‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

Ichki ishqalanish.
Ichki ishqalanish materialning eng muhim dinamik 
xarakteristikalaridan biri hisoblanadi. Ichki ishqalanish (ba’zan icliki noelastik 
qarshilik deb ham yuritiladi) tufayli erkin tebranishlar so'nadi. Majburiy 
tebranish amplitudalari ham ichki ishqalanish kuchlariga bogMiq: ichki 
ishqalanish kuchlari qancha katta boMsa, majburiy tebranish amplitudalari va 
ulaiga mos boMgan dinamik kuchlanishlar shuncha kichik boMadi.
Tebranayotgan sistemaga tashqi ta ’sir orqali berilgan mexanik eneigiya 
ichki ishqalanish tufayli yutiladi (issiqliqqa aylanadi). Ichki ishqalanishning 
miqdoriy xarakteristikasi sifatida 
yutilish koeffitsienti у/
qabul qilingan.
Dinamik hisoblarda yutilish koeffitsienti o'rniga unga proportsional 
boMgan parametr — 
ichki ishqalanish koeffitsienti
(yoki noelastik qarshilik 
koeffitsienti) dan foydalaniladi:
Bu yerda 
y/ = 2 S , S
—tebranishlaming logarifmik dekrementi boMib, 
tajriba yoMi bilan aniqlanadi.
8.2. Dinamik ta’sirlar
8.2.1. Zarbali yuklar
(Капа zarb kuchiga ega bo'lgan yuklar)
Yakka zarb bilan konstruksiya va elementlarda erkin tebranishlar 
uyg'otiladi. Zarbali sinovlar eng sodda sinovlar turkumiga kiradi, chunki 
zarb beruvchi uskunalar bir tomondan juda sodda, ikkinchi tomondan 
uyg'otilgan tebranishning kerakli parametrlarini (chastota, so'nish intensivligi)
105

---

- р
olish uchun zarba kuchining miqdorini 
bilish shart emas; berilgan zarbaning 
kuchi tebranish yozuvlarini tahlil qilish 
imkonini bersa kifoya.
Vertikal zarbalar
N isbatan yengil va egiluvchan 
elem entlaraa (m asalan, p lita va 
to ‘sinlarda) zarbani qo'lda bersa ham 
bo'ladi. O g'ir va katta massaga ega 
bo'lgan konstruksiyalam i sinashda 
kuchli zarbalar talab etiladi. Buning 
uchun yaqin — yaqinlargacha 1-1,25 
m balandlikdan (masalan, 
100
kg va