‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Korxonani boshqarish
— x o ‘ja lik rahbar 
organlari, korxona m a’m uriyati ham da jam oat tashkilotlarining 
iqtisodiy va ijtim oiy natijalarga erishishini ko‘zda tutgan holda 
kishilar jam oasiga, ular orqali ishlab chiqarishning m oddiy-buyum
unsurlariga, ularning o ‘zaro amal qilishini uyushtirish uchun aniq 
m aqsad y o ‘nalishida tartibli t a ’sir k o ‘rsatishdir. Ishlab chiqarish
264

---

(xizm at k o ‘rsatish)ni boshqarish biznes-rejaning organik q ism i va 
yakunlovchi bosqichi b o ‘lib, strategik rejani uzil-kesil aniqlashtiradi 
va uni oylik, haftalik, kunlik yoki sm enali topshirig‘i sifatida h a r bir 
bajaruvchiga yetkazib beradi.
Ishlab chiqarishni boshqarishning m uhim vazifasi barcha 
b o ‘ linm alarning muntazam ishlashini ta ’ m inlash m aqsadida kundalik 
hisoblab borishdan, olingan axborotlarning tahlili natijalariga qarab 
ish joylarining faoliyatini tezk o r boshqarishdan iborat.
Ishlab chiqarishni boshqarish tashkilotning ishlab chiqarish 
faoliyatiga rahbarlik qilishning m uhim ajralm as qism i hisoblanadi. 
Uning asosiy unsurlari: n e ’m atlar, boshqarish obyekti, ishlab 
chiqariladigan mahsulot, ja v o b qaytarish m a’lum oti, solishtirish, 
tuzatish kiritish omili.
A gar ishlab chiqarish deganda xom ashyoni qayta ishlash 
va tayyor m ahsulot chiqarish tushunilsa, «operatsiya» d eganda 
kengroq, y a ’ni ishlab chiqarish va xizm at k o ‘rsatish tushuniladi. 
Shuning uchun m ahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirganda barcha 
ishlab chiqariladigan m ahsulotlar hajm ini o ‘zgarishi operatsion 
tizim hajm ini ham o ‘zgartiradi.
M oddiy dunyo k o 'p lab tizim lar m ajm uidan iborat. 0 ‘zaro 
bevosita yoki bilvosita bog‘liq b o ig a n elem entlar to ‘plam i tizim
deb ataladi. «Tizim» so ‘zi y unon tilidan olingan b o ‘lib, b ir necha 
qism va elem entlardan iborat yaxlit, bir butun degan m a ’noni 
anglatadi. Tizim tarkibidagi ixtiyoriy elem entga k o ‘rsatilgan ta ’sir 
unga b o g ‘liq b o ‘lgan boshqa elem entlarga ham ta ’sir etadi. Tizim ni 
tashkil etuvchi elementlarga nisbatan am alga oshirilgan m aqsadga 
y o ‘naltirilgan ta ’sir tizimni boshqarish deb ataladi. T izim lar turli 
shakllarda nam oyon b o ‘ladi, bular: texnik, texnologik, biologik, 
iqtisodiy, axborot, ijtimoiy va boshqalar. M urakkab ijtim oiy- 
iqtisodiy tizim da inson eng asosiy omil sifatida ishtirok etadi. 
Ravshanki, ijtim oiy-iqtisodiy tizim negizida insonning ijtim oiy 
jam o a va shaxsiy qiziqishlari yotadi.
Ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilm alarida esa turli ishlab 
chiqarish elem entlari yotadi (ishchi o ‘m i, brigada, uchastka,
265

---

sex, korxona, korporatsiya, hissadorlik jam iyati, assotsiatsiya, 
vazirliklar).
H ar qanday ish lab ch iq arish,bajarilad ig anish,xizm atko‘rsatish 
negizlari ikki tizim k o ‘rinishida namoyon bo‘ladi: boshqariladigan 
o b y e k t va boshqariluvchi subyekt tizimlaridan tashkil topadi.
Boshqariladigan va boshqaruvchi tizim lar o 'rtasidagi aloqa 
xod im lam in g bir-biri bilan 
o ‘zaro m unosabatlaridan tashkil 
topadi. U lar doimo iqtisodiy va ijtimoiy, texnik va texnologik 
rivojlanishdadir.