‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

8.3. Dinamik sinovlarda
qo‘llaniladigan asboblar
D inam ik 
sinovlar
jarayonida, statik sinovlardagi 
kabi, qo'yilgan kuchlar ta’sirida 
sinalayotgan obyektda vujudga 
keladigan 
k o 'ch ish lar, 
deformatsiyalar, kuchlanish va 
zo'riqishlarni aniqlash talab 
etiladi. Qator hollarda tezlik va 
tezlanishlami aniqlashga ham 
to 'g 'r i keladi. 
V ibratsion 
xarakterga 
ega 
b o'lg an
jarayonlarda esa tebranishlar 
chastotasi, b a ’zan fazasini 
aniqlash lozim bo'ladi.
8.3.1. Ko‘chishlarni o‘lchash
Dinamik ko'chishlarni o'lchashda ilgarilari o'zi yozib oluvchi mexanik 
asboblardan foydalanilaredi. Hozirgi paytda optik usullardan, shu jumladan 
«sekinlashtirilgan» kino lentalardan 
kengroq foydalanilmoqda. Kelajakda 
stereofotogram m etrik 
usullardan 
foydalanish uchun keng imkoniyatlar 
mavjud.
D inam ik sinovlar jarayonida 
ko 'pincha vibratsion ko'chishlarni 
aniqlashga to'g'ri keladi. Bular quyidagi 
usul va asboblar yordamida aniqlanadi.
Vibromarkalar
V ibrom arkalar 
teb ran ishlar 
amplitudasini qisqa muddatlarda taqribiy 
o'lchashlarda qo'llaniladi. Vibromarka 
o'tkir uchli pona shaklida oq qog'ozga 
chiziladi va tekshirilayotgan obyektga 
yopishtiriladi (8.7-rasm, a); bunda
8.7-rasm. Vibromarka:
a
— 
tinch holatda ; b — ко ‘rsatilgan
yo'nalish bo'yich a tebranganda.
112

---

uchburchak ponaning asosi 
h
tebranish 
yo‘nalishiga parallel boMishi kerak.
M a’lumki, inson ko‘zi tasvirni 
sekundning o‘ndan biri mobaynida 
o‘zida saqlab turish xususiyatiga ega. 
O byektdan 
tash q arid a 
turgan 
kuzatuvchiga harakatdagi vibromarka 
ikkiga ajralgandek tuyuladi: chetki 
chiziqlar aniq ajralib turadi, ular 
orasida 
esa 
q o ra m tir 
pona 
ko‘rinishida siyqalangan fon ko‘zga 
chalinadi (8.7-rasm, b).
Uchburchak o‘xshashligidan (8.7- 
rasm, a va b) quyidagi nisbat kelib 
chiqadi: c =