex boshligMga, sex boshligM esa, sex 
reja byurosi boshligMga berishi m umkin. Funksional tuzilm a ham
o ‘zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega.(7.2.-jadval).
Chiziqli-funksional boshqaruv tuzilm asida asosiy boshqaruv 
chiziqli boshqaruv boMib hisoblanadi. B archa boshqaruv bosqichlari 
va m ustaqil uchastkalar o ‘z rahbariga ega boMadi. Rahbar ishlab 
chiqarish x o ‘jalik faoliyatini yakkaboshchilik asosida boshqarish 
huquqiga ega boMadi va faoliyat natijalari uchun toMa javobgar 
hisoblanadi. Boshqaruvning chiziqli tuzilishi sharoitida ishlaydigan 
rahbarlargam alakali yordam ko'rsatish uchun funksional va idoraviy 
tashkilotlar tashkil etiladi va bu tashkilotlarning vazifasi boshqaruv 
qarorlarini tayyorlash va rahbarlarga m alakali yordam berishdan 
iborat.