‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

oQ '
о
J
0
d S r ° ' s 0 Q f l
q
Q
I3 10
0
 
j 
в 1 e
V
0
г
0
0
0
0 
Qi
 
0 0 0
0 С
} / / y
t'/s
/
V
*
г 
f
8.11-rasm. Framning ko'p tilli chastota o'lchagichi.
115

---

0
‘zgartirgichlarning uzatgan elektr signallari ko‘p kanalli nurli 
magnitoelektrik ossillograflar yordamida yozib olinadi. Yuqori chastotali 
tebranishlarda elektron nurli ossillograflardan foydalaniladi.
8.3.3. Deformatsiyalami oMchash. Chastotalami aniqlash
Deformatsiyalar tuzilishi va tekshirilayotgan elementga o‘matilishi 
bo'yicha statik sinovlarda qo'llaniladigan tenzorezistorlarga o'xshash bo'lgan 
rezistorlar yordamida o'lchanadi. Ishlash prinsipi mexanik ta ’sirlarga 
asoslangan asboblar qurilish konstruksiyalarining dinamik deformatsiyalarini 
o'lchashda kam qo'llaniladi.
Tenzorezistorlardan uzatilgan signallar ko'p kanalli ossillograflarning 
ostsillogrammalariga yozib olinadi. Ossillogrammalardan foydalanib teb­
ranish chastotalari aniqlanadi.
Tebranish chastotalarini chastotam er (chastota o'lchagich) deb 
ataluvchi alohida asbob yordamida aniqlasa ham bo'ladi. Bu asbob 
Framning ko'p 
tilli 
ch asto ta 
o ' l c h a g i c h i  
(chastotam eri) 
deb atalib, umu­
miy taglik (
1
) ga 
o'm atilgan har 
xil uzunlikdagi 
p l a s t i n k a l a r
t u r k u m i d a n
8.12-rasm. Fulartoming bir rilli chastota o4chagichi.
iborat 
(
8
.
1 2
-
rasm). Plastinkalar (2) ning uchiga sharcha (3) o'm atilgan. Plastinka va 
sharchalarning geometrik o'lchamlari va og'irliklari m a’lum bo'lsa, te­
gishli form ulalardan foydalanib, har qaysi plastinkaning xususiy 
tebranishlari chastotasini aniqlash mumkin. Plastinkalarning xususiy 
tebranishlari chastotasini laboratoriyalarda tajriba yo'li bilan aniqlasa 
ham bo'ladi.
Konstruksiyaning kuzatilayotgan elementi chastotasini aniqlash uchun 
asbobni shu elementga o'matiladi. Tebranish jarayonida barcha plastinkalar 
tebranadi, ammo ulaming ichida bittasi, erkin tebranishlari davri elementning

---

erkin tebranishlari davriga yaqinrog‘i, katta amplituda bilan tebranadi, chunki 
rezonansga tushgan boiadi. Binobarin, ana shu chastota tekshirilayotgan 
elementning izlanayotgan chastotasi bo‘ladi.
Yuqoridagi prinsip asosida ishlaydigan bir tilli chastotamerlar ham bor. 
Masalan, Fulaiton yaratgan asbob, aynan bir tilli bo‘lib, tebranish chastotalarini 
aniqlashga xizmat qiladi. Mazkur asbob uchiga yuk (2) o‘matilgan bitta 
polat plastinka (1) dan tashkil topgan (8.13-rasm). Plastinka ikkita rolik (3) 
orasiga qistirilgan. Roliklardan birini harakatga keltirish yo‘li bilan po‘lat 
plastinkaning chiqib turgan qismi uzunligini o ‘zgartirish mumkin. Kerakli 
uzunlikda uni tirgak (4) orqali qotirib qo‘yiladi.
Tekshirilayotgan elementning tebranish chastotasini aniqlashda mazkur 
asbob plastinkasini tebranish yo‘nalishiga moslab o'matiladi. Keyin rolikning 
dastasini aylantirib, plastinkaning uzunligi o‘zgartiriladi. H aro ‘zgartii^ganda 
tirgak (4) bilan mahkamlab, chastotasi tekshiriladi. Bu ish plastinka kuchli 
tebranma harakatga kelgunga qadar davom ettiriladi. Bu hoi esa rezonans 
holatidir, ya’ni bu holatda asbobning tebranish chastotasi element chastotasi 
bilan tenglashadi; bu asbob shkalasidan aniqlanadi.
Bir tilli chastota o‘lchagich ko‘p tilli chastota o ‘lchagichga qaraganda 
ancha qulaydir, chunki bunda plastinka uzunligini asta o‘zgartira borish 
yo‘li bilan aniqroq natijalar olish mumkin.