‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Mahsulotli 
(divizional) tuzilma.
Tashkilot m iqyosining 
kengayishi bilan chiziqli-funksionaltuzilm adako‘pgina kam chiliklar 
vujudga keladi va eng asosiysi m ehnat natijasi va foydaning 
bir qism ini ta sa rru f etish huquqi orasidagi aloqa yo‘qoladi. Bu 
esa ishchilarni sam arali m otivlashtirishga to ‘sqinlik qiladi. Bu 
m uam m olam i b artaraf etish uchun m ahsulotli prinsipga asoslangan
116

---

tashkiliy tuzilmani tuzish kerak 
(7.8-chizma).
K o ‘pgina funksional 
b o ‘limlar firma darajasida m arkazlashgan va barcha ishlab chiqarish 
bo‘limlariga xizm at qiladi. Bundan tashqari ishlab chiqarish 
tuzilm asida yangi m ahsulotni ishlab chiqarish, sotish, buxgalteriya 
boMimlari bor, ular faqat o ‘z m ahsuloti uchun ishlaydi.
Mahsulotli strukturaning asosiy 
ustunliklari:
tashqi m uhitga 
tez m oslashish, m ahsulot xarid qiladigan iste’m olchilar ehtiyojini 
yuqori darajada qondirish, xodim larning m ahsulot ishlab chiqarish 
bilan mosligi va yuqori darajadagi m otivatsiya. 
Kamchiliklari:
m arkazlashgan funksional xizm atlar hisobidan xodim lar soni oshadi, 
um um iy m aqsadlarga erishish qiyiniashadi.
Matritsaviy tuzilma.
M atritsaviy tuzilm a b o ‘y icha boshqarish 
ancha murakkab b o ‘lib, u mahsuloti nisbatan q isqa «um r» ko‘radigan 
va tez-tez o ‘zgarib turadigan korxonalar tom onidan qoMlaniladi. Bu 
tuzilm a korxonada gorizontal aloqalarni yoMga q o ‘yishga va ulami 
m urakkab buyurtm alarni bajaruvchi turli xil korxonalar faoliyati 
bilan kom puterlar yordam ida bogMashga, tex nika sohasida yuqori 
m alakali xizm at ko ‘rsatishga va ekspertizani ta ’m inlashga qaratilgan. 
Bu tuzilmani «То‘г» k o ‘rinishida tasavvur qilish m um kin. U ikki 
turdagi tuzilmadan:
• funksional tuzilm a;
• mahsulot bo ‘yicha tuzilm alar kom binatsiyasini ifodalaydi
Bunda gorizontaliga funksional vazifalar (ishlab chiqarish, 
sotish, reklama va hokazo), vertikaliga esa, texnologiya va 
boshqaruv sohasida yangiliklarni jo riy etish bilan shu g‘ullanuvchi 
m axsus guruhlar joylashgan. M azkur tuzilm aga binoan bir vaqtning 
o ‘zida to‘rtta yangi m ahsulot bo‘yicha loyiha tuziladi. Har bir 
loyiha uchun alohida rahbar javo b beradi. G u ruhlam ing to ‘rttalasi 
ham mahsulotni loyihalashtirishdan to sotishgacha boMgan barcha 
jarayonda qatnashadi.
M enejm entning m atritsaviy tuzilm asining m ohiyati shundaki, 
unda har bir xodim , ayni b irv a q tn in g o ‘zida, loyiha b o ‘yichaboshqa- 
rishda, shuningdek, o ‘zining funksional organida xizm atda boMadi 
ham da ikkivoqlam a b o ‘ysunadi. M atritsali strukturani qoMlashning
117

---

asosiy sabablari: yangi m ahsulot ishlab chiqarish va uning sifatiga 
boMgan yuqori talab; resurslam i taqsim lash imkoni boMmaganda 
uni sam arali qoMlash usullari. M atritsali struktura chiziqli-funksion- 
al struktura doirasida qoMlaniladi, bu vaqtinchalik tashkiliy shakl 
boMib, m aqsadli m uam m olarni yechishga yo ‘naltiriladi. M atritsali 
struktura m utaxassislarning ikkilanm a b o ‘ysunishida xarakterlanadi, 
y a ’ni bevosita boMim boshligMga va loyiha boshligMga bo‘ysunadi.