‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

boshqarish, maslahat berish,
kuzatish, yo'naltirish, ko'rsatma berish
degan turli m a’lu m otlar
79

---

berilgan. Bundan k o ‘rinib turibdiki, hozirgi davrda rahbarlar 
qondirishi lozim boMgan ta la b la rju d a k o ‘pdir. Ularni beshta yirik 
guruhga boMish m um kin.
1. 
Ma 'naviy у etuklik.
2. Intizom va mehnat bo ‘Igan munosabat.
3. 
Bilim darajasi.
4. 
Tashkilotchilik qobiliyati.
5. 
Boshqarish samaradorligini ta ’minlay olish.
Rahbarning sifat xislatlarini belgilovchi m ezonlar ko‘p. Biroq 
quyidagi ijobiy x islatlar ular orasida alohida m avqega ega:
Dovyuraklik — bunday rahbarda m ardonavorlik, botirlik, 
dadillik m avjud boMadi. U lar omadsizlikdan q o ‘rqmaydi. Q o‘rquv 
ularni jasoratga chorlaydi va zafarlarga olib keladi. Har bir yangi 
harakatni taraqqiyotga v a hayotiy tajribalarga erishtiradi.
Sabrlilik — bu nday rahbar m uvaffaqiyatga birdaniga erishish 
m um kin emasligini yaxshi tushunadi. Unga faqat bardosh va sabr- 
toqatli boMib, m atonat b ilan qiyinchiliklam i engish orqali erishish 
m um kinligini biladi. C hidam , sabr to ‘g ‘risida buyuk m a’rifatparvar 
Abdullo Avloniy 
shunday degan: Sabr shunday bir kuchli narsadirki, 
g ‘azabni shijoatga, kattalikni tavoze (kam tarlik)ka, yomonlikni 
yaxshilikka aylantirm akka quvvati yetar.
Yaxshi niyatlik — bunday rahbar xayrixoh va iltifotli 
boMadi, kishilarga nisbatan doimo yaxshi niyatda boMadi. 0 ‘zidagi 
qanoatsizlikni gMrrom raqobatchilik yoMi bilan emas, balki 
xayrixohlik yoMi bilan bartaraf qilishga harakat qiladi. Uning 
hayotidagi shiori h asad em as, balki: «Birni k o ‘rib shukur qil, birni 
k o ‘rib fikr qil» degan shiordir.
Shu o ‘rinda quyidagi hikmatli so‘zlam i ta'kidlash o ‘rinlidir. 
Uch dardga davo y o ‘qdir: dangasalikdan kelgan kam bag‘allikka; 
hasaddan tugMlgan dushm anlikka; x o ‘jayinlikdan kelib chiqqan 
kasallikka.
SogMom shubhalilik — bunday rahbar k o ‘pincha «har narsada 
shubhada boM» degan shiorga amal qilsa-da, biroq nosog‘ lom shubha
— bu xoin, u kishilarni urinib ko'rishdan q o ‘rqitib, erishishlari
80

---

m um kin boMgan yaxshi narsalardan mahrum etilishini yaxshi biladi. 
Shu bilan bir qatorda, ular o ‘z kuchiga ishonish, un g a sogMom 
shubha bilan qarash ishchan m as’uliyatli qarorlam i qabul qilishga 
chorlashini, ulam i bajarish yoMida kishi kuchiga kuch q o ‘shishni 
yaxshi tushunishadi.
K am tarinlik — bunday rahbar kam tarlikning deyarli har doim 
iste’dodga to ‘g ‘ri m utanosib ekanligini, kamtarlikni yetishm asligi 
esa nodonlikning darakchisi ekanligini yaxshi tushunadi.
Sam im iy xushm uom alalik — bunday rahbar sofdil, ochiq 
k o ‘ngil boMadi, chin yurakdan gapiradi. QoM ostidagilarga sadoqat 
bilan ixlos qo‘yib xizm at qiladi. U lar sam im iylikning ogMr va 
ju da nozik masala, u aql va chuqur m a’naviy odobni talab etishini, 
shuningdek, kimki o ‘zgalar bilan nosam im iy m unosabatda boMishga 
odatlangan ekan, u pirovard natijada o ‘z-o ‘ziga ham sam im iy 
boMolmay qolishini yaxshi tushunishadi.
D onolarning aytishlaricha, xushm uom alalikning o ‘nta belgisi 
bor. U lar quyidagilar: insof, aql, ilm, olijanoblik, k o ‘rkam feM, 
yaxshilik, sabr va muloyimlik.
Rahmdi Uik — bunday rahbar barchaga rahm -shafqatli b o ‘ ladi. 
Ular boshqalam i ko ‘p narsad^ l echirishadi, am m o o ‘zlarini hech 
narsada kechirishmaydi. U lar n h m -sh a v q a t insonlam ing eng oliy 
fazilatlaridan biri ekanligini, rahm -shavqatii kishi doim o odam larga 
yordam qoMini cho‘zishini, oj . v a notavon kishilardan x a b a r olib 
turish lozimligini yaxshi tushunadilar.
X ushxulqlilik — bunday rahbar inson go‘zalligining asosi 
uning chiroyli xulqida ekanligini, aynan xushxulqlik insonni 
ulugMikka olib borishini, yoqimli xulq egasidan barcha katta-kichik 
xursand boMishini, bunday xulq egasi boshqalarni xursand qilishdan 
tashqari, o ‘zi ham doimo xursand yurishini, boshqalardan esa o ‘ziga 
m uhabbat va m uloyimlik qaytishini yaxshi tushunadi.
D onolarning fikricha, xushxulqlikning o ‘nta nishonasi bor:
1. Yaxshi ishlarda odamlar bilan ham isha birga boMish;
2. N afs k o ‘yiga kirmaslik;
3. 0 ‘zgalar aybini qidirmaslik;
81

---

4. B irovda biror ayb sodir b o ‘lsa, uni yaxshilikka y o ‘yish.
5. A ybdor uzr so ‘rasa, aybni kechirish.
6. M uhtojlar hojatini chiqarish;
7. 0 ‘zi haqida o ‘ylayverm ay, boshqalar haqida ham qay g ‘urish.
8. 0 ‘z aybiga iqror b o ‘lish.
9. O chiq yuzli b o ‘lish.
10. X ushm uom ala bo ‘lish.
Q anoatlilik — bunday rahbar qanoatsizlikdan keladigan 
o fatlam i, y a ’ni nafs balosi, hasad, xudbinlik, baxillik, tam agirlik 
k abilarni yaxshi anglaydi. U lar nafs balosi odamni har ko ‘yga 
solishini, nafsini tiygan hurm at-izzat topishini va bexavotir 
y ashashini, qanoatni esa izzatning asosi, o im ay d ig an boqiy xazina, 
qurim aydigan daraxt, bezavol mulk ekanligini yaxshi tushunishadi.
Tam agirlik qanoatsizlikdan kelib chiqadi. Tamagir rahbar o ‘z 
orzularini r o ‘yobga chiqarish uchun turli qabihliklardan qaytm aydi, 
hech qanday gunohdan q o ‘rqm aydi, yolg‘on gapirm ay yurmaydi, 
y o lg ‘on so ‘zni isbotlash uchun y olg‘on qasarnlar ichadi. Tamasi 
k o ‘pning insofi oz, ochko‘z boMadi.
Yuqorida qayd qilingan insonlarga xos ijobiy xislatlam ing 
h am m asini bir kishi toMa-to‘kis egallab olishi ju d a qiyin, albatta. 
Lekin shunday fazilatlarga ega boMishga barcha rahbarlar intilishi 
kerak. A m m o obroMi boMish fazilati har qanday rahbar uchun shak- 
shubhasiz zarurdir.