‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

7.3. Tashkilotni tashkil etishning umumiy qoidalari
H ar q anday tashkilotning katta-kichikligidan qat’iy nazar tizim
k o ‘rinishida tasav vu r qilish m umkin, bunda xom ashyo yetkazilib 
beriladi va tay y o r m ahsulot yoki tashkilotning faoliyat natijasi 
chikadi.
1-qoida.
Tashkilot qancha yaxshi tashkil etilgan b o ‘lsa, 
shuncha yaxshi natijaga erishiladi. H ar qaysi tashkilotni tashkil 
etish asosida m ehnatni taqsim lash va ixtisoslashish, shartnom alar va 
kelishuvlar tizim i yotadi.
2-qoida.
H ar qaysi tashkilotni tashkil etish asosida m ahsulot 
ishlab ch iqarish texnologiyasi yotadi. Demak, m ahsulot ishlab 
chiqarish birinchi o ‘rinda, tashkilotni boshqarish tuzilm asi keyingi 
o ‘rinda turadi.
3-qoida.
Tashkilotni m ahsulot va iste’m olchiga qarab 
tuzilm asini tashkil etish ijobiy natijaning oshishiga ko‘m aklashadi.
Butun tashkilotdagi ishlar odam lar (personal) tom onidan
120

---

bajariladi. Samarali tashkil etilgan tashkilotlarda h ar qaysi ish unga 
yuklatilgan va qaysi ish uchun javobgar ekanligini aniq bilishi kerak. 
A niq (konkret) ish uchun javobgarlikning boMmasligi yoki bir ish 
uchun bir necha kishining m as’ulligi tashkilotda tushunm ovchilikni 
va xaosni keltirib chiqaradi.
4 -qoida. Tashkilotdagi har qaysi boMim v a h a r bir xodim faqat 
o ‘zi javobgar boMgan ishga ega boMishi kerak.
Eng asosiysi, yakuniy natija hamm a uchun foydali boMsin. 
A gar tashkilot natijalari tashkilotdan tashqarida sotilsa unda uning 
bahosi bozor qonunlari asosida aniqlanadi. A garda natijalar tashkilot 
ichida qoMlanilsa, uning foydaliligi aniqlanishi kerak, ammo u pul 
ko‘rinishida boMmasligi va bozor qonunlariga b o ‘ysunmasligi 
m umkin.
5-qoida. Har qaysi bajarilgan ishga aniq natija mos kelishi 
kerak va faqat u boMimning yoki m uayyan xodim ning tashkilotdagi 
foydaliligini aniqlab beradi.
6-qoida. Ijobiy natija, bir tomondan, tashkilotni tashkil etish 
samaradorligi bilan aniqlansa, ikkinchi tom ondan unda ishlayotgan 
ishlovchilar malakasi va motivatsiyasi bilan ifodalanadi.
T ash kilotn i tash k il etish n in g asosiy b o sq ic h la ri v a ketm a-ketligi:
1-bosqich. Tashkilot m aqsadlari yuqoridan pastga tom on ishlab 
chiqilishi kerak.
2-bosqich. H ar qaysi maqsad va unga erishish uchun vazifa va 
natija aniqlanadi.
3-bosqich. Har qaysi vazifaning bajarilishi aniq boMimga yuklatiladi 
va u bu ish uchun javobgar hisoblanadi. Vazifa esa boMimdagi 
lavozim ga qarab taqsimlanadi.
4-bosqich. Natijaning m ikdoriy ko‘rsatkichlari aniqlanadi va agar 
shu natijaga erishilsa, foydadan qandaydir bir m iqdori mukofot 
sifatida ajratiladi.
5-bosqich. Har qaysi lavozim uchun m alakali xodim larni tanlash.
7-qoida. Tashkilot boshqaruv sikliga binoan tashkil etiladi va
faoliyat k o ‘rsatadi.
121

---

Persona) — B o‘lim — Ish — N atija — M ukofot 
(Lavozim ) 
(Jazo)
B oshqaruv siklida teskari aloqa nol darajali, ijobiy (+) va salbiy 
(-) bo‘lishi m um kin. Ijobiy teskari aloqa haqida xodimni erishgan 
natijasiga qarab m ukofotlash yoki jazolashda gapiriladi.