‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

8.1.4. Materialning dinamik xarakteristikalari
Materialning dinamik elastiklik moduli.
Kuchlanish 
a
bilan deformatsiya 
e
orasidagi bog'lanish yukning qo'yilish tezligiga bog'liq. Tashqi kuch 
ta’sirlari qancha tez almashsa, elastik va plastik deformatsiyalaiga ta ’siri 
shuncha kam bo'ladi. Dinamik kuchlar ta ’sirida 
a
bilan 
s
orasidagi 
bog'lanish chiziqli bog'lanishga ko'proq yaqin kelishi hamda dinamik 
elastiklik modulini statik elastiklik modulidan biroz kattaroq bo'lishi shundan 
kelib chiqadi.
Metal uchun Ydin bilan Y ^ , orasidagi farq juda kam, masalan, metall 
konstruksiyalarda bunday tafovut amalda yo'q deb qaralsa ham bo'ladi. 
Beton, yog'och va boshqa qurilish materiallarining elastiklik modullari 
orasida farq ancha sezilarli.
Dinamik elastiklik moduli ham statik elastiklik moduli singari tajriba 
yo'li bilan aniqlanadi.
M aterialning dinamik mustahkamligi.
Yukning qo'yilish tezligi
104

---

oshirilganda materialning plastik va mustahkamlik chegaralari ortib borishi 
tajribada kuzatilgan. Boshqa tomondan, kuch bir lahzada, ya’ni tez qo'yilsa 
(masalan, zarba), konstruksiyada shu ondayoq yoriq paydo qiladi va natijada 
mo‘rt buzilish sodir boMishi mumkin. Materialning mo‘rt buzilishga boMgan 
moyilligi uning zarbiy qayishqoqligi deb ataladi.
M o‘rt buzilishga (xrupkoe razrushenie) boMgan moyillik metall 
konstruksiyalarda teshik, o‘yiq singari joylarda, ya’ni kuchlanishlar 
to'planadigan joylarda ko‘proq boMadi. Shuningdek, haroratning pasayishi 
ham mo‘rt buzilish ehtimolini oshiradi.
Uzoq muddat ta’sir etadigan vibratsion kuchlar materialda charchash (усталость) 
yoriqlari paydo qiladi va uni rivojlantiradi. Bunday hollarda materialning 
mustahkamligi chidamlilik (выносливость) chegarasi orqali aniqlanadi.