‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

с о -
burchak tezligi, 
со = I n
/
1
; 
t — vibromashina diskining bir aylanish vaqti, 
sekundlarda.
Bulami o'rniga qo'yib, quyidagiga ega bo'lamiz:
S
= 4 
TCmr I t 2.
8.3-rasmda ko'rsatilganidek, disklar qarama-qarshi 
yo'nalishlarda aylanadi. Disklaming birinchi holatida 
(g‘ holat) ikkala markazdan qochirma kuch yuqoriga 
yo'naladi va mashina sinalayotgan konstruksiyaga P =
2 
S = %n2m r l t 2
ga teng bo'lgan kuch ta ’sir etadi.
Disklar 90° ga burilganda (II — holat), markazdan
(Ф
"• ^ ^ ^
u
© © "
8.3-rasm.
O'zgaruvchan
ishorali vertikal
yuk hosil qilishda
vibromashina
disklarining
holatlari
.
107

---

qochirma kuchlar bir chiziq bo'ylab 
qarama-qarshi tomonlarga yo'naladi, 
bunda teng ta ’sir etuvchi kuch nolga 
aylanadi. Mashina disklari yana 90° 
ga burilganda (III holat) teng ta’sir 
etuvchi kuch yana 2S ga teng bo'ladi, 
biroq endi uning yo'nalishi birinchi 
yo'nalishga qarama-qarshi bo'lib, 
yuqoridan pastga tomon yo'naladi.
Nihoyat, oxirgi fazada (IV holat) 
markazdan qochirma kuchlar bir- 
biriga qarab yo'naladi va teng ta’sir etuvchi kuch yana nolga aylanadi. Har 
bir siklda bu holat takrorlanadi, natijada sinalayotgan konstruksiyaga goh 
yuqoriga, goh pastga yo'nalgan kuchlar ta ’sir etadi.
Konstruksiyaga ta ’sir etayotgan kuchning miqdori muvozanatlashma­
gan massaning holatiga qarab sinusoida qonuni bo'yicha o'zgarib boradi 
(8.4-rasm).
Gorizontal yo'nalishda vibratsion kuch hosil qilish uchun vibromashina 
90° ga buriladi.
Vibromashina disklarini bir yo'nalishda aylantirish yo'li bilan navbatma- 
navbat ikki yo'nalishda ta’sir etadigan momentlar hosil qilish mumkin 
(8.5-rasm).
Vibromashina disklari I holatda boiganida markazdan qochirma kuchlar 
o'zaro muvozanatlashadi va konstruksiyaga hech qanday kuch uzatilmaydi. II 
holatda soat strelkasiga teskari yo'nalishda bo'lgan moment hosil bo'ladi. Ill 
holatda vibromashinadan konstniksiyaga hech qanday ta’sir bo'lmaydi, chunki 
markazdan qochirma kuchlar bu holatda ham o'zaro muvozanatlashadi. IV 
holatda yana moment hosil bo'ladi, lekin bu safar soat strelkasi bo'yicha yo'naladi.
Hozirgi davrda vibratsion m ashinalarning ko'plab tu rlari va 
konstruksiyalari mavjud bo'lib, ularning muvozanatlashmagan massalari bir 
necha grammdan tortib, yuzlab, minglab kilogrammgacha borib yetadi.
Keyingi paytlarda vibratsion sinovlar qurilish konstruksiyalarini naturaviy 
sinashda keng qo'llaniladigan bo'lib qoldi.
Vibratsion sinovlar foydalanishda bo'lgan inshootlaming texnik holatiga 
baho berishda juda qo'l keladi. Nazoratning yemirmaydigan ushbu uslubi 
konstruksiya tebranishlarining chastotasi, fazoviy shakllari hamda tebranish 
dekrementlarini aniqlash imkonini beradi. Bu parametrlardan konstruksiya
S. 4-rasm. Vibromashina vujudga
keltiradigan yukni ifodalovchi
sinusoida.
108

---

shikastlanishining 
ko 'rsatkichlari 
sifatida 
foydalaniladi. Zilzilaviy hududlarda bunyod etilgan 
bino va inshootlar uchun bu masala yanada ko'proq 
ahamiyat kasb etadi. Karkasli va yirik panelli binolar 
ustida 
olib 
borilgan 
tad qiq o tlar 
fazoviy 
konstruksiyalarning dinamik parametrlari seysmik 
ta ’sirlaiga o 'ta sezgir ekanligini ko'rsatdi*. Real 
binolar ustida olib borilgan sinovlar natijasida 
seysmik kuch bilan (bunda seysmik kuch vibratsion 
t a ’sir orqali m odellashtirilgan) shikastlangan 
konstruksiyaning dinamik parametrlari orasidagi 
miqdoriy bog'lanishlar aniqlandi. Shikastlanish 
xarakteri seysmik va vibratsion ta’sirlarda bir-biriga
o'xshash ekanligi qayd etildi. 
O'zgaruvchaTlshorali
Chiqarilayotgan mahsulot sifatini nazorat qilish 
moment hosil qilishda
maqsadida yig'ma temirbeton zavodlarida vibratsion 
vibromashina
sinovlar o'tkazish keng yo'lga qo'yilgan. Zavodlarda 
disklarining holatlari.
nafaqat oddiy konstruksiyalar, balki oldindan 
zo'riqtirilgan konstruksiyalar ham sinovdan o'tkaziladi. Vibratsion sinovlarda 
o 'lch ab olingan p aram etrlar konstruksiya qarshiligining umum iy 
xarakteristikasi hisoblanadi.
Zavod mahsulotlarini vibratsion usulda sinash uslubi namunalar va 
naturaviy konstruksiyalami majburiy tebranish rejimida sinash uslubidan 
farq qilmaydi. Yig'ma temirbeton buyumlari sifatini keng miqyosda nazorat 
qilish uchun maxsus avtomatlashtirilgan uskunalar — yirik konstruksiyalarda 
asosiy shakl tebranishlari ni uyg'ota oladigan stendlar tashkil etish talab 
etiladi. Namunalar ustida rezonans sinovlari o'tkazishda bo'ylama, buralma 
va egilma tebranishlardan birday foydalaniladi. Zavod buyumlari sifatini 
vibratsion usulda nazorat qilishda suyaniladigan asosiy parametrlar — 
temirbeton elementning xususiy tebranishlari chastotasi va tebranishlar 
dekrementidir. Naturaviy inshootlar va qurilish materiallari namunalarini 
vibratsion sinashda nazorat qilinadigan param etr sifatida asosiy ton 
tebranishlarining chastotasi qabul qilinadi. Tebranishlar dekrementi