‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

a Sin{(ot
+ 
a
) : 
bu yerda: 
a —
tebranish amplitudasi; 
cot + a
— vaqtning t daqiqasida 
tebranayotgan nuqtaning holatini belgilovchi tebranishlar fazasi; 
a -
(/ = 
0
) 
dagi boshlangMch faza.
Tebranishlaming bir tsikli uchun ketgan vaqt davr deb ataladi va T 
harfi bilan belgilanadi, sek da oMchanadi. Vaqt birligidagi tebranishlar soni 
tebranish chastotasi deyiladi va n = 1 / T formulasidan aniqlanadi. 2? sek 
vaqt mobaynidagi tebranishlar soni doiraviy chastota deb ataladi: 
со = 2 я IT .
Tebranishlaming so'nuvchi xillari ham mavjud (
8
. 1-rasm, d). 8.1- 
rasm, e da dinamik jarayonning dastlabki bosqichiga xos boMgan o'suvchi 
tebranishlar tasvirlangan. 
8
.
1
-rasm, f da esa noqonuniy ta ’sirlar natijasida 
vujudga keladigan tebranishlar grafigi keltirilgan.
Tebranish davriari T, va T
2
o'zaro yaqin boMgan ikki davriy tebranishlaming 
qo‘shilishidan urilish (bienie) hodisasi vujudga keladi (
8
.
1
-rasm, g).
8.1 -rasm .
Tebranishlar :
a — davriy
; 
b
—
garmonik 
(davriy
tebranishlaming xususiy
holi);
d -s o ‘nuvchi; e —
о ‘srnchi; f — noqonuniy;
g — urilish (bienie).
103

---

Erkin (xususiy) tebranishlar
ilk ta’sir (masalan, zarba) tufayli vujudga 
keladi va qo'shimcha ta’sirlarsiz ham tebranishda davom etaveradi.
Majburiy tebranishlar
qo‘zg‘atuvchi kuchlar muntazam ravishda ta ’sir 
etib tuigandagina vujudga keladi.
Xususiy tebranishlar chastotasi har qanday konstruksiyaning asosiy 
dinamik xarakteristikasi hisoblanadi. Har bir konstruksiyaning o'ziga xos 
xususiy chastotasi bo'ladi. Majburiy tebranishlar chastotasi xususiy tebranishlar 
chastotasiga yaqinlashgani sari tebranishlar amplitudasi (demak, ichki 
zo'riqishlar ham) ortib boradi. Eng katta amplitudalar rezonans holatida, 
ya’ni xususiy tebranishlar bilan majburiy tebranishlar chastotasi o'zaro mos 
tushgan vaqtda vujudga keladi.
Konstruksiyaning xususiy tebranishlari chastotalarining majmuasi 
chastotalar spektori deb ataladi. Tebranayotgan konstruksiyaning holatini 
belgilovchi geometrik parametrlar soni sistema tebranishlarining erkinlik 
darajasi deyiladi.
Aslida qurilish konstruksiyalarining erkinlik darajasi cheksiz katta bo'ladi. 
Ammo amaliy hisoblarda erkinlik darajasi chekli deb qabul qilinadi. Quyi 
va yuqori tebranish chastotalarini analitik aniqlash usullari inshootlar 
dinamikasi kursida batafsil yoritilgan. Bizning kursimizda mazkur chastotalami 
eksperimental yo'l bilan aniqlash usullari ko'rib o'tiladi.